Ovulyasiya qadının mayalanma qabiliyyətinin əsas təyinedici faktorudur. Məhz, buna görə də hamilə qalmaq istəyən qadın yumurtahüceyrənin yumurtalıqdan çıxma gününü (ovulyasiya günü) bilməlidir.

Bu tarixi bir neçə üsul vasitəsilə təyin etmək olar.

1. Təqvim üsulundan istifadə etməklə.
2. Öz orqanizmini müşahidə edib mayalanma üçün daha uyğun vaxtı tapmaqla.
3. Xüsusi testlərdən istifadə etməklə.
4. Ultrasəs müayinəsi vasitəsilə.
5. Bazal hərarəti ölçməklə.

Bəzi üsullar uzunmüddətli hazırlıq tələb edir (təqvim və bazal hərarəti ölçmə üsulları ilə yarımilə qədər). Əvvəlcə, ovulyasiyanın nə olduğunu və onun tarixinin qadının nəsilartırma qabiliyyətinə necə təsir etdiyini aydınlaşdırmaq lazımdır.

Ovulyasiya prosesi haqqında

Qadının menstrual tsikli onun orqanizminin mayalanma qabiliyyətinin göstəricisi hesab olunur. Əvvəlcə, yumurtahüceyrənin yetişməsi baş verir, sonra döllənməyə hazır yumurtahüceyrə yumurtalıqdan çıxır (ovulyasiya), daha sonra yalnız bir neçə sutka ərzində hamiləlik baş verə bilər. Əgər spermatozoid yolda yumurtahüceyrə ilə qarşılaşmırsa, mayalanma baş vermir və bir müddət sonra yeni ovulyator dövrə başlanğıc verən menstruasiya başlayır.

Spermatozoid bir neçə gün ərzində mayalanma qabiliyyətini saxlayır (nadir halda 1 həftəyə qədər). Deməli, uğurlu mayalanma üçün kişinin toxum mayesi qadın orqanizminə ya ovulyasiyadan bir neçə gün əvvəl, ya da  ovulyasiyadan dərhal sonra düşməlidir. Qalan günlərdə hamiləlik baxımından cinsi əlaqə faydasızdır. Buna görə də, mayalanmanı planlaşdıran cütlüklər üçün ovulyasiyanın dəqiq vaxtını bilmək belə vacibdir. 

Ovulyasiya gününü necə təyin etmək olar?

Təqvim üsulu

Ovulyasiya adətən tsiklin ortasında baş verir, təqvim üsulu buna əsaslanır. Təxminən 28 günlük tsikli olan qadınlarda yumurtahüceyrənin çıxması 14-16-cı sutkalarda müşahidə olunur. Konkret tarixi daha dəqiq müəyyən etmək üçün yarım il ərzində abaşı qanaxmaların dəqiq qrafikini tərtib etmək lazımdır. Bu qrafikdə (təqvimdə) aybaşının başlanma və bitmə günlərini qeyd etmək lazındır. Daha sonra isə ən uzun və ən qısa tsikli müəyyən etmək lazımdır. Yumurtahüceyrənin ən tez çıxma vaxtını müəyyən etmək üçün ən qısa tsiklin davametmə muddətindən 18 gün çıxmaq, ən gec çıxma vaxtın təyini üçün isə, ən uzun tsiklin davametmə müddətindən 11 sutka çıxmaq lazımdır.

Nümunə: ən qısa menstrual tsikl 25 gün davam edir (25-18=7 -menstruasiya başladıqdan sonra 7-ci sutkada yumurtahüceyrənin çıxması başlaya bilər); ən uzun menstrual tsikl 31 gündən ibarətdir (31-11=20, 20-ci sutka ovulyasiyanın ən gec başlanma vaxtıdır). Belə nəticəyə gəlmək olar ki, mayalanma üçün uyğun günlər 7-ci sutkada başlayır və 20-ci sutkada bitir. Əgər tsikl stabildirsə, onda tarix daha dəqiq hesablanır.

Bu məqsədlə xüsusi hazırlanmış kalkulyatordan istifadə edə bilərsiniz:

Təqvim vasitəsilə ovulyasiyanın təyini dəqiq deyil, nəzəri olaraq onun baş verdiyi vaxt intervalını göstərir. Yumurtahüceyrənin çıxması həm də qadınlarda fərdi xüsusiyyət daşıyaraq, ya menstruasiya vaxtı, ya da aybaşı qanaxmalarından əvvəl baş verə bilər. Menstrual tsiklin pozğunluqları eyni zamanda müxtəlif səbəblərin təsiri altında mümkündür: dərman preparatlarının qəbulu, fiziki yük, yorğunluq, stress, qidalanma və sairə.

