Vaginal kandidoz – reproduktiv yaşda olan hər bir qadına tanış olan xəstəlikdir (rus dilində "молочница" adlanır). Xəstəliyi insanların şərti-patogen mikroflorasına aid mikroskopik mayayabənzər Candida göbələkləri törədir. Onlar yaxşı immuniteti olan qadınlarda xəstəlik törədəcək qədər aqressiv deyil, lakin immunitet aşağı düşdükdə Candida aktiv şəkildə urogenital traktın selikli qişasını tutur.

Vaginal kandidoz göbələkəleyhinə preparatlarla müalicəyə baxmayaraq qadınlarda xroniki və davamlı xarakter daşıyır. Bu niyə belədir və vaginal kandidozu necə müalicə etmək olar?

Kandidozu nə törədir?

Xəstəliyin törədicisi – kandida cinsindən olan, müxtəlif növlü şərti-patogen göbələklərdi. Bizim ölkədə kandidozu əksər hallarda Candida albicans törədir, lakin göbələyin digər növləri də bəllidir: glabrata, tropicalis, crusei. Qeyri-tipik göbələklər geniş istifadə olunan göbələkəleyhinə praparatlara qarşı davamlıdır, müalicənin uğursuzluğu da bununla bağlıdır.

Mayayabənzər göbələklər normada dəridə, ağız boşluğunda, insanın həzm traktında yaşayır. Eyni zamanda, sağlam qadının uşaqlıq yolu xaricdən müxtəlif mikroorqanizmlərin daxil olmasına qarşı etibarlı qorunur. Onun quruluşunda infeksiyaya qarşı baryer yaradan bəzi xüsusiyyətlər var:

• uşaqlıq yolu divarının kip bağlanması;
• uşaqlıq yolu divarını içəridən örtən möhkəm çoxqatlı epitel;
• uşaqlıq yolunun süd-turşulu mikroflorası, hansı ki, infeksiyaların çoxalmasına mane olur;
• uşaqlıq yolu sekretində müadafiə zülalı olan immunoqlobulin;
• əksər mikrob və göbələklər üçün ölümcül olan turş mühit.

Uşaqlıq yolu epiteli qadın cinsi hormonlarına həssasdır. Estrogenlərin təsiri altında epiteliositlərdə yüksək miqdarda qlikogen – süd turşusu bakteriyaları üçün qida substratı olan karbohidrat yığılır. Onlar qlikogeni parçalayır və xaricə süd turşusu ifraz edir, nəticədə vaginada pH 5-dən yuxarı qalxmır. Belə mühit bir çox mikroroqanizmlərin inkişafını dayandırır, buna görə də uşaqlıq yoluna bakteriya və göbələklərin təsadüfi düşməsi sağlam qadında xəstəlik yaratmır.

Hormonal status dəyişdikdə və ya immun sistem zəiflədikdə problemlər başlayır. Vaginal kandidozun səbəbləri müxtəlifdir və aşağıdakılardır:

• hamiləlik;
• abort, düşük;
• aralığın və uşaqlıq yolunun doğuşdan sonrakı travması;
• şəkərli diabet;
• hormonal kontraseptivlərin uzunmüddətli qəbulu;
• İİV-infeksiyası və immunodefisit vəziyyət;
• antibiotiklərlə müalicə;
• qlükokortikosteroidlərin və sitostatiklərin qəbulu;
• kimyəvi və şüa terapiyası.

Seksual partnyorların sayı və qorunmamış cinsi əlaqə göbələkli vaginitin yaranma tezliyinə təsir etmir, yəni onu cinsi yolla ötürülən infeksiyalara aid etmək olmaz. Friksiyaların intensivliyi müəyyən rol oynayır, çünki uşaqlıq yolu divarlarıının mexaniki zədələnməsi xroniki gedişli kandidozun kəskinləşməsinə səbəb ola bilər.

Kandidoz necə inkişaf edir?

Yuxarıda deyildiyi kimi, kandida göbələkləri dəridə yaşayır, vagina isə mikroorqanizmlərin daxil olmasına qarşı yaxşı qorunur. Cinsi yolların müdafiəsi azaldıqda cinsi əlaqə, şəxsi gigiyena, aralığın qaşınması zamanı və ya qalxan yolla törədicilər asanlıqla uşaqlıq yoluna keçir. Göbələklər epitelin üst qat hüceyrələrində möhkəmlənir və intensiv çoxalmağa başlayır.

