Uşaqlıq sallanması – orta və yaşlı qadınlarda tez-tez təsadüf olunan problemdir. Onu həmçinin prolaps adlandırırlar, ağır dərəcələrdə isə uterotsele deyirlər. Bu vəziyyətə səbəb bilavasitə çanaq dibi əzələlərin gücününün və tonusun aşağı düşməsi, uşaqlıq bağlarının uzanması ilə uyğunlaşmasıdır.

Buna görə də müalicəvi gimnastika uşaqlıq sallanması zamanı konservativ müalicənin və xəstəliyin profilaktikasının əsasıdır. Keqel kompleksinin – xüsusi seçilmiş hərəkətlərin müntəzəm yerinə yetirilməsi çanaq dibi əzələlərini möhkəmləndirir, prolapsın yüngül dərəcələrində isə hətta yerlərini dəyişən orqanların əvvəlki vəziyyətini bərpa edir.

Uşaqlıq sallanması nədir və onun nə təhlükəsi var

Uşaqlıq sallanması onun cismi normal vəziyyətindən aşağıya doğru yerini dəyişdikdə deyilir. Prolapsın dərəcəsı artdıqca qonşu orqanlarda da dəyişikliklər yaranır. Uretranın, sidik kisəsinin və düz bağırsağın yerdəyişməsi və deformasiyası baş verir, uşaqlıq yolu isə yuxarı üçdə birindən başlayaraq konfiqurasiyasını dəyişir. Həmçinin kiçik çanaqda bütün törəmələrin qan axını pozulur, sidik axarları və yoğun bağırsağın funksiyalarında ikincili pozğunluqlar müşahidə olunur.

Uşaqlıq sallanmasının təsnifatı

Uşaqlıq prolapsının 4 mərhələsi ayırd olunur:

1. Uşaqlıq boynu normal səviyyədən aşağıda yerləşir, ancaq sakit vəziyyətdə və qadın gücənən zaman uşaqlıq yolundan kənara çıxmır;
2. Uşaqlıq boynu gücənərkən (həmçinin öskürək və defekasiya zamanı) cinsiyyət yarığından bayıra çıxır və sakit vaxtı gizli qalır, buna uşaqlığın hissəvi sallanması deyilir.
3. Uşaqlıq boynu və qismən cismi sakit vəziyyətdə uşaqlıq yolundan kənara çıxır və özbaşına geri qayıtmır, bu natamam uşaqlıq sallanması adlanır;
4. Tam sallanma – uşaqlıq bütöv şəkildə uşaqlıq yolu divarları ilə birlikdə cinsiyyət yarığından kənarda yerləşir.

Uşaqlıq sallanmasında aybaşı vaxtı və menstruasiya arası dövrdə olan ağrılar, gücənmə zamanı diskomfort, sidik saxlaya bilməmək, cinsi akt zamanı diskomfort tez-tez rast gəlinən şikayətlərdir.

Həmçinin uşaqlıq yolu ifrazatının kəmiyyət və keyfiyyət dəyişiklikləri, sistitə meylliyin artması qeyd olunur. Sallanmış uşaqlığın toxumaları mexaniki zədəyə və iltihaba məruz qalır. Onlarda sıyrıqlarla örtülür və qanayır. Uterotselenin mümkün fəsadlarına uşaqlığın boğulması, onda və uşaqlıq yolu divarlarında yataq yaralarının yaranması, kiçik çanaq strukturlarının qalxan infeksiyası aiddir.

Uşaqlıq niyə sallanır?

Uteroselenin əsas səbəbləri:

• fəsadlaşmış mamalıq anamnezi: təkrar doğuşlar, çoxdöllü hamiləlik, iri döl və sarğı gəlişi ilə doğuş, uzunmüddətli gücənmə dövrü, doğuş zamanı vakuum-ekstraktordan və ya mamalıq maşalarından istifadə, sürətli doğuş;
• estrogenlərin səviyyəsinin aşağı düşməsi hansı ki, cinsiyyət orqanının divarının nazilməsinə və qadın orqanizmində bütün toxumların dəyişməsinə gətirir;
• qarındaxili təzyiqin öskürəyə (xroniki ürək-damar və bronx-ağciyər xəstəliklərində), piylənməyə, qəbzliyə, həmçinin ağır fiziki gərginliyə görə artması.