Fizioloji əlamətlər

Əgər qadın menstrual tsikl boyu öz orqanizmini diqqətlə müşahidə edirsə, ovulyasiya vaxtını xüsusi vasitələr və çətin hesablamalar olmadan da təyin etmək mümkündür. Yumurtahüceyrənin yumurtalıqdan çıxmasını göstərən bir neçə əlamət mövcuddur.

1. Vaginal ifrazatda dəyişiklik. Çox hallarda o artır, sarımtıl ton alır, seliyə bənzəyir. Bəzi hallarda follikulun partlaması zamanı az miqdarda qan ayrılır, bunun nəticəsində ifrazat çəhrayı və ya qəhvəyi tona boyanır.
2. Qarnın bir tərəfində ağrı. O, dartıcı və ya kəsici ola bilər.
3. İntim yaxınlıq istəyinin artması. Bir qayda olaraq mayalanma üçün əlverişli günlərdə, qadın libidosu hormonların təsiri altında aktivləşir. Qeyri-requlyar cinsi həyat keçirən qadınlar yumurtahüceyrənin çıxma vaxtını bu əlamətə görə praktik olaraq səhvsiz təyin edə bilər.
4. Uşaqlıq boynunda dəyişiklik. Ovulyasiya dövründə uşaqlıq boynu açılır, biraz yuxarı yerini dəyişir və yumşalır. Nəticələrin etibarlılığını artırmaq üçün gigiyena qaydalarını pozmadan hər gün uşaqlıq boynunun müayinəsi aparılmalıdır. Fərqi anlamaq üçün bir neçə requlyar tsikl zamanı özünümyayinə tələb oluna bilər.
5. Döşlərdə dəyişiklik. Ovulyasiya dövründə hormonal aktivlik döşlərin bərkiməsinə və ağrılı olmasına səbəb ola bilər. Belə hallar adətən yumurtahüceyrənin çıxmasından ya bilavasitə əvvəl, ya da dərhal sonra qeyd olunur.
6. Tüpürcəyin kristallaşması. Ovulyasiya günlərinin bu üsulla təyini üçün mikroskop və bəzi biliklər tələb edir. Alimlər qeyd edir ki, yumurtahüceyrənin çıxmasından 1-2 sutka ərzində qadın tüpürcəyi şehi xatırladır.
7. Dad və qoxu hissiyyatının dəyişməsi. Ovulyasiya ərəfəsində qoxu və dad hissiyyatı kəskinləşə bilər. Bəzi qadınlar bu günlərdə ətirdən imtina edir, əvvəllər praktiki olaraq hiss etmədikləri iyləri duyurlar (kağız iyi, ofis mebeli, məişət texnikası).
8. Qarında köp və şişkinlik. Müşahidə olunan tsikldə adətən qarında aktivləşmiş yumurtahüceyrə tərəfdə iltihab ocağına rast gəlinir.

Fizioloji əlamətlərə görə ovulyasiyanın təyini üsulu dəqiq deyil, onlar yumurtahüceyrənin çıxmasından əvvəl əmələ gələ bilər, ya da heç yaranmaya bilər.

Aptek testi

Aptekdən ovulyasiyanın dəqiq vaxtını təyin etmək üçün testlər əldə etmək olar. Onlar hormonların  səviyyəsinin müəyyən olunmasına əsaslanır. İş burasındadır ki, bilavasitə yumurtahüceyrənin çıxmasından əvvəl lüteinləşdirici hormonun (LH) ifrazı aktivləşir, test məhz onu təyin edir. Testi istifadə etməzdən əvvəl təlimatı oxumaq lazımdır. LH aybaşı tsiklinin hər günü sidikdə mövcuddur, buna görə də test üzərində ikinci zolaq həmişə yaranır, o tünd və ya açıq çəhrayı ola bilər. Yalnız birinci halda ovulyasiya ehtimalı bir və ya bir sutka yarımdan sonra böyükdür.

Ovulyasiya testini hər gün eyni vaxtda aparmaq lazımdır. Testdən 3-4 saat əvvəl sidik ifraz etməmək tövsiyə olunur. Çoxlu maye qəbulu sidikdə LH-un konsentrasiyasını azalda bilər.