Eyni zamanda laktobakteriyaların miqdarı əhəmiyyətli dərəcədə azalır. Nəticədə göbələklərin inkişafına heç nə mane olmur. Göbələk cisimciklərinin miqdarı tədricən artır, onlar həyat fəaliyyəti məhsulları ifraz edib selikli qişa hüceyrələrini məhv edir. Məhv olmuş hüceyrə fraqmentləri iltihabi reaksiyanın inkişafına səbəb olur. Vaginanın selikli qişası şişir, qızarırır və ağrılı olur.

Bu mərhələdə immunitet hüceyrələri qoşulur: onlar aktiv şəkildə qan damarlarından vagina toxumasına çıxır. Lakin, onlar patogen bakteriyalara olduğu kimi, mayayabənzər göbələklərə qarşı aqressiv deyil və onları birdəfəlik məhv edə bilmir. Bu törədicinin xüsusiyyətləri ilə əlaqədardır: göbələklər bir çox boşluqlarda və dəridə yaşadığı üçün immun hüceyrələri tərəfindən onların bəzi zülalları təhlükəsiz kimi qəbul edilir. Belə olan halda dəyişmiş immun cavab formalaşır: o ya çox zəif olur, ya da ləng allergik reaksiya şəkli alır.

Göbələklərin çoxsu ölü hüceyrələrlə birlikdə seliklə xaric olur. Beləliklə, tipik kandidoz əlamətləri formalaşır – kəsmikşəkilli ağ ərp, uşaqlıq yolundan ifrazat və ağrı. Göbələyin metabolizm məhsulları arasında sinir uclarını qıcıqlandıran və dözülməz qaşıntı yaradan maddələr var.

Vaginal kandidozun hansı əlamətləri var?

Qadınların təxminən 20%-i candida göbələklərinin simptomsuz daşıyıcısıdır. Onlar laktobasillər və immun sistemi ilə müəyyən müvazinətdə olub, iltihabi reaksiya yaratmır. Lakin, orqanizm üçün əlverişsiz şərait yarandıqda, hərəkətə keçərək tipik vaginal kandidoz simptomları verə bilər.

Uşaqlıq yolu divarlarının iltihabı qadında istilik, diskomfort və aralığın dolma hissi ilə özünü göstərir. Gəzərkən və ya cinsi əlaqə zamanı qadında ağrı ola bilər. Bəzi hallarda xəstəliyin əlamətləri yalnız bunlarla məhdudlaşır və diaqnoz qoymaqda əhəmiyyətli dərəcədə çətinlik yaranır. Cinsi həyat kəskin iltihab zamanı pozulur və ya qadına diskomfort yaradır. Cinsi əlaqə zamanı o, yanğı, quruluq və ağrı hiss edir.

Kandidozun ən xarakterik simptomu – ağ rəngli ifrazatın olmasıdır. Adətən onu, kəsmikşəkilli, az və ya orta dərəcədə, zəif turş iyli olması kimi təsvir edirlər. Lakin, o həm də qatı qaymaq şəklində də ola bilər: bulanıq-ağ rəngli, özlü, qatı konsistensiyalı. Bəzən ağ hissəciklər topa deyil, pambıq kimi olur.

Qaşınma müxtəlif dərəcədə özünü göstərir. Bəzi xəstələrdə o zəifdir və demək olar ki, onları narahat etmir. Güclü qaşınma allergiyaya meylli və ya şəkərli diabeti olan qadınlarda rast gəlinir. Gecələr, yuxuya yaxın, isti vanna və ya duş qəbulundan sonra qaşınma güclənir. Qaşınma o dərəcədə əzabverici olur ki, xəstə ciddi əziyyət çəkir.

Xəstənin ümumi vəziyyəti praktiki olaraq dəyişmir. İntoksikasiya simptomları olmur, bədən hərarəti qalxmır, iş qabiliyyəti saxlanılır. Özünü pis hiss etmə halları yalnız o zaman müşahidə edilir ki, qadın gecələr aralıq nahiyəsindəki qaşınma səbəbindən yata bilmir.

Xəstəlik necə keçir?

