Ovulyasiya – qadının menstrual tsiklində əsas hadisədir. Əgər onun baş verdiyi günü düzgün təyin etmək olarsa, təkcə mayalanmanı planlaşdırmaq deyil, həm də arzuolunmaz hamiləlikdən qorunmaq mümkündür.

Ovulyasiya vaxtı haqqında məlumat əldə etməyin bir neçə yolu var: yumurtalıqların USM-i və ya tsikl ərzində bir neçə dəfə cinsi hormonların konsentrasiyasının təyini. Lakin, hər bir qadının evdə edə biləcəyi daha sadə və pulsuz üsul var – bazal temperaturun ölçülməsi. Bazal hərarətin gündəlik dəyişməsinin analizi yumurtalıqların fəaliyyətinin öyrənilməsinə, ovulyasiyanın baş verdiyini bilməyə, hamiləliyin testdən əvvəl təyin edilməsinə imkan verir.

Bazal hərarət metodunun əsası

Qadın orqanizminin idarə edilməsində əsas rolu hormonlar oynayır. Bunlara progesteron və estrogen, prolaktin, hipotalamus və hipofizin qonadotrop hormonları aiddir. Onların səviyyələri arasındakı balans bir çox proseslərə, o cümlədən, bazal adlanan bədən hərarətinə təsir göstərir.

Bazal temperatur – daxili orqanların ən aşağı hərarət göstəricisidir və adətən, istirahətdən dərhal sonra (adətən gecə yuxusundan sonra), yəni, ölçmədə səhvlər yarada biləcək hər hansı bir fiziki aktivlikdən əvvəl ölçülür. Onun təyini üçün yalnız bədən boşluğu ilə əlaqəsi olan nahiyələr uyğun gəlir. Bunlara uşaqlıq yolu, düz bağırsaq və ağız-udlağa keçən ağız boşluğu aiddir.

Bazal hərarəti estrogen və progesteronun qandakı konsentrasiyası təyin edir. Yəni onlar ovulyasiya zamanı qadında bazal hərarətin səviyyəsini "diktə" edir.

Estrogenin normal miqdarı digər amillər olmadıqda, hərarət göstəricilərinə təsir etmir. Bu hormonun vəzifəsi – progesteronun hipotalamusda (baş beyində yerləşir) yerləşən termorequlyasiya mərkəzinə təsirinin qarşısını almaqdır.

Menstrual tsiklin birinci yarısında estrogen "hökmranlıq" edir. O, bazal hərarəti 37°C-dən yuxarı qalxmağa imkan vermir. Ovulyasiyanın başlanğıcında estrogenin miqdarı qanda artdığı zaman, hərarətin təxminən 0,3°C aşağı düşməsinə səbəb olur. Yumurtahüceyrə follikuldan çıxdıqdan sonra və onun yerində progesteron sintez edən sarı cisim əmələ gəldikdə, termometr 37°C və daha çox göstərir. Bu zaman, bazal hərarət qrafiki qanadlarını açmış quşa bənzəyir və dimdiyi də elə ovulyasiya gününü göstərir.

Sarı cisim sovrulduqdan sonra (mayalanma baş verməzsə) progesteronun miqdarı azalır və hərarət düşür. Menstruasiya zamanı göstərici 37°C səviyyəsində qalır, sonra düşür və hər şey yenidən təkrarlanır.

Əgər hamiləlik başlayırsa, progesteron daha çox sintez olunur, hərarət menstruasiyadan əvvəl olduğu kimi düşmür, əksinə qalxır.

