Cinsi yolla keçən xəstəliklər arasında, urogenital trixomoniaz dünyada birinci yeri tutur. İnkişaf etmiş ölkələrdə onun yoluxma tezliyi 2-10% təşkil edir. Bu patologiyanın qadınlarla kişilər arasında rastgəlmə nisbəti – 4:1-ədir. O, cinsiyyət yollarından olan ifrazata görə ginekoloqa müraciət edən qadınların 18-50%-ində aşkarlanır.

Xəstəliyin səbəbi və inkişafı

İnfeksion törədici – birhüceyərli parazit olan vaginal trixomonadadır, əsasən cinsi yolla ötürülür. Yoluxma qızlıq pərdəsi pozulmadıqda da mümkündür.

Mikroorqanizmin digər ötürülmə yolu da mümkündür, amma çox nadir hallarda müşahidə olunur: sağlam insanlar parazitin çox olduğu duşdan, ümumi tualetdən, dəsmaldan istifadə etdikdə yoluxma mümkündür.

Hamamlarda, hovuzlarda, açıq su hövzələrində adi gigiyena qaydalarında əməl etdikdə yoluxma mümkün deyil, çünki, törədici su mühitində çox aşağı konsentrasiyada olur. Vaginal trixomonada orqanizmdən kənarda stabil deyil, yalnız sidik, sperma və suda 1 sutkaya qədər yaşaya bilər.

O, quruduqda, düz düşən günəş şüalarının altında, 40°С temperaturda, antiseptik məhlulların təsirindən, soyuqda qısa zaman ərzində məhv olur. Hətta aşağı konsentrasiyalı sabun məhlulları da onları öldürür. Törədici çirklənmiş paltar, dəsmal, süngərdə, onlar yalnız nəm olan müddətdə sağ qala bilir.

Adətən xəstəliyə aktiv cinsi həyat yaşayan qadınlar yoluxur, əsas da evli olmayan və boşanmışlar (80%). Adətən trixomoniaz kişilərdə 15-30, qadınlarda isə – 18-30 yaşlarda rast gəlinir.

İnkubasion dövr (yəni yoluxma anından xəstəliyin ilk əlamətlərinin ortaya çıxmasına qədər) 1 gündən 1 aya qədər, orta hesabla – 5-15 gün çəkir. Bu müddət ərzində parazit hüceyrəarası sahədən epitel qatının altındakı birləşdirici toxumaya keçir. Sidik-cinsiyyət yollarının selikli qişalarında, epitel hüceyrələrinə fiksasiya olunur, vəzlərə və onların aralarındakı yarıqlara daxil olur.

Törədici həyat fəaliyyəti nəticəsində xüsusi maddə istehsal edir ki, bu da toxumaları xeyli yumşaldır. Nəticədə həm o özü, həm də digər mikroorqanizmlər və onların toksinləri hüceyrəarası sahəyə rahat keçə bilir.

Törədicinin sekresiya etdiyi ferment turş mühitdə aktivləşir, trixomonadaların həyat fəaliyyəti üçün isə yağ turşuları və dəmir lazımdır, hansı ki, menstrual qanda istənilən qədər vardır. Buna görə də, məhz menstruasiya dövründə trixomoniaz güclü əlamətlər verir, əsas da o qurtarandan dərhal sonra.

Kliniki əlamətlərin ağırlığı aşağıdakılardan asılıdır:

• vaginal trixomonadanın virulentliyi – aktivlik dərəcəsindən;
• sidik-cinsiyyət yollarının epitel qatının vəziyyətindən;
• sidik-cinsiyyət yollarının turşuluğundan;
• trixomonadanın digər mikroorqanizmlərlə assosasiyasının xarakter və aktivliyindən;
• orqanizmin cavab reaksiyasından – əgər o mikroorqanizmlərin aqressivlik dərəcəsindən yuxarıdırsa iltihab inkişaf etmir və ya zəif olur.

Bundan başqa, trixomonada immun sistemi neytrallaşdıran xüsusi zülali maddələr sintez edir. Sonuncu immun sistemi törədicini yad kimi qəbul etməyə imkan vermir. Buna görə də, ona qarşı güclü immunitet yaranmır. Xəstəlik keçirmişlərin qanında antitellərin tapılmasına baxmayaraq, onlar orqanizmi təkrar yoluxmadan qoruya bilmir.

