Cinsi yolla ötürülən infeksiyalar həmişə aydın kliniki mənzərə ilə keçmir. Amma, onlar müalicəyə tabe olmayan xroniki iltihaba, sonsuzluq və hamiləliyin erkən dövrlərində düşüyə səbəb olur. Cinsi həyat yaşayan həm qadın, həm də kişi müayinədən keçməlidir. Bunu həkimin göndərişi olmadan da, yəni, sərbəst etmək olar.

Cinsi infeksiyaların diaqnostika üsulları

Müasir laboratoriyalar cinsi infeksiyaların bir neçə diaqnostika üsulunu təklif edir, hansı ki, yüksək spesifiklik və dəqiqliyilə seçilir. Onlar təkcə törədicini aşkarlamır, həm də, onun koloniya əmələ gətirmə qabiliyyətini qiymətləndirir. Bu göstərici daşıyıcılıq və ya aktiv infeksiyanı təyin etməyə imkan verir. Bu ona görə lazımdır ki, mikroorqanizmin növündən asılı olaraq, müalicə və ya müşahidə tələb oluna bilər.

Cinsi infeksiyalara görə hansı analizlərin verilməli olduğu müayinənin məqsədindən və hər bir törədicinin xüsusiyyətlərindən asılıdır. Diaqnostika aşağıdakı üsullarlarla aparıla bilər:

• qadının uşaqlıq yolu və uretrasından, kişinin uretrasından yaxma;
• mikrobları aşkar etmək üçün bakterial əkmə;
• göbələk infeksiyalarını müayinə etdikdə mikoloji analiz;
• virusoloji müayinələr;
• immunoferment analiz – İFA;
• zəncirvari polimeraza reaksiyası – PZR.

Bakterioskopik müayinə – yaxma

Cinsiyyət orqanlarından yaxmanın mikroskopik müayinəsi ən sadə diaqnostika üsuludur, ancaq, bütün törədiciləri aşkarlamağa imkan vermir. Həmçinin, gizli infeksiyalarda da az informativdir. Yaxmada yalnız iri mikroorqanizmləri – bakteriyalar, birhüceyrəlilər, göbələkləri və s. aşkarlamaq olur, amma virusları və bir sıra hüceyrədaxili törədiciləri görmək olmur.

Bakterioloji müayinə – əkmə

Qidalı mühitə əkilmə bakterial və göbələk infeksiyalarının diaqnostikasında tətbiq edilir. Laboratoriyada bu məqsədlə selektiv mühit istifadə edilir, hansı ki, yalnız müəyyən infeksiyaların inkişafına imkan verir. Göbələk və mikroblar üçün mühitin tərkibi fərqlidir. Cinsi infeksiyaların bu diaqnostika üsulundan törədicinin antibiotikə həssaslığını öyrənmək üçün də istifadə edilir. Virus koloniyası almaq üçün hüceyrə yığıntısı, toyuq yumurtası və ya digər orqanizmlərin embrionu istifadə edilir.

İmmunoferment analiz – İFA

İmmunoferment analiz (İFA) – bu üsulla xüsusi nişanlanmış fermentin köməyilə antigen və antitelləri aşkarlamaq olar. Bu analizlər həm keyfiyyət, həm də kəmiyyətcə ola bilər: birinci halda mikroorqanizmlərin olması, ikincidə isə – onun konsentrasiyası təyin olunur. Öyrənilən material – qan plazmasıdır.

Zəncirvari polimeraza reaksiyası – PZR

Zəncirvari polimeraza reaksiyası (PZR) mikroorqanizmlərin DNT-sinin aşkarlanmasına əsaslanır. Nəticə almaq üçün nuklein turşusunun bir fraqmentinin olması kifayətdir. Hazırda PZR-in real zaman anında təyini üsulu işlənib hazırlanıb, hansı ki, yoxlanılan materialın vahid həcmində törədicinin sayını təyin etməyə imkan verir. Bu diaqnostika üsulu aşağıda sadalanan bütün bioloji mayelərin müayinəsində effektivdir:

• sidik;
• qan;
• servikal kanal ifrazatı;
• sperma;
• ağız suyu.

Ekspres analizlər – diaqnostik testlər

Cinsi infeksiyalar üçün ekspres-analiz də işlənib hazırlanmışdır. O, 15 dəqiqə ərzində nəticə almağa imkan verir. Analiz immunoxromatoqrafiya üsulu əsasında işləyir. Testi müayinə olunan bioloji mayeyə saldıqda, onu özünə hopdurur. Zolağa çəkilmiş antitellər mayedəki maddələrlə reaksiyaya girir. Əgər o müsbətsdirsə, testdə parlaq rəngli zolaq əmələ gəlir.