Toxumaların yaşla əlaqədar atrofiyası, doğuş zamanı travmalar və çanaq dibinin gərilməsi, qarındaxili təzyiqin daimi yüksək olması çanaq əzələlərinin zəifləməsinə gətirib çıxarır. Uşaqlığın geriyə əyilməsi bu zaman şəraityaradıcı amil hesab olunur. Bu zaman onun oxu uşaqlıq yolunku ilə üst-üstə düşür və uşaqlıq yolu tağları yüksək gərginliyə məruz qalır.

Çanaq dibinin əzələ və bağları kiçik çanaq çıxışını sadəcə bağlamır. Onlar uşaqlıq yolunu, düz bağırsağı və sidik kisəsini asılmış vəziyyətdə saxlayan yaxşı dartılmış membran rolunu oynayır. Həlqəvi əzələ lifləri bu orqanlar üçün xarici sfinkterlər yaradır. Kifayət qədər güclü uşaqlıq yolu divarları isə uşaqlıq cismi üçün möhkəm dayaqdır.

Çanaq əzələlərinin zəifləməsi və atrofiyasında, çanaq fassiyalarının və bağlarının zədələnmə və dartılmalarında kiçik çanaq orqanları lazımi dayaqlarını itirir və sallanmağa başlayır. Bu proses proqressivləşməyə meyilli olub, uterotselenin inkişafına və digər ağır dəyişikliklərə gətirib çıxarır.

Mütəmadi yerinə yetirilən Keqel gimnastikası və kiçik çanaq əzələləri üçün əlavə idman hərəkətləri konservativ müalicənin əsası hesab olunur. Buna görə xəstəliyin erkən mərhələlərində vəziyyətin stabilləşməsi, əsas simptomların zəifləməsi mümkündür.

Uşaqlıq sallanmasına görə Keqel gimnastikası

XX əsrin 40-cı illərində amerikalı ginekoloq Arnold Keqel doğuşdan sonrakı sidik saxlamazlığının profilaktika və müalicəsi üçün idman məşqləri kompleksini hazırladı. Sonradan onu qadın və kişilərdə digər pozğunluqların korreksiyası üçün istifadə olunmağa başlandı. Hazırkı dövrdə çanaq dibi əzlələrinin Kegelə görə möhkəmləndirilməsi uterogenital sahənin bir sıra xəstəliklərinin profilaktika və konservativ müalicəsinin əsasını təşkil edir. O uşaqlıq sallanmasında da tətbiq olunur.

Nəzərə almaq lazımdır ki, təkcə kiçik çanaq və uşaqlıq yolu əzələləri deyil, həm də qarın presinin aşağı hissələri də möhkəmlənmə tələb edir. Onların tonusunun artması qarındaxili təzyiqin tənzimlənməsinə və bağırsaq fəaliyyətinin normallaşmasına səbəb olacaq. Qarın presi və onun funksional antaqonisti (onurğanı düzləndirən əzələ qrupu) çanağı düz vəziyyətdə saxlamağa kömək edir, hansı ki, uşaqlıq və digər orqanların vəziyyətlərini saxlamaqda vacibdir. Ona görə də "intim məşqi" yerinə yetirərkən kompleks yanaşma lazımdır.

Uşaqlıq boynunun sallanmasında düzgün gimnastika təmin edir:

• çanaq dibinin əsas əzələlərini möhkəmləndirilməsi, hansı ki, həmçinin uşaqlıq yolunun aşağı şöbələrinin, sidik kanalının və düz bağırsaq sfinkterlərinin tonusunun qaldırılmasını;
• uşaqlıq yolunun əzələ qatının sirkulyar və boylama liflərinin möhkəmlənməsini;
• gövdənin əzələ korsetinin – qarın presinin və paravertebral əzələlərin möhkəmlənməsini.

Uşaqlığın tam və natamam prolapsında hərəkətlər kompleksi və onların yerinə yetirilmə texnikası mütləq həkimlə razılaşdırılmalıdır. Bu sallanan toxumaların boğulma və travmasının qarşısının alınması üçün lazımdır.

Bədəninin vəziyyətinin bu zaman elə bir əhəmiyyəti yoxdur, amma qadınların əksəriyyəti əzələlərin düzgün yığıımasına oturaq vəziyyətdə daha asan nəzarət edir. Keqel gimnastikasını həmçinin qarnıüstə uzanaraq ayaqları düz vəziyyətdə aralayıb yumşaq yastığın üstündə, arxasıüstə uzanaraq ayaqları diz və bud-çanaq oynaqlarında bükülmüş vəziyyətdə pəncələrə dayayaraq etmək olar. Bədənin əzələ korseti üçün hərəkətlər isə öz texnikalarına uyğun edilir.