Ovulyasiya gününün təyini nə əhəmiyyət daşıyır

Yumurtahüceyrənin follikulu tərk etdiyi günü bilən qadın aşağıdakıları edə bilər:

• Hamiləliyi planlaşdıra bilər. 3-4 aylıq qrafiklər qurduqdan sonra, ovulyasiya gününü dəqiq bilərək planlaşdıra bilər.
• Gələcək uşağın cinsini planlaşdıra bilər (bu üsul 100% işləmir). Əgər oğlan planlaşdırılırsa, cinsi əlaqəni ovulyasiya günlərinə planlaşdırmaq yaxşıdır (həmin gün bazal hərarət düşür və vaginal ağ ifrazat yumurta ağının rəngini və konsistensiyasını alır). Əgər qız uşağı arzulanırsa, təxmin edilən ovulyasiyadan 2-3 sutka əvvəl cinsi əlaqəyə girmək lazımdır.
• Ovulyasiya vaxtını bildikdə hamiləlikdən qorunmaq olar, çünki ovulyasiyadan bir neçə gün əvvəl, həmin gün və ondan sonra bir neçə gün "təhlükəli günlər" hesab olunur.
• Qrafik hamiləliyin baş verməsinə mane olan hormonal problemləri, reproduktiv (çoxalma) orqanların iltihabını və ya ovulyasiyanın yoxluğunu (anovulyasiya) göstərir.
• Bundan başqa, qrafikin şəkli bəzi hallarda test almadan da hamiləliyi təyin etməyə imkan verir. Eyni zamanda, əgər, mayalanmadan sonra da çəkilsə, düşük təhlükəsini vaxtında görmək və qarşısını almaq olar.

Bazal temperaturun ölçülmə qaydası

Ovulyasiyanın təyini üçün bazal hərarətin ölçülməsini bilmək çox vacibdir. Qadın orqanizmi xarici amillərin hətta ən minimal təsirinə qarşı çox həssasdır, qrafikin aparıldığı vahid isə – dərəcənin onda biri qədərdir (məhz burada 0,1-0,05°C dəyişmə vacib ola bilər).

Qrafikin maksimal informativ olması üçün əməl edilməli olan qaydalar:

• Ölçmə ya düz bağırsaqda (optimal), ya uşaqlıq yolunda, ya da ağız boşluğunda (bu zaman xüsusi termometr lazımdır) aparılır.
• Termometri 2-3 sm dərinliyə salmaq, sakit uzanmaq və ölçməni 5 dəqiqə ərzində aparmaq lazımdır.
• Ölçmə aparılarkən oturmaq, fırlanmaq, durmaq, gəzmək, yemək olmaz. Hətta termometrin tərpənməsi belə yanlış nəticəyə gətirib çıxara bilər.
• 3-4 ay ərzində hər gün istifadə edəcəyiniz termometri (ən yaxşısı civəlidir) keyfiyyətli seçməyiniz tövsiyə olunur.
• Səhər çarpayınızın yanındakı stolun üstünə 3 əşya qoyun: termometr, dəftər və qələm. Hətta siz qrafiki onlayn və ya oflayn proqramlarda tutmaq istəsəniz, yaxşısı budur, termometrin göstəricisini ölçmə tarixilə birlikdə qeyd edəsiniz.
• Ölçməni hər səhər eyni vaxtda aparın.
• Ölçmədən əvvəl ən az 6 saat yatmaq vacibdir. Əgər siz gecə oyansanız, ölçməni gec aparın ki, 6 saat keçsin.
• Ölçməni hətta günortaya qədər yatsanız da belə, səhər saat 5-7 arası aparmaq lazımdır. Bu, bazal hərarətə təsir edən böyrəküstü vəz və hipotalamusun hormonlarının sutkalıq bioritmi ilə izah olunur.
• Ölçmənin dəqiqliyinə səfərlər, spirt qəbulu, fiziki yük, cinsi əlaqə təsir göstərir. Buna görə də, bazal termometriya zamanı bunlardan qaçın, əgər baş versələr, qrafikdə qeyd edin. Əgər siz xəstələnsəniz və qızdırmanız olarsa, yaxın 2 həftə ərzində bütün ölçmələr qeyri-informativ olacaq.

Bazal hərarətin ölçülməsinə nə zaman başlamaq lazımdır?

Menstruasiyanın ilk sutkalarından, yəni tsiklin ilk günündən.

Qrafiki necə qurmaq lazımdır?