Ev şəraitində SPİD, kandidoz, sifilisə görə müayinə aparmaq olar. Amma belə analizlərin dəqiqliyi laboratoriya müayinəsinə uyğun gəlməyə bilər. Klinikalarda da sifilisə, SPİD-ə, hepatitlərə görə ekspres testlər istifadə edilir, lakin, onlar ev üçün nəzərdə tutulanlardan fərqlənir.

Cinsi infeksiyalara görə müayinəyə göstərişlər

Bu analizləri cinsi həyat yaşamayan insanlar verməməlidir. Əgər əlaqə hətta 1 dəfə olmuşsa belə – müayinə göstərişdir. Bir dəfə qorunmasız cinsi əlaqə kifayətdir ki, cinsi infeksiyaya yoluxma baş versin. Aşağıdakı hallarda müayinədən keçmək məsləhətdir:

1. Qorunmamış cinsi əlaqə – xlamidioz, trixomoniaz kişilərin 50-70%-ində, qadınların 60-80%-ində xroniki simptomsuz formada keçir, tez-tez daşıyıcılıq rast gəlinir. Cinsi əlaqə zamanı partnyorda infeksiya əlamətini görməmək olar, amma, ifrazatda, spermada törədici olur. Həmçinin müayinə zorlama zamanı və partnyorları tez-tez dəyişdikdə lazımdır.
2. Hamiləliyin planlaşdırılması – hamiləlik zamanı infeksion xəstəliklərin fəsadlarından qorunmaq üçün, hələ hamiləliyə hazırlıq mərhələsində yoxlanmaq lazımdır. Müsbət nəticə zamanı antibakterial preparat seçilir, onların seçimi hamiləlik dövründəkindən xeyli genişdir.
3. Əvvəlki hamiləliyin açılışla başa çatması – gizli infeksiyaya görə analiz, hamiləliyin erkən dövrlərində 2 dəfədən çox açılış keçirmiş qadınlara göstərişdir. Açılışın əsas səbəbi – embrionu zədələyən cinsi infeksiyalardır.
4. Sonsuzluq – hamilə qala bilməyən qadınlar çox vaxt xroniki endometritlə xəstə olur. Dəyişikliklər uşaqlığın selikli qişasını zədələyir, infeksiya onun reseptiv qabiliyyətini azaldır, embrion implantasiya edə bilmir.
5. Hamiləlik – mayalanmaya qədər müayinə olunmayan pasientlər əsas infeksiyalara görə analizlər verməlidir. Qadın qeydiyata durduqda mütləq qaydada SPİD, sifilis, qonoreya, B, C hepatitləri yoxlanılır, uşaqlıq yolundan yaxma götürülür. Bu xəstəliklər döl üçün potensial təhlükəlidir, hansı ki, müalicə olunmadıqda, ağır fəsadlar verir.
6. Əməliyyatönü hazırlıq – qanla ötürülən cinsi infeksiyalara görə əsas analizlər bütün cərrahi əməliyyatlardan qabaq götürülür.

Əgər tez-tez residivləşən və müalicəyə pis tabe olan xroniki vaginit, kolpit, adneksit olarsa – cinsi infeksiyalara görə analizlər vermək məsləhət görülür. Ola bilsin onların səbəbi gizli infeksiyadır. Kəskin iltihab əlamətləri olduqda, mütləq cinsiyyət yollarından yaxma götürülür, digər analizlər isə – göstərişə görə verilir. Müalicədən sonra terapiyanın effektivliyini yoxlamaq üçün təkrar analizlər verilir.

Əsas analizlərə nə daxildir

Cinsi infeksiyaya görə analizlərin siyahısı müayinənin məqsədlərindən və konkret laboratoriyadan asılıdır. Müayinə tələb olunan əsas cinsi infeksiyalara aiddir:

• qonoreya;
• xlamidioz;
• papillomavirus infeksiyası;
• SPİD;
• sifilis;
• trixomoniaz;
• mikoplazmoz;
• ureaplazmoz.

Lazım gəldikdə siyahı genişləndirilir. Bəzi laboratoriyalarda kompleks müayinə təklif olunur. Onu xroniki iltihabın, sonsuzluq və digər patologiyaların səbəbi dəqiq bəlli olmadıqda istifadə edirlər. Genişləndirilmiş müayinə aşağıdakı mikroorqanizmləri əhatə edir:

• B hepatiti;
• C hepatiti;
• qardnerella;
• kandida;
• herpes;
• qonokoklar;
• mikoplazma;
• trixomonada;
• sitomeqalovirus;
• papillomavirus.