Bu üsulda bəzi səhvlər mümkündür, çünki bu test ovulyasiyanın baş verməsindən əvvəl sidikdə hormonun miqdarını təyin edir, onun baş verməsi isə  orqanizmin individual xüsusiyyətlərindən asılıdır. Hormonun səviyyəsi endokrin sistemin bəzi xəstəliklərində, böyrək xəstəliklərində, postmenopauza, yumurtalıqların tükənmə sindromunda arta bilər. Hamiləlik zamanı və ya onun medikamentoz stimulyasiyası zamanı testdə yalançı müsbət nəticə mümkündur. Qidalanma, xüsusilə fitohormonlar nəticəyə təsir göstərə bilər.

Ultrasəs müayinısi

Ovulyasiyanın təyini üçün istifadə olunan üsullardan daha dəqiqi USM hesab olunur. Həkim bu müayinə zamanı yumurtahüceyrəni və onun reproduktiv orqanlarda yerləşməsini görür. Başlanğıc üçün proseduranı 28 günlük menstrual tsiklin 8-10-cu günündə aparmaq lazımdır – bu yumurtahüceyrənin yetişmə dərəcəsini və təxmini ovulyasiya vaxtını təyin etməyə imkan verir. Sonra müayinə follikulogenezin (yumurtahüceyrənin yetişməsinin) fərdi xüsusiyyətlərinə istinadən aparılır. Ümumilikdə 3-4 USM müayinəsi tələb oluna bilər.

Qeyri-requlyar tsikldə 1-ci USM müayinəsinin aparılma vaxtı necə təyin edilir?

Əgər qadında tsikl 28 gündən çox və ya az davam edərsə, yumurtahüceyrənin çıxmasının ehtimal olunan vaxtını təyin etmək üçün digər üsullar (xüsusilə təqvim üsulu) tətbiq olunur. İlk ultrasəs müayinəsi ehtimal olunan ovulyasiyadan 4-5 sutka əvvəl aparılır.

Bazal hərarətin ölçülməsi

Məlumdur ki, qadın orqanizmində hərarət menstrual tsiklin dövründən asılı olaraq dəyişir. Məhz onu ölçməklə, ovulyasiya gününü təyin etmək olar. Lakin ovulyasiyanın bazal hərarətə əsasən təyini requlyar ölçmələr və ciddi şərtlər tələb edir:

1. Hərarət bilavasitə yuxudan ayıldıqdan sonra ölçülür. Gəzmək, oturmaq, danışmaq, termometri silkələmək və s. olmaz. Axşamdan hazırlaşmaq lazımdır (termometri silkələmək və onu çarpayının yanına qoymaq).
2. Ölçməyə qədər fasiləsiz olaraq 5 saat yatmaq vacibdir.
3. Prosedura səhərlər saat 6 və 7 arası eyni vaxtlarda aparılır.
4. Hərarət 5-10 dəqiqə ərzində rektal (düz bağırsaqda), vaginal və ya peroral (ağızda) üsulla ölçülür. Bir üsul seçib yalnız ondan istifadə etmək vacibdir.
5. Bir ölçü cihazından istifadə olunur, əgər onun dəyişdirilməsi qaçılmazdırsa, o zaman dəyişdirilmə vaxtı qeyd olunur.
6. Xəstəlikdən və spirtli içki qəbulundan sonra aparılan ölçmələr istisna olunur.
7. Şəraitin dəyişməsi qrafikdə (ezamiyyət, köçmək) qeyd olunmalıdır, bu nəticəyə təsir edə bilər.
8. Kontraseptivlərin istifadəsi zamanı ölçülən temperatur informativ deyildir.
9. Analiz üçün ən azı 3 ay ərzində requlyar ölçmələr götürülür.

Bütün ölçmələr qrafikdə qeyd edilir. Sikl iki fazaya bölünməlidir. Birincidə hərarətin 36.3-36.8 C arası dəyişməsi, sonra onun qısamüddətli enməsi və kəskin olaraq 37-dən yuxarı qalxması (ovulyasiya) müşahidə olunur. Daha sonra hərarət menstruasiyaya qədər 37 C-də qalır, sonra isə düşür.

Bazal temperaturun standart qrafikindən yayınmalar (kəskin dalğalar, və ya iki dövrə bölünmə) follikulogenezin ciddi pozğunluğu və ovulyasiyanın olmamasının göstəricisi ola bilər. Həmçinin belə qrafik qadının məsuliyyətsiz olması və temperaturu ölçmə qaydalarına əməl etməməsinə işarə ola bilər.

Ovulyasiya, mayalanma və dölün inkişafı haqqında youtube kanalımızda yerləşdirilmiş videoçarxa baxın:

ed]