Vaginal trixomonadanın daha bir xüsusiyyəti – digər mikroorqanizmləri tutub rezervasiya etməsidir, hansı ki, toxumaların daha çox zədələnməsinə səbəb olur. Orqanizmin immuniteti – müqaviməti zəiflədikdə və iltihab ağır keçdikdə, selikli qişanın altında qansızma və saya əzələlərin zədələnməsi baş verir.

Kliniki əlamətləri

Trixomoniazın əlamətləri iltihabi prosesin ağırlıq dərəcəsindən asılıdır. Lakin, əgər onu yalnız vaginal trixomonada törətmiş olarsa, simptomatika heç olmaya da bilər. Klinika demək olar həmişə trixomoniazla yanaşı gedən infeksiya ilə təyin olunur.

İltihabın dərəcəsi və davam müddətindən asılı olaraq, xəstəliyin aşağıdakı formaları ayırd edilir:

1. Yeni başlamış kəskin, yarımkəskin və az simptomlu (torpid) forma.
2. Xroniki forma, hansı ki, simptomlar zəif olur və xəstəliyin davam müddəti 2 aydan çox çəkir. O, periodik kəskinləşmə ilə gedir.
3. Gizli və ya trixomonadadaşıma – xəstəlik əlamətləri olmur, lakin yaxmada parazit aşkar olunur.

Kəskin gedişli forma

Kişilərdə

Yoluxma anında törədici sidik kanalının xarici dəliyinə yaxın selikli qişanın epitel qatına düşür. Aktiv yerdəyişmə nəticəsində, o, sidik kanalı ilə yuxarı qalxaraq sidik kanalı, prostat və toxum vəzləri, xaya artımları və sidik kisəsinə keçir.

Simptomatika və uyğun olaraq müalicə olmadıqda, vaginal trixomonada uzun müddət sidik-cinsiyyət orqanlarında yaşayır və onların normal fəaliyyətini pozur.

Kişilərdə kəskin gedişli forma aşağıdakı əlamətlərlə müşayiət olunur:

1. Sidik kanalından zəif köpüklü, sarımtıl-yaşılı rəngli, əsas da cinsiyyət orqanının başına basdıqda artan ifrazat.
2. Sidik ifrazının pozulması, sidik kanalının xarici dəliyi ətrafında qızartı və qaşınma ilə özünü göstərən uretrit və sistit.
3. Qaşınma ilə keçən balanopostit (kişi cinsiyyət orqanının başının iltihabı).
4. Cinsi əlaqə zamanı xoşagəlməz hisslər.

Prostatit, vezikulit və epididimit kimi fəsadlar kişilərin 30-50%-ində rast gəlinir və uyğun simptomatika ilə özünü göstərir.

Qadınlarda

Xəstəlik sidik-ifrazat sisteminin bir çox şöbələrinin – sidik kanalının, sidik kisəsinin, sidik axarları və böyrək toxumasının zədələnməsilə keçir. İltihabi prosesə cinsiyyət sisteminin də müxtəlif şöbələri – xarici cinsiyyət orqanlarından tutmuş (vulvit), uşaqlıq boruları, yumurtalıqlar və kiçik çanaq peritonuna qədər qoşula bilər, ancaq adətən uşaqlıq boynunun daxili dəliyi səviyyəsi ilə məhdudlaşır. Bundan başqa, hətta düz bağırsağın yuxarı şöbələrinin selikli qişasının zədələnməsi kimi nadir hallar da (təxminən 5%) qeyd olunur.

Uşaqlıq yolunun iltihabı birincili kəskin və ya xroniki infeksion proses kimi keçir, hansı ki, kəskinləşməsi kəskin trixomoniaza xarakter şəkildə olur. Vaginal baxışda kolpit (uşaqlıq yolunun iltihabı) əlamətləri trixomoniazlı xəstələrin 40%-ində olur. Onların 18%-ində kolpit izoləolunmuş şəkildə, 15%-ində uşaqlıq boynunun, 34%-ində isə – uretrit və servikal kanalın iltihabı (servisit) ilə birlikdə aşkar olunur.

Qadınlarda kəskin gedişli forma aşağıdakı əlamətlərlə müşayiət olunur:

1. Cinsiyyət yollarından sarımtıl-yaşılı rəngli köpüklü (12%-də) ifrazat.
2. Xarici cinsiyyət orqanlarının qızartı və qaşınması.
3. Dizurik pozğunluqlar və dispareuniya – cinsi əlaqənin ağrılı olması.
4. Vaginal baxışda uşaqlıq yolu və boynunun selikli qişasının nöqtəvari qansızmalarla müşayiət olunan qızartısı xarakterdi. Bu, "çiyələk simptomu" adı almış tipik əlamətdir, lakin yoluxmuş qadınların yalnız 2%-ində rast gəlinir.