Çanaq dibi əzələləri üçün hərəkətlərin xüsusiyyətləri

Uşaqlıq sallanmasında Keqel gimnastikası xüsusi hazırlıq və şərtlər tələb eləmir. Bu kompleksi gün ərzində bir neçə dəfə etmək tövsiyyə olunur, tədricən əzələ yığılmalarının gücünü, onların amlitudunu və davam müddətini artırmaqla.

Əsas hərəkətlər səthi yerləşən əzələ liflərinin (anal kanalın xarici sfinkterinin, soğanaq-mağaralı əzələnin), orta qatın (aralığın dərin köndələn əzələsi və sidik-cinsiyyət sfinkteri) və arxa keçəcəyi qaldıran əzələni bərkitməyə yönəldilib. Uşaqlıq sallanmasında Kegel gimnastikası həmçinin uşaqlıq yolunun həlqəvi və boylama əzələlərinin məşqini mütləq nəzərdə tutur.

Hərəkətləri sakit tənəffüslə, nəfəsvermənin ləngitməməsinə nəzarət edərək etmək lazımdır. Əzələlərin yığılmasını nəfəs ritmi ilə sinxronlaşdırmamaq olar. Həmçinin sağrının və qarın presinin tonusuna mütləq nəzarət edilməlidi. Qarın yumşaq olmalı və tənəffüsdə iştirak edə bilər, göbək isə məşq zamanı hərəkətsiz qalmalıdır. Sağrı və ayaq əzələlərini də çanaq dibini işlədəndə gərginləşdirmək lazım deyil.

Başlanğıcda qadına aralıq nahiyəsinin müxtəlif əzlələrinin işini hiss etmək çətindir. Ağır doğuşlar və ya cərrahi müdaxilələr zamanı sinir liflərinin zədələnməsi isə (məsələn, epiziotomiyadan sonra) bu vəziyyəti ağırlaşdırır. Buna görə də məşq etməmiş insanlarda iradi yığılmalar çanaq diafraqmasının və uşaqlıq yolunun bütün əzələ qatlarını əhatə edir. Keqel gimnastikasını müntəzəm edən qadınlar ayrı-ayrı əzələləri işlətməyi öyrənirlər ki, bu da idmanı daha effektiv verir.

Uretranın, vaginanın və anusun dəliklərini büzən əzələlərin fəaliyyətini sidik ifrazı zamanı hiss eləmək olar. Sidik ifrazının iradi dayandırılması çanaq dibinin səthi və orta qatlarının həlqəvi gedən əsas əzələ lifləri hesabına baş verir. Ona görə də başlanğıc mərhələdə hərəkətləri sidik ifrazı zamanı etmək olar. Sonralar gimnastikanın bu hissəsini istənilən yerdə etmək olar, çünki çanaq dibi əzələlərin yığılmasını ətrafdakılar görə bilməz.

Gimnastikanın düzgün yerinə yetirilməsi arxa çıxacaq sfinkterinin büzülməsinə və düz bağırsağın yuxarı dartılmasına, sidik kanalı sfinkterinin və uşaqlıq yolu dəliyinin daralmasına gətirib çıxarır. Əzələlər bərkidikcə çalışmaq lazımdır ki, əzələlərin hamısını birlikdə deyil, ayrı-ayrılıqda yığılsın.

Məsələn, arxa keçəcək və sidik-cinsiyyət sfinkterlərinin növbə ilə işləməsiməşqin yaxşı variantıdır. Bu zaman əzələlərin cəld və güclü yığılmasını maksimal uzun müddətli tonusu ilə uzlaşdırmaq lazımdır. Hərəkətlərin sayı və yerinə yetirilmə müddəti tədricən artıralacaq.

Uşaqlıq yolu əzələlərinin möhkəmləndirilməsi

Keqel hərəkətləri uşaqlıq sallanmasında uşaqlıq yolu əzələlərinin möhkəmləndirilməsini də özündə birləşdirir. Bu zaman təkcə bu orqanın aşağı üçdə birində olan həlqəvi liflərə (hansı ki, çanaq dibinin strukturna daxildir) diqqət yetirmək lazım deyil.