Müayinəni uşaqlıq yolundan götürülmüş yaxmanın analizi tamamlayır, hansı ki, normal mikrofloranın tərkibini, leykositlərin miqdarını təyin edir.

Bəzi laboratoriyalarda cinsi infeksiyalara görə hazır komplekslər təklif olunur. O, urogenital traktda qaşınma olduqda istifadə edilə bilər. Hepatit, SPİD, herpes və xlamidiyaların əleyhinə müxtəlif sinif antitellər qanın analizində təyin olunur. Amma, cinsi partnyorlarını tez-tez dəyişən, baryer kontrasepsiyadan istifadə etməyən insanlar üçün bütün infeksiyaları yoxlayan universal ümumi analiz daha uyğun gəlir.

Müayinəyə hazırlıq

Müayinənin nəticələrinə həyat tərzi, qidalanma və gigiyenik prosedurlar təsir göstərir. Müayinədən qabaq antibiotiklərin istifadəsi səhv nəticələrə gətirə bilər. Buna görə də, analiz verməzdən qabaq, antibakterial preparatların qəbulu məsləhət görülmür. Əgər pasient başqa infeksion xəstəliklərə görə müalicə almışsa, 3-4 həftə gözləyib sonra həkimə getməlidir.

Qadınlar antibiotik tərkibli vaginal şamlar, kremlər istifadə etməməlidir, onlar patogen mikroorqanizmləri məhv edir. Belə olduqda, müayinənin nəticəsi mənfi olacaq, amma, qısa müddətdən sonra iltihab yenidən qayıdacaq. Benateks, Farmateks kimi spermisid kontraseptivlər də antiseptik təsirə malikdir. Yaxma analizi verməzdən qabaq bir həftə ərzində onları istifadə etmək olar.

Həmçinin müayinədən qabaq sprinsevasiya qadağan olunur. Bu cür prosedurlar uşaqlıq yolunun mikroflorasını yuyur və materialda az miqdarda törədici qalır, analiz şübhəli olur və onu təkrar vermək lazım gəlir. Analizin nəticəsinə cinsi əlaqə təsir göstərə bilər, bu səbəbdən 2-3 gün ərzində cinsi pəhriz tələb olunur.

Hazırlıq zamanı qidalanmada ciddi məhdudiyyət yuoxdur. Amma bir gün qabaq yağlı qida yemək, spirtli içki içmək olmaz. Çünki bu zaman qanda yağın miqdarı artır və bu da, müayinənin nəticəsinə təsir göstərir. Məhz bu səbəbdən qan acqarına verilməlidir.

Müayinə gününün səhəri şəxsi gigiyena üçün kimyəvi maddələr istifadə edilmir, yalnız duş qəbul etməyə icazə var. Analizdən 3 saat qabaq sidiyə getmək olmaz.

Materialın götürülmə üsulu

Analizin götürülmə qaydası müayinə üsulundan asılıdır. İFA üsulu ilə antitelləri təyin etmək üçün qan zərdabı lazımdır. Bu məqsdələ venoz qan istifadə olunur. Qanı steril birdəfəlik şprislə götürürlər. Analiz üçün 5-10 ml qan tələb olunur. Manipulyasiyanı laborant steril şəraitdə aparır.

Material götürüldükdən sonra iynənin yerini bərk sıxmaq lazımdır ki, hematoma əmələ gəlməsin. Qanverməni pis keçirən şəxslər bir qədər oturub gözləməlidir.

Qadınlarda materialın götürülməsi

Qadınlarda cinsi infeksiyaları aşkarlamaq üçün təkcə qan yox, həm də uşaqlıq yolu və sidik kanalından yaxma götürülür. Analiz verməyə aybaşı qurtardıqdan sonra getmək lazımdır. Aybaşıdan qabaq immunitet zəifləyir, buna görə də adətən xroniki infeksiya aktivləşir. Həmçinin qanaxma vaxtı da müayinə aparmaq mümkün deyil, çünki, materialda çoxlu miqdarda qan olacaq. Bu səbəbdən qanaxma dayanan kimi qəbula gəlmək lazımdır.

Bakterioskopik müayinə aparmaq üçün steril fırça ilə uşaqlığın arxa tağından selik götürülür. Bu şöbədə çox vaxt patogen mikroblar toplanır. İfrazatı əşya şüşəsinə sürtüb qurudurlar. Həmçinin sidik kanalının xarici dəliyinin girişindən ikinci yaxma götürülür. Uşaqlıq yolunun girişinə yaxın yerləşdiyindən adətən burada da xəstəliktörədən mikroorqanizmlər olur.