Fəsadları – bartolinit (bartolin vəzlərin iltihabı), endometrit, salpingit və salpinqooforit – adneksitdir.

Hamiləlik dövründə xəstəliyin xüsusiyyətləri

Hamiləlik zamanı trixomoniaz özünü kəskin və ya xroniki formanın kəskinləşməsi kimi göstərir. Eyni zamanda, bir qayda olaraq, çoxocaqlı xarakter daşıyır: uretra və sidik kisəsi, xarici cinsiyyət orqanları, uşaqlıq yolu və düz bağırsağın selikli qişası zədələnir.

Hamilə qadınlarda müşahidə olunan anatomik və fizioloji dəyişikliklər, dölü zərərverici amillərdən, o cümlədən qalxan infeksiyalardan qorumağa yönəlib. Bununla əlaqədar, gələcək ananın immun sistemi aktivləşmiş olur. Əlavə bioloji müdafiə mexanizmləri mayalanma vaxtı formalaşır və döl böyüdükcə inkişaf edir.

Buna görə də, yoluxma ehtimalı hamiləlik müddətindən asılıdır. Hamiləliyin lap başlanğıcında uşaqlıq boynu kanalının seliyi xarakterini dəyişir. Onun özlülüyünün artması trixomonada və digər infeksion törədicilərin qalxan yolla uşaqlığa daxil olub və yayılmasına böyük maneə yaradır.

16 həftədən sonra ikinci baryer – dölün xorionik və amniotik qişaları formalaşır, hansı ki, servikal kanalın daxili dəliyini bağlayır. Əgər trixomoniazla yoluxma daxili dəlik bağlanana qədər baş verərsə, törədicinin qalxan yolla yayılma ehtimalı yüksəlir. Bu endometritin inkişafı ilə təhlükəlidir və adətən hamiləliyin pozulması ilə nəticələnir. Daha gec yoluxmada infeksiyanın qalxması çox nadir hallarda baş verir, aparılan müalicə isə, sağalmağa, hamiləliyin, doğuşun və zahılıq dövrünün yaxşı keçməsinə imkan verir.

Trixomoniazın diaqnostikası

Trixomoniazın yuxarıda sadalanan əlamətləri təkcə bu xəstəlik üçün xarakter deyil və ona görə də etibarlı kriteriya kimi qəbul edilə bilməz. Onların əksəriyyəti urogenital sistemin digər infeksion proseslərində də rast gəlinir. Bundan başqa, bu xəstəliyin böyük bir faizi yarımkəskin və torpid formada keçir. Ona görə də, son diaqnoz və müalicə planının seçilməsi, yalnız yaxmanın laborator müayinəsindən sonra mümkündür.

Vaginal trixomonada üç üsulla aşkarlanır:

1. Mikroskopik üsul.
2. Kultural və ya mikrobioloji üsul (qidalı mühitdə əkilmə).
3. Molekulyar-bioloji üsul.

Mikroskopik üsul, hansı ki, həssaslığı orta hesabla 50-65% təşkil edir, iki üsulla aparılır:

• götürülmüş material dərhal mikroskopun altında öyrənilir;
• götürülmüş material rəngləndikdən sonra tədqiq edilir.

Müayinə üçün material trixomonada ilə infeksiyalaşmaya şübhəli iltihab ocaqlarından (uşaqlıq yolu və ya boynundan, uretral kanaldan) götürülmüş qaşıntı və ya selik, həmçinin sperma və s. ola bilər.

Əgər birinci üsulla yalnız hərəki mikroorqanizmlər öyrənilirsə, ikinci halda – törədicinin bütün formaları və iltihabın dolayı əlamətləri (seliyin miqdarı, leykositlərin toplanması) tədqiq edilir. Rənglənmiş preparatlar üsulun həssaslığını artırır. Ancaq xəstəliyin simptomsuz gedişində mikroskopik üsulun həssaslığı xeyli aşağıdır. Bundan başqa, o çoxlu yalançı müsbət və mənfi nəticələr verir.