Bunu kağızda 2 xətt çəkərək kvadratlarda etmək olar: üfüqi xətdə (absis oxu) tarixi qeyd edin, şaquli (ordinat oxu) xətti isə elə qeyd edin ki, hər dama 0,1°C göstərsin. Hər səhər temperatur göstəricisi ilə tarix göstəricisinin kəsişməsinə nöqtə qoyun və nöqtələri birləşdirin. Axşam hərarəti ölçmək lazım deyil. Üfüqi xətt altında göstəricilərə təsir edə bilcək gündəlik baş verən hadisələri qeyd etmək üçün boşluq buraxın. Ölçmələrin nəticələrinin üstündə 6-cı gündən başlayaraq 12-ci günə qədər üfüqi xətt çəkin. O, örtücü xətt adlanır və ginekoloqa qrafikin anlaşılması üçün rahatlıq yaradır.

Həmçinin, aşağıda verilən qrafikin şablonunu kompüterinizə yükləyərək istifadə edə bilərsiniz. Bunun üçün kursoru şəkil üzərinə aparın və sağ düyməni basaraq menyudan şəkli yaddaşda saxla bəndini seçin.

Diqqət! Əgər siz hamiləlik əleyhinə preparatlar qəbul edirsinizsə, ölçmə aparmaq lazım deyil. Bu preparatlar ovulyasiyanı dayandıraraq öz təsirini göstərir.

Ovulyasiyanın digər təyini üsulları haqqında bizim digər məqaləmizdə oxuyun.

Bazal hərarət normada əyridir

Ovulyasiya zamanı bazal hərarət qrafikinin görünüşü (yəni normal ovulyator tsikldə):

• menstruasiyanın ilk 3 sutkasında bazal temperatur təxminən 37°C olur;
• aybaşının sonuna doğru hərarət göstəricisi düşür, 36,4-36,6°C-ni göstərir;
• sonra, 1-1,5 həftə ərzində (tsiklin uzunluğundan asılı olaraq), termometriya eyni rəqəmləri – 36,4-36,6°C göstərir (orqanizmdəki metabolik proseslərdən asılı olaraq az və ya çox ola bilər). O hər gün, eyni olmalı deyil, bir az dalğalanmalıdır (yəni qrafik düz xətt deyil, ziq-zaq olmalıdır). 6 dəfədən sonra, birləşdirilmiş üst-üstə düşən xətlər, hərarət 0,1°C və daha çox yuxarı olan və birində 0,2°C yuxarı olan 3 gün davam etməlidir. O zaman 1-2 sutkadan sonra ovulyasiyanı gözləmək olar;
• ovulyasiyadan əvvəl termometr bazal hərarəti 0,5-0,6°C az göstərir, sonra isə kəskin qalxır;
• ovulyasiya zamanı bazal hərarət – 36,4-37°C hüdudunda olur (digər mənbələrə əsasən 37°C-i keçmir). O, menstrual tsiklin başlanğıcına nisbətən 0,25-0,5°C çox olmalıdır;
• ovulyasiyadan sonra bazal hərarət hamiləliyin başlayıb-başlamamasından asılıdır. Əgər hamiləlik baş verməzsə, göstərici təxminən 0,3°C düşür. Ən yüksək temperatur yetkin oositin (yumurtahüceyrənin) çıxmasından 8-9 gün sonra müşahidə olunur. Elə bu sutkalarda mayalanmış yumurtahüceyrənin uşaqlığın daxili qişasına implantasiyası baş verir.

İki yarım tsiklin – ovulyasiyaya qədər və ondan sonranın orta rəqəmləri arasındakı temperaur fərqi – 0,4-0,8°C təşkil etməlidir.

Ovulyasiyadan sonra bazal temperaturun qalxması nə qədər davam edir?

Menstruasiya baş verənə qədər. Adətən bu 14-16 sutkadır. Əgər 16-17 sutka keçib və hərarət göstəricisi hələ də 37°C-dən yuxarıdırsa, bu, böyük ehtimalla hamiləliyin başlamasına işarədir. Bu zaman ya hamiləlik testindən istifadə etmək (əsas odur ki, ovulyasiyadan sonra artıq 10-12 sutka keçsin), ya da qanda XQ-ni təyin etmək olar. USM və ginekoloqun baxışı bu müddətdə hələ informativ deyil.