Kəskin vaginal kandidoz –  xəstəliyin ilk mərhələsidir. Adətən onun aralığın qaşınması, diskomfortu və ifrazatı ilə gedən tipik klinik mənzərəsi olur. Kəskin proses 2 aydan az müddətdə tamamilə keçir. Səhv müalicə nəticəsində və ya heç müalicə etmədikdə xəstəlik xroniki hala keçir.

Xroniki vaginal kandidoz zamanı iltihabi proses ya fasiləsiz gedir, ya da bir neçə ay dayanıb yenidən davam edir. O, ağırlaşmış və ağırlaşmamış ola bilər. Birinci halda kandidoz şəkərli diabet və digər somatik xəstəliklərlə birgə rast gəlinir. Ağırlaşmış vəziyyətə həm də müalicəyə çətin tabe olan, non-albikan kandidaların (glabrata, tropicalis, crusei) törətdikləri infeksiya aiddir.

Residivləşən vaginal kandidoz diaqnozu xəstəliyin il ərzində ən azı 4 dəfə kəskinləşməsi zamanı qoyulur. O, remissiya və kəskinləşmələrlə davam edir və kəskin fazada iltihab ilk dəfə olduğundan daha az təzahür edir. İfrazat orta dərəcəlidir, qaşınma zəifdir və ya yoxdur, aralıq nahiyəsində ağrı əhəmiyyətsiz dərəcədə olur.

Hamilələr üçün kandidoz nə ilə təhlükəlidir?

Qadınların əksəriyyəti kandidozla ilk dəfə hamiləlik zamanı qarşılaşır. Bu həm hormonal dəyişikliklərlə, həm də immun sistemin zəifləməsi ilə əlaqədardır. İmmunitetin düşməsi – hamiləlik zamanı vacib şərtdir, çünki əks halda immunitet düşüyə səbəb ola bilər. Beləliklə, hamiləlik kandida üçün ən elverişli vaxtdır.

Hamiləlik zamanı vaginal kandidoz kəskin keçir, xarakterik ifrazat və qaşınma ilə müşayiət olunur. Uşaqlıq yolunun göbələklə dolu olması onların uşaqlığa və döl qişalarına keçməsinə səbəb ola bilər, bu zaman göbələklər amniotik mayeyə düşür. Uşaqla sıx kontakta baxmayaraq, onlar çox nadir hallarda bətndaxili infeksiyaya səbəbi olur. Əksinə, uşağın yoluxması daha çox doğuş yolları ilə keçməsi zamanı baş verir. Bu halda, göbələk yenidoğulmuşda kandidoz stomatiti, otiti və ya bağırsaq disbakteriozuna səbəb ola bilir.

Diaqnoz necə qoyulur?

Vaginal kandidozun diaqnostikası ilə ginekoloq məşğul olur. Həkim anemnez toplayır, xəstənin şikayətlərini və simptomların əmələ gəlmə vaxtını qiymətləndirir, onu ginekoloji kresloda müayinə edir. Bir qayda olaraq, xəstəliyin tipik formaları diaqnoza çətinlik yaratmır.

Güzgülərlə baxış zamanı həkim selikli qişanın ödemini görür. Kəskin iltihabın başlanğıcında toxumalarla bərk birləşmiş ağ ərp olur. Onların götürülməsindən sonra səthi eroziya qalır və ya az miqdarda qanaxma ola bilər. Xəstəliyin müddəti nə qədər çoxdursa, ərp o qədər asan və izsiz götürülür. Uşaqlıq boynu da ağ ərplə örtülür, onun səthində eroziya sahələri yarana bilər.

Kandidozun əsas diaqnostika metodu – yaxmanın mikroskopik müayinəsidir. Ginekoloq pambıq tamponla vagina divarının selikli qişasından az miqdarda selik götürür, əşya şüşəsinə yaxır və laboratoriyaya göndərir. Həkim-laborant yaxmaya mikroskop altında baxır və əgər xəstəliyi göbələklər törədibsə, görmə sahəsində çoxlu miqdarda göbələk görür.

Digər vacib üsul –  bakterioloji metoddur. Vagina ifrazatını steril qidalı mühitə əkirlər ki, törədicinin koloniyası bitsın. Onlar ən azı 3-5 günə inkişaf edir, bundan sonra onların sayı, növü və dərman preparatlarına həssaslığı təyin edilir. Göbələk hüceyrələrinin 10⁵-dən çoxu əhəmiyyətli sayılır. Növün və həssaslığın təyini göbələkəleyhinə ən effektiv preparatı seçməyə imkan verir.