Mikrobioloji – əkilmə üsulu yüksək həssaslıq və effektivliyə (73-89%) malikdir. O, mikroorqanizmlərin xüsusi qidalı mühitlərdə əkilməsindən sonra tədqiqinə əsaslanır. Mikrobioloji üsul aşağıdakı hallarda daha çox əhəmiyyətə malikdir:

• simptomlar olmadıqda (trixomonadadaşıyıcılıq);
• qeyri-tipik əlamətlər olduqda;
• mikroskopik müayinədə bir neçə dəfə mənfi nəticələr alındıqda;
• mikroskopik üsulla törədicinin atipik formaları aşkarlandıqda;
• aparılan müalicənin nəticəsinin qiymətləndirilməsinə ehtiyac olduqda.

Lakin, əkilmə üsulu ilə müayinəyə uzun müddət tələb olunur – 3-5 gün əkildikdən sonra, ilk nəticələr neqativ olarsa isə – daha 6-12 gün.

Molekulyar-bioloji analiz zəncirvari polimeraza reaksiyası – PZR və NASBA testinə əsaslanır. Bu üsul törədicinin DNT və/və ya RNT-sini çox aşağı konsentrasiyalarda – hətta materialda bir mikroorqanizm olduqda belə aşkarlamağa imkan verir. Bu zaman, trixomonadanın həyat qabiliyyəti əhəmiyyət daşımır. PZR analizinin həssaslığı 97%, spesifikliyi isə – 98%-ə çatır. Metodu aşağıdakı hallarda tətbiq etmək məqsədəuyğundur:

• digər üsullarla törədicinin atipik forması aşkarlandıqda;
• əkmə üsulunun nəticələri şübhə yaratdıqda;
• sidik-cinsiyyət sistemində qarışıq infeksiyalar olduqda.

Trixomoniazı necə müalicə etməli

Əlamətlərin olmasından asılı olmayaraq, diaqnozun laborator təsdiqlənməsi zamanı, müalicəni hər iki cinsi partnyor almalıdır. Müalicə taktikasının seçiminə pasientin yaşı, iltihabın lokalizasiyası, xəstəliyin forması, yanaşı gedən xəstəliyin xarakteri, orqanizmin immun vəziyyəti təsir edir.

Trixomoniazın əsas müalicəsi nitroimidazol qrupundan olan spesifik preparatlarla həyata keçirilir: Trixopol, Metronidazol, Flagil, Tinidazol, Flünidazol, Seknidazol və s. Onların qəbulu zamanı və ondan 1 sutka sonra alkoqollu içkilər qadağandır. Bu, ağır reaksiyaların (ürəkbulanma, qusma, arterial təzyiqin düşməsi, titrətmə, ağır ümumi vəziyyət) inkişafı ilə əlaqədardı.

Xəstəliyin kəskin gedişində Metronidazol 0,5 q-dan gündə 3 dəfə 5 gün ərzində daxilə təyin olunur.

Xroniki, həmçinin residivləşən və müxtəlif lokalizasiyalı trixomoniazın təsdiq olunmuş müalicə sxemi var: Metronidazol 2,0 q-dan sutkada bir dəfə və ya 0,5 q-dan sutkada 3 dəfə 7-10 gün daxilə, Tinidazol – 2,0 q-dan sutkada bir dəfə 3 gün ərzində daxilə təyin olunur.

Yüksəkeffektivli, əlavə təsirləri az olan preparatlara 10 gün ərzində 0,5 q-dan gündə 2 dəfə təyin olunan Ornidazol və ya Ornizol aiddir.

Digər müalicə sxemləri də tətbiq edilir, məsələn, 5-7 gün ərzində gündə 3 dəfə Metronidazol (500 mg) damcı üsulu ilə venadaxili təyin olunur.

Hamilələrdə trixomoniazı müalicə edərkən döl qişalarının cırılması və erkən doğuşun qarşısını almaq üçün Metronidazol 2,0 q-dan birdəfəlik daxilə təyin edilir.

Son zamanlar mikroblarda dərman preparatlarına qarşı dözümlülüyün yaranmasını nəzərə alaraq, onların yerli formaları – "Metrogil" vaginal geli, "Klion-D 100" vaginal tabletləri, Metronidazol kreminin istifadəsi məsləhət görülür.

Xəstəliyin müalicəsində antibakterial vasitələrdən başqa, müqaviməti artırmaq üçün immunomodulyatorlar və digər qrupdan olan infeksiyalara qarşı, məsələn, göbələkəleyhinə vasitələr tətbiq edilir.

Müalicəni iltihabi prosesin olmasından asılı olmayaraq, vaginal trixomonada tapılan bütün şəxslər almalıdır. Həmçinin, xəstəlik əlamətlərinin olmasından asılı olmayaraq, yoluxmuş insanla kontaktda olan hər bir kəs mütləq müalicə kursu keçməlidir.