Bu – ovulyasiya, ondan əvvəl və sonranın bazal hərarət göstəricisidir. Lakin, menstrual tsikl həmişə belə qüsursuz keçmir. Adətən əyrinin rəqəmləri və görünüşü qadınlarda müəyyən suallara səbəb olur.

Bazal temperatur patoloji hallrda

Siklin birinci fazasında yüksək rəqəmlər

Əgər menstruasiyadan sonra bazal temperatur 37°C-dirsə – bu qanda kifayət qədər estrogen olmamasından xəbər verir. Bu halda, adətən, anovulyator tsikl müşahidə olunur. Əgər növbəti menstruasiyadan 14 sutka çıxsaq, yəni 2 fazaya baxsaq, o zaman hərarət göstəricilərində kəskin qalxmalar görərik.

Hipoestrogenemiya sindromu müxtəlif xoşagəlməz simptomlarla müşayiət olunur: qızdırma, başağrıları, ürək ritminin pozğunluğu, tərləmənin artması. Qanda estrogenlərin səviyyəsi belə aşağı olduqda, həkim sintetik estrogenlər təyin etməlidir.

Progesteron çatışmazlığı

Əgər ovulyasiyadan sonra hərarət qalxmırsa, bu progesteron çatmamazlığından xəbər verir. Belə vəziyyət tez-tez endokrin sonsuzluğa səbəb olur. Mayalanma baş versə belə, cift formalaşıb progesteron sintezini öz üzərinə götürmədiyindən, erkən dövrlərdə açılış riski yüksək olur.

Sarı cisim (follikulun yerində yaranan vəzi) çatmamazlığını isə, ovulyasiyadan sonra 2-10-cu sutkalarda hərarətin düşməsi xəbər verir. Əgər tsiklin 1-ci fazasının müddəti dəyişə bilərsə də, 2-ci faza sabit olmalı və orta hesabla 14 gün davam etməlidir.

Hərarət 0,3°C dəyişdikdə, progesteron çatmamazlığından şübhələnmək olar.

Əgər sizdə ardıcıl 2-3 tsikldə ovulyasiyadan sonra bazal hərarət aşağı olarsa, bu qrafiklə həkimə müraciət edin. O, tsiklin hansı günlərində qandan progesteron və digər hormonlara görə analiz verməyin lazım olduğunu deyər və müalicə təyin edə bilər. Adətən, sintetik progesteronlarla müalicə effektiv olur və qadın üçün hamilə qalmaq və uşağı sona qədər daşımaq mümkün olur.

Estrogen-progesteron çatışmazlığı

Yumurtalıqlar hər iki hormonu kifayət qədər sintez etmədikdə, bunun haqqında dalğasız qrafik xəbər verir (qrafikdə ziqzaqlarla deyil, düz xətlərlə davam edən böyük hissələr mövcud olur). Bu vəziyyət haqqında, həmçinin, hərarət göstəricisinin ovulyasiyadan sonra 0,3°C artması da xəbər verir.

Anovulyator tsikl

Əgər 16 sutka ərzində xarakter düşmə olmayıb, sonra isə hərarət artarsa, deməli ovulyasiya baş verməyib. Qadın nə qədər yaşlıdırsa, bu hallar o qədər çox baş verir.

Nəticə

Yuxarıda qeyd edilənlərdən belə nəticəyə gəlmək olar ki, bazal termometriya üsulu optimal mayalanma günlərini və sonsuzluğun səbəbini tapmaq üçün tətbiq edilən, asan və pulsuz diaqnostika üsuludur. O, yalnız səhərlər 5-10 dəqiqə vaxt tələb edir.

Onu da qeyd edək ki, özünüzdə gördüyünüz heç bir əlamət qorxu və özünümüalicə üçün səbəb deyil. Əgər problem yaşasanız çəkdiyiniz bir neçə tsikldən ibarət qrafiklə ginekoloqa yaxınlaşın ki, sizə düzgün diaqnostika və müalicə təyin edilsin.