Cinsi yolla keçən yanaşı infeksiyaya şübhə olarsa, həkim PZR (polimeraza zəncirvari reaksiya) təyin edir. Kandidozun diaqnostikasında qan analizi, İFA (immunoferment analiz) və digər üsullar istifadə edilmir.

Kandidoz necə müalicə edilməlidir?

Vaginal kandidozun, xüsusilə də, onun xroniki formasının müalicəsi – müasir ginekologiyanın böyük problemidir. Göbələkəleyhinə preparatların həddən artıq olmasına baxmayaraq, infeksiya illərlə yaşayır, xəstəni və həkimi yorur. Müalicə ambulator şəraitdə aparılır, hospitalizasiya tələb olunmur, əmək qabiliyyəti saxlanılır. Vaginal kandidoz zamanı pəhriz proqramı göbələyin qidalanmasının əsas substratı olan qlükoza və karbohidratların qəbulunun azaldılmasına yönəldilir.

Müalicənin əsasında göbələk əleyhinə preparatların yerli tətbiqi durur. Onlara aşağıdakı tərkibdə olan vaginal şamlar aiddir:

• polien antimikotiklər (göbələk əleyhinə vasitələr) – Nistatin, Natamisin;
• triazol antimikotiklər – Flukonazol;
• imidazol antimikotiklər – Klotrimazol, Mikonazol;
• antimikotiklərin antibiotiklər (Metronidazol/Mikonazol) və qlükokortikoidlərlə (Terjinan, Pimafusin) birləşməsi .

Pimafusin şamlarını hamiləlik zamanı da istifadə etmək olar – onlar ana və döl üçün təhlükəsizdir. Qlükokortikoidlərlə kombinə olunmuş preparatlar immun sistemi zəflətmək hesabına iltihabi reaksiya və qaşınmanı effektiv aradan qaldırır, buna görə də onları yalnız ginekoloq təyinatı ilə istifadə etmək olar. Kəskin kandidozda göbələk əleyhinə vasitələrin yerli istifadəsi ilə yanaşı, sodanın zəif məhlulu ilə sprnisevasiya da təyin edilir.

Xroniki kandidozu, xüsusilə residivləşməsi zamanı yerli və sistem preparatların kombinasiyası ilə müalicə edirlər. Vaginal kandidozda istifadə edilən tabletlərin də tərkibində göbələk əleyhinə maddələr olur. Yerli vasitələrdən fərqli olaraq, onlar, yalnız selikli qişanın səthində deyil, həm də divarın dərinliyndə yüksək konsentrasiya yaradır. Kandidozun ən məşhur və təhlükəsiz preparatı Flukostat kapsulalarıdır. Kəskin kandidozda bir dəfəyə 150 mq-lıq, xroniki formada isə daha yüksək dozada və uzun müddətli qəbul etmək lazımdır.

Bütün göbələk əleyhinə preparatlar qaraciyər üçün çox toksikdir, buna görə də həkim təyinatı ilə və onun nəzarəti altında qəbul olunmalıdır. Lazım gələrsə əlavə olaraq aşağıdakılar təyin edilir:

• antihistaminlər – qaşınmanı aradan qaldırmaq üçün (Diazolin, Zodak);
• antibiotiklər – göbələklə birlikdə bakterial infeksiya olduqda (Metronidazol, Sipraleks);
• immunomodulyatorlar – orqanizmin immun müqavimətini qaldırmaq üçün (Likopid, Timalin);
• laktobakteriya preparatları – uşaqlıq yolu mikroflorasını normallaşdırılması üçün (Asilakt).

Müalicənin effektiv olması üçün dərmanların dozasına, qəbul tezliyinə və kursun davam müddətinə ciddi şəkildə əməl olunmalıdır. Əks halda, göbələklərin bir hissəsi sağ qalırlar və onlara qarşı istifadə olunan preparata davamlılıq qazanırlar.

Göbələk infeksiyası fonunda hamilə qalmaq olarmı? Xoşbəxtlikdən geniş yayılmış problem olmasına baxmayaraq, qadınlarda reproduktiv funksiyaya və uşaq doğma qabiliyyətinə zərər yetirmir.