Bakterioloji müayinə apararkən materialı sterli çubuqla götürüb, diğər mikroorqanizmlər olmayan xüsusi mühitdə yerləşdirirlər. Orada materialın bir hissəsi qidalı mühitə əkilir. Bu müayinənin nəticəsi bir neçə günə hazır olur.

PZR aparmaq üçün cinsiyyət yollarından axıntı istifadə olunur. Bu analiz törədicinin özünü deyil, onun DNT-sini aşkarlayır. Material götürülərkən aseptika qaydalarına əməl etmək lazımdır, əks təqdirdə analizdə cinsiyyət yollarında olmayan başqa mikroorqanizmlər tapılacaq.

Kişilərdə materialın götürülməsi

Kişilərdə cinsi infeksiyalara görə analizi sidik kanalından götürürlər. Material sidik kanalının xarici dəliyindən götürülür. Birdəfəlik steril fırça fırladıcı hərəkətlərlə bir qədər dərinə salınır və ehtiyatla çıxarılır. Bu üsulla yaxma, bakteriloloji müayinə və PZR-diaqnostika üçün material götürmək olar. Proses özü xoşagəlməz hisslərlə müşayiət olunur, hansı ki, günün sonuna qədər qala bilər.

Kişilərdə cinsi infeksiyalara görə analizlərin verilməsi qadınlardan fərqlənir. Onlarda trixomoniaz, xlamidioz, qonoreya və sifilis kimi standart törədicilərdən başqa, kandidanın müxtəlif növləri təyin olunur. Sidik kanalının göbələk zədələnməsi kişilər üçün xarakter deyil, onlar uretra hüceyrələrində yaşaya bilmir. Lakin, kandidoz immunitet zəiflədikdə müşahidə olunur, hansı ki, SPİD-ə yoluxanlarda, şəkərli diabetdə, hormonal, sitostatik və ya kimyaterapiya müalicəsi alanlarda rast gəlinir. Sidik kanalı yaxmasında PZR ilə göbələyin müxtəlif növləri təyin edilir.

Bəzən kişilər göbələk daşıyıcısı olur. Onlarda xəstəlik əlamətləri olmur, amma seksual partnyorlarını yoluxdura bilərlər. Buna görə də, çox vaxt qadında xronik kandidoz müşahidə olunur, hansı ki, müalicəyə tabe olmur.

Müayinələrin nəticələri

Müayinənin yerinə yetirilmə sürəti və nəticələrin alınması laboratoriyanın təchizatı və müayinənin tipindən asılıdır. 1 günə yalnız PZR-diaqnostikanın nəticələri hazır olur. Ekspres-müayinə daha tez hazır olur. Lakin müsbət nəticə alındıqda, qanın tam analizi aparılmalıdır.

Vaginal yaxmanın nəticəsi 1 iş gününə hazır olur. Cavabı aldıqdan sonra konsultasiya üçün həkimə müraciət etmək olar. Bəzi kiçik klinikalarda laboratoriya olmur, onlar götürülmüş materialı böyük müayinə mərkəzlərinə göndərir. Buna görə də cavab bir neçə gün ləngiyir.

Əkilmə üçün dəqiq müddət yoxdur, hər şey konkret mikroorqanizmin böyümə sürətindən asılıdır. Çox vaxt bakteriayaların koloniyasını almaq üçün 3-5 gün vaxt tələb olunur, sonra antibiotikə həssaslıq yolanılır, hansı ki, daha 5 sutka çəkir.

Virusoloji müayinələr zamanı mikroorqanizmlərin koloniyasını almaq üçün bir həftədən çox vaxt tələb oluna bilər. Bu səbəbdən belə analizlər nadir hallarda təyin olunur, ən effektiv və tez başa gələni – PZR-diaqnostikadır.

İFA analizi ilə qan plazmasında antitellərin təyini tez başa gəlir. Öz laboratoriyası olan klinikaların əksəriyyətində nəticələrin hazır olmasına 1 iş günü tələb olunur.

Xülasə...

Cinsi infeksiyalara görə analizi daimi cinsi partnyoru olmayanlar və ya onun sədaqətinə şübhə edənlər, qorunmamış cinsi əlaqədən sonra yoluxma şübhəsi olanlar verməlidir. Amma, yadda saxlamaq lazımdır ki, mikroorqanizmlərdə inkubasion dövr olur, hansı ki, bu zaman aktiv çoxalma gedir. O, müxtəlif törədicilərdə fərqlidir: immunodefisit və hepatit virusları üçün 6 aydan çox, bakterial infeksiyalar üçün isə – bir neçə gün çəkə bilər. Bu səbəbdən cinsi əlaqə zamanı müdafiə vasitələri istifadə edilməli və şübhəli kontaktdan sonra təcili profilaktika aparılmalıdır.