Uşaqlıq yolu divarlarının digər əzələ qruplarının tonusunu artırmaq üçün "lift" hərəkətindən istifadə edilir. O bir neçə mərhələdən ibarətdir və aralıq əzələlərinin artan tonik gərginliyi olub, uşaqlıq yolunu da özündə birləşdirir. Yığılmaların belə iradi güclənmələrinə qonşu əzələ qrupları da qoşulur. Nəticədə uşaqlıq yolu bütün gedişi boyunca daralır və eyni zamanda yığılır. Uşaqlıq cismi öz vəziyyətini azca dəyişir ki, bu da onun patoloji əyriliklərinin düzəlməsinə kömək edir. Bu hərəkəti yerin yetirərkən gücənməkdən çəkinmək çox vacibdir.

Qadın uşaqlıq yolu əzələlərininin müxtəlif hissələrinin yığılmasını təyin etməyə bacardıqda, o, ardıcıl dalğavari (peristaltik) hərəkətlər edə bilər. Və belə hərəkətlərin mühüm mərhələsi uşaqlıq yolunun ən yuxarı şöbələrinin tonik gərginliyidir. Burada yerləşən əzələ liflərinin hissələri qismən miometriuma qarışıb və uşaqlığı saxlamağa kömək edir.

Müxtəlif ölçü və formada, bir və ya bir neçə kürədən ibarət olan, manometrli elastiki armudvari vaginal trenajorlardan istifadə tövsiyyələrinə rast gəlmək olar. Amma, bu, uşaqlıqlıq sallanmasında aşağıda yerləşən uşaqlıq boynunun və uşaqlıq yolunun atrofik divarlarının zədələnməsi riskini artırır. Buna görə də əlavə vasitələrin istifadəsini vaginal əzələlər gücləndikdən və onların yığılmasını idarə etməyi bacardıqdan sonra həkimlə məsləhətləşməklə etmək lazımdır.

Keqel məşqlərinin edilməsi qaydasını "Keqel gimnastikasını necə etməli" adlı materialdan öyrənə bilərsiniz.

Qarın presi və onurğa əzələlərini möhkəmləndirmək üçün əlavə hərəkətlər

Uşaqlığın sallanması ilə bağlı Keqel gimnastikası gövdənin əzələ korsetini gücləndirən hərəkət kompleksi əlavə olunur. Bunuüçün gündəlik "velosiped", "tozağacı", "qayıq", "qaranquş", "pişik" hərəkətlərini (aralıq əzələlərinin yığılmasını artırmaqla) etmək lazımdır.

Həmçinin arxası üstə uzanaraq düzləndirilmiş ayaqları azca qaldıraraq saxlamaq, "qaz" yerişi, diz və budlarla gimnastika topunu sıxmaq və pilləkənlərlə qalxmaq da faydalıdır.

Belə gimnastika rejimi ümumi fiziki hazırlıqdan asılıdır. İlk vaxtlar onu həftədə bir neçə dəfə etmək olar. Sonralar məşqlər gündəlik olur, sayı və davam etmə müddətini artırılır.

Əzələlərin möhkəmlənməsi gimnastikanı müntəzəm olaraq yetərli gərginliklə, tonik və dinamik yığılmaları növbələmək sayəsində mümkündür. Belə yanaşma qadın bu xəstəliyin risk qrupuna daxil olduqda, xəstələiyin profilaktikası üçün də məqsədəuyğundur.

Lakin yaddan çıxarmaq olmaz ki, çanaq dibinin möhkəmləndirilməsi üçün Kegel gimnastikası heç də həmişə kiçik çanaq orqanlarının vəziyyətini və sallanmasını korreksiya edə bilmir. Buna görə də hətta uşaqlığın -ci dərəcəli prolapsı zamanı həkim prosesin inkişaf sürətini azaltmaq və ağırlaşmaların profilaktikası üçün əlavə müalicə tövsiyyə edə bilər.

Uşaqlıq sallanmasında Keqel hərəkətləri, əlavə müxtəlif komplekslər və Atarbəyov gimnastikası barədə bizim növbəti məqaləmizdə oxuya bilərsiniz.

Kegel gimnastikasının texnikası barədə infoqrafika

Infoqrafikanı buradan yükləyə bilərsiniz: