Hamiləliyin 1-ci trimestrində düşük – hamiləliyin qəflətən pozulmasıdır, hansı ki, ağrı və qanaxma ilə özünü göstərir. Çox vaxt, bu, qadının həyatına təhlükə yarada bilər, ona görə də vaxtında müvafiq tədbirlər görülməlidir.

Rastgəlmə tezliyi

Erkən dövrlərdə özbaşına açılış bütün diaqnoz qoyulmuş hamiləliklərin 10-25 %-də baş verir. Bəzən qadın hamilə olduğunu hətta bilmir və ya hamiləlik yeni təsdiqlənmiş olur. Müasir məlumatlara görə, bütün hamiləliklərin 75%-i erkən açılışla başa çatır və selikli qişa növbəti aybaşı ilə xaric olduğundan, xəstəlik aşkarlanmır. Özbaşına düşüyün qarşısını almaq üçün hamiləlik əvvəlcədən planlaşdırılmalı, ona hazırlaşılmalı, qadın və partnyoru hərtərəfli müayinə olunmalı və aşkar olunan patologiyalar vaxtında müalicə olunmalıdır.

Hər belə haldan sonra patologiyanın yenidən təkrarlanma riski artır: birinci düşükdən sonra – 15%, ikincidən sonra isə – 30% və s. Xüsusilə bu doğmayan qadınlar üçün xarakterdi. Ağır nəticələr, ilk növbədə üç dəfə ardıcıl açılış keçirmiş qadınlarda hamiləliyin itirilmə riski 45% təşkil etdiyi üçün, elə ilk belə epizoddan sonra, hərtərəfli müayinə və müalicə olunmaq çox vacibdir.

Özbaşına düşüklər adətən hamiləliyin ilk 12-13 həftəsinə təsadüf edir.

Səbəbləri

Bəzən açılışın səbəbini aşkar etmək mümkün olmur. Hesab edilir ki, 50% hallarda düşüklər genetik mutasiyalar ilə əlaqədar baş verir.

Erkən düşüklərin (açılışların) səbəbləri:

• irsi ötürülən və ya sonradan əmələ gələn genetik anomaliyalar (aneuplodiyalar, trisomiyalar, monosomiyalar, məsələn, Terner sindromu, tri- və tetraplodiyalar, xromosom anomaliyaları) – 50% halda;
• immun proseslər (antifosfolipid sindrom) – 20% halda, baxmayaraq ki, bu patologiya adətən gec müddətlərdə düşük yaradır;
• uşaqlığın və ya yumurtalıqların inkişaf anomaliyaları və şişləri (xoşxassəli – leyomiomalar, poliplər və ya bədxassəli şişlər);
• əlverişsiz xarici faktorlar (radiasiya şüaları, boya, benzin, kimyəvi maddələrin buxarlarının istehsalda və ya məişətdə təsiri) –10% hallarda;
• endokrin xəstəliklər: yaxşı idarə olunmayan şəkərli diabet, autoimmun tireoidit, follikulun lütein fazasının çatışmazlığı;
• xorionun damarlarında mikrotromboz əmələ gətirən hematoloji pozğunluqlar (disfibrinogenemiya, XIII faktorun defisiti, anadangəlmə hipofibrinogenemiya, afibrinogenemiya, oraqvari hüceyrə anemiyası);
• ananın xəstəlikləri – Marfan sindromu, Elers-Danlo sindromu, homosistinuriya, elastiki psevdoksantoma.

Əksər hallarda özbaşına açılış – bir neçə səbəbin birgə təsirinin nəticəsidir.

Düşüyü aşağıdakılar provokasiya edə bilər:

• cinsi infeksiyalar (nadir hallarda hamiləliyin pozulmasına səbəb olur);
• mexaniki faktorlar – istmiko-servikal çatmamazlıq (adətən 2-ci trimestrdə düşüklərə səbəb olur);
• kəskin ümumi infeksiyalar;
• anada böyrəklərin və ya ürək-damar sisteminin xroniki xəstəlikləri;
• siqaretçəkmə, alkoqol, kofein və ya narkotik vasitələrin istifadəsi;
• stress, ağır fiziki gərginlik.

Bütün bu hallar döl yumurtasının ölümünə və uşaqlıq boşluğundan qovulmasına gətirib çıxara bilir. Bəzən yaşama qabiliyyəti olan döl yumurtası miometriumun güclü yığılmaları nəticəsində qovulur.

Süni mayalanma aparıldıqdan sonra erkən düşüklər çox vaxt hamiləliyin inkişafdan qalması və ölmüş embrionun qovulması ilə əlaqədardır. Bu zaman özbaşına düşüklərin tezliyi 30%-ə çatır, əgər qadının yaşı artıq 40-dan çoxdursa, patologiya daha çox rast gəlinir.

Özbaşına düşüklərin tezliyi eyni zamanda qadının yaşından asılıdır:

• 35 yaşa qədər pasientlərdə risk – 15%;
• 35-45 yaşlarda – 20-35%;
• 45 yaşdan yuxarı – 50% təşkil edir.

Elə xəstəliklər vardır ki, bütün hallarda hamiləliyin pozulması ilə nəticələnir:

1. Uşaqlıqdankənar hamiləlik. Bu zaman embrion uşaqlığın divarına deyil, borulara, uşaqlıq boynuna və ya qarın boşluğuna implantasiya olunur. Nəticədə özbaşına düşüyü xatırladan sancılar və qanaxma müşahidə olunur. Lakin belə hallarda daha ciddi ağırlaşmalar gözlənilir, məsələn, uşaqlıq borularının cırılması ola bilər. Buna görə də uşaqlıq yolundan qanlı ifrazat varsa, bütün hallarda ginekoloqa müraciət etmək mütləq lazımdır.
2. Molyar hamiləlik. Əgər yumurtahüceyrədə xromosom pozğunluqları vardırsa, mayalanmadan sonra o uşaqlıq divarına implantasiya edə bilər. Baxmayaraq ki, bu zaman normal döl yumurtası inkişaf etmir, qadında hormonların səviyyəsi yüksəlir və hamiləlik əlamətləri yarana bilər. Bu vəziyyət həmişə açılışla nəticələnir.

Əlamətləri

Xəstəlik normal gedişli hamiləlik kimi başlayır. Ürəkbulanma, qoxu hissinin güclənməsi, dadın dəyişməsi ola bilər. Aybaşı gecikməsi qeyd olunur.

Bu fonda qəflətən açılış əlamətləri meydana çıxır:

• qarnın aşağısında intensiv sancışəkilli ağrılar başlayır;
• uşaqlıq yolundan müxtəlif intensivlikli qanlı ifrazat – erkən mərhələlərdə yaxmaşəkilli, aktiv abort zamanı isə, güclü qanaxma müşahidə olunur.

Uşaqlıq yolundan qanaxma spontan düşüklərin 25%-ində baş verir. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, belə ifrazat həmişə düşük əlaməti deyildir.

Qarnın aşağısında ağrılar döl yumurtasının implantasiyası zamanı da qeyd olunur, amma düşük zamanı olan ağrılar başqa xarakterdə olur – daimi, göynədici, qadını haldan salan. Onların intensivliyi adi aybaşıdan çox olur. Başlamış abortun çox rast gəlinən əlamətlərindən biri də, bel ağrılarıdır.

Döl yumurtasının harada olmasından asılı olaraq, patologiyanın aşağıdakı mərhələləri ayırd edilir:

• başlamış düşük;
• aktiv abort;
• natamam düşük;
• tam abort.

Pasientin vəziyyəti adətən kafi olur, amma ağır dərəcəyə də çata bilər. Dərinin avazıması, ürəkdöyünmənin tezləşməsi qeyd olunur. Qarın palpasiya zamanı yumşaq, aşağı hissələrdə ağrılı olur. Əhəmiyyətli dərəcəli qanaxma başgicəllənmə, arterial təzyiqin düşməsi, zəiflik, bayılma ilə müşayiət olunur.

Əgər düşük başlamışdırsa, bu prosesi saxlamaq adətən mümkün olmur. Buna görə də düşük təhlükəsi əlamətləri varsa, mütləq tibbi yardım üçün həkimə müraciət etmək lazımdır.

Mexanizmi

Erkən dövrlərdə özbaşına düşük ilk növbədə ginekoloji müayinə ilə diaqnostika olunur.

Başlamış abort zamanı embrion və qişalar uşaqlıq divarından hissəvi qopur. Qanlı ifrazat başlayır, uşaqlıq yığılmağa başlayır ki, bu da qarında ağrı verir. Daxili dəlik bir qədər açılır, uşaqlıq boynu qısalır.

Aktiv abort zamanı embrion uşaqlıq divarından tam qopub ayrılır, ya daxili dəlik səviyyəsində, ya da servikal kanalda olur. Onun üçün intensiv qanaxma və qarında güclü ağrılar xarakterdir. Uşaqlıq boynu açıqdır və bir barmaq buraxır.

Erkən dövrdə düşük necə baş verir?

Natamam abort zamanı uşaqlıq boşluğunda embrion artıq olmur, ona görə də sancışəkilli ağrılar və qanaxma azalır. Ancaq uşaqlıq daxilində xorionun və desidual qişanın bir hissəsi qalmış olur. Uşaqlıq boynu tədricən normal elastikliyini bərpa edir, xarici dəlik bir qədər açıq qalır.

Döl yumurtasının bütün hissələrinin qovulması tam abort sayılır. Belə vəziyyət nadir hallarda rast gəlinir. Uşaqlıq boşluğu tam boşaldıqdan sonra o yığılır, normal forma və ölçü alır, qanaxma və ağrı dayanır.

Erkən dövrdə düşük necə görünür?

Bu, döl yumurtası və qişalarından ibarət, qanlı toxuma laxtasıdır. Bəzən belə abort endometriumun iri hissəciklərinin ifrazı ilə müşayiət olunan aybaşı qanaxmalarını (məsələn, uşaqlıq miomasında) xatırladır. Əslində belə toxuma hissələrini saxlamaq yaxşı olardı. Çünki, bəzən onun histoloji müayinəsinə ehtiyac yaranır.

Ağırlaşmalar

Erkən dövrdə baş verən özbaşına düşüklər nəticəsində aşağıdakı ağırlaşmalar ola bilər:

1. Daimi zəiflik, başgicəllənmə, avazıma ilə müşayiət olunan və qanitirmə nəticəsində yaranan posthemorragik anemiya.
2. İnfeksion agentlərin uşaqlıq boşluğuna daxil olması nəticəsində yaranan endometrit, bu zaman yüksək temperatur, qarnın aşağısında ağrılar, uşaqlıq yolundan irinli ifrazat, ümumi vəziyyətin pisləşməsi müşahidə olunur.
3. Plasentar polip – qaşınma lazımi dərəcədə aparılmadıqda, döl yumurtasının qalığından əmələ gəlir, güclü qanaxma verə bilər.

Diaqnostika

Açılışa şübhə yarandıqda, ginekoloji müayinə aparılır və qan analizi təyin olunur. Hemoqlobin və hematokritin bir qədər azalması, leykosit və EÇS-in zəif qalxması qeyd olunur.

Erkən dövrdə düşüyü dəqiq təyin etmək üçün, transvaginal USM tətbiq edilir. Onun köməyilə aşağıdakılar təyin edilir:

• döl yumurtası, embrion;
• xorionun yerləşmə yeri;
• embrionun ürəkdöyüntüsü;
• xorionun qopması;
• xorionla uşaqlıq divarı arasına qan toplanması əlamətləri.

Açılışdan sonra qanda XQ-nin səviyyəsi tez düşür. Bir neçə gündən sonra onun qısamüddətli qalxması mümkündür, ancaq bir ay sonra normal həddə çatır. Qadının cinsiyyət yollarında döl yumurtası olmadıqda XQ-nin yüksək səviyyəsinə görə, retrospektiv olaraq hamiləliyin pozulmasını bilmək olar.

Düşüyün səbəblərini dəqiq araşdırmaq üçün aşağıdakı əlavə müayinə metodları tələb olunur:

1. Valideynlərin xromosom dəstinin, genetik anomaliyaların ailə tarixçəsinin, təkrari düşüklərdə abort materialının analizi.
2. Antifosfolipid sindromun əlamətlərinin təyini, antikardiolipin antitellərin, qurdeşənəyi antikoaqulyantın və beta-2-glikoproteinə antitellərin analizi.
3. Uşaqlığın inkişaf anomaliyalarının vizual diaqnostika üsulları: histeroskopiya, sonohisteroqrafiya, histerosalpinqoqrafiya.

Təkrari düşüklərlə müşayiət olunan antifosfolipid sindroma diaqnoz minimum bir klinik və bir laborator kriteiya müsbət olduqda, qoyulur.

Klinik kriteriyalar:

• damarların (arteriya və ya venaların) trombozu;
• 3 və daha artıq səbəbsiz düşük;
• 1 və daha çox halda 10 həftədən sonra dölün səbəbsiz ölümü;
• ağır preeklampsiya və ya plasentar çatmamazlıqla əlaqədar 1 və daha çox halda erkən doğuşlar (34 həftəyə qədər).

Laborator kriteriyalar:

• antikardiolipin antitellər: IgG və/və ya IgM 6 həftə ərzində minimum iki dəfə orta və yuxarı titrdə aşkarlanır;
• skrininq testlərində fosfolipid-asılı koaqulyasiya vaxtının uzanması;
• trombositsiz plazmadan istifadə edərək qanın laxtalanma testlərini normallaşdırmağın mümkünsüzlüyü;
• fosfolipid əlavə etdikdə, laxtalanmanın normallaşması;
• laxtalanmanın digər pozğunluqlarının inkar edilməsi.

Müalicəsi

Müalicənin məqsədi uşaqlıqdan embrion qalıqlarının çıxarılması və qanaxmanın dayandırılmasıdır. Buna görə də erkən dövrlərdə düşüyün müalicəsi kompleks şəkildə aparılır.

Medikamentoz terapiya

Spontan abortun bütün mərhələlərində uşaqlığı yığan və qanaxmanı dayandıran, həmçinin antibiotik və göbələkəleyhinə dərman preparatları təyin olunur:

• Oksitosin, əzələdaxili və ya venadaxili damcı üsulu ilə;
• Etamzilat əzələdaxili;
• antibiotiklər (Amoksisillin, Seftriakson, Sefazolin, Metronidazol) göbələkəleyhinə (Flukonazol) preparatlarla birgə.

Cərrahi müdaxilə – uşaqlığın qaşınması

Uşaqlığın qaşınması yarımçıq abortda, aktiv abortda, yeni başlamış çox qanlı abortda tətbiq edilir. Məqsəd – uşaqlığı döl qalıqlarından təmizləmək və qanaxmanı dayandırmaqdır. Əməliyyat narkoz altında aparılır. Adətən xəstənin vəziyyəti təcili yardım tələb etdiyi üçün, venadaxili narkoz istifadə edilir. O, tam ağrısızlaşdırmanı və huşun itməsini təmin edir.

Cərrahi müdaxilənin mərhələləri:

1. Uşaqlıq boynunun genişləndirilməsi, uşaqlıq boşluğunun zondlanması.
2. Döl yumurtasının uşaqlıq divarından küretlə qoparılması.
3. Onun uşaqlıq boşluğundan abortsanqla çıxarılması.

Döl yumurtasını çıxararkən xorionun damarları zədələndiyi üçün qanaxma qısamüddətli güclənə bilər, lakin tam təmizlənildikdən sonra dayanır. Əgər atonik qanaxma başlayarsa və uşaqlıq Oksitosinin təsiri altında yığılmazsa, onda uşaqlığın çıxarılması haqqında düşünülür.

Düşükdən sonra uşaqlığı təmizləmək mütləq lazımdırmı?

Düşükdən sonra uşaqlığın qaşınması demək olar ki, həmişə tələb olunur, yalnız tam abortdan başqa, hansı ki, nadir hallarda rast gəlinir.

Əgər pasientdə tam abort olmuşdursa, onda cərrahi müdaxilə aparılmır.

Əmək fəaliyyəti adətən 10 günə bərpa olur.

Bərpa dövrü

Reabilitasion dövr patologiyanın hansı müddətdə baş verməsindən asılıdır. Bu dövrdə aşağıdakı əlamətlər ola bilər:

• uşaqlıq yolundan menstruasiyaya bənzər qanlı ifrazat;
• qarnın aşağı şöbəsində ağrılar;
• süd vəzlərində diskomfort və bərkimə.

Adətən aybaşı düşükdən 3-6 həftə sonra gəlir. Sikl bərpa olduqdan sonra qadın hamilə qala bilər, lakin bir müddət tam sağalmanı gözləmək lazımdır.

Qadın fiziki və seksual aktivliyini o vaxt bərpa edir ki, özündə buna güc hiss edir. Orqanizmə fiziki və emosional cəhətdən bərpa olmaq üçün vaxt vermək vacibdir. Cinsi əlaqə 2 həftə ərzində qadağan edilir ki, uşaqlığa infeksiya düşməsin.

Adətən erkən düşüklər zamanı emosional vəziyyət daha çox ziyan çəkir. Yuxunun, iştahanın pozulması, narahatçılıq, gücdən düşmə və s. ola bilər. Pasient tez-tez ağlayır, həyatda məna görmür. Vaxtında kömək olmazsa, belə vəziyyət uzun sürən depressiya ilə nəticələnə bilər.

Sonrakı müşahidə

Keçirilmiş xəstəlikdən sonra nə etmək olar? Düşüyün səbəblərini araşdırmaq üçün, qadın müayinə olunmalıdır:

• cinsi infeksiyalara görə analizlər verilməli;
• antifosfolipid sindrom inkar edilməli;
• sinklin fazasından asılı olaraq hormonal profil öyrənilməli;
• uşaqlıq və yumurtalıqların USM-i aparılmalıdır.

Bu müayinələr hamiləlik pozulduqdan 2 ay sonra aparılır.

Tapılmış səbəblərdən asılı olaraq o ləğv edilir. Düşükdən sonra hamiləlik yaxşı hazırlaşma şərti ilə yarım ildən sonra məsləhət görülür.

Əgər sübut olunsa ki, patologiyanın səbəbi genetik anomaliyadır, onda genetikin konsultasiyası, mürəkkəb hallarda isə – predimplantasion genetik diaqnostika tələb olunur.

Antifosfolipid sindromda kompleks müalicə təyin edilir:

• dərialtı Heparin;
• aşağı dozalı Aspirin;
• Prednizolon;
• immunoqlobulinlər.

Uşaqlığın inkişaf anomaliyaları olduqda, onların cərrahi korreksiyası, miomada – düyünün çıxarılması (konservativ miomektomiya) məsləhət görülür.

Əgər adəti düşüyü olan pasientin yaşı 35-dən çoxdursa, növbəti hamiləlik zamanı genetik anomaliyaları aşkarlamaq üçün ona amniosentez və ya xorionun biopsiyasını təklif edirlər.

Bu xəstəliyi keçirmiş qadınların 85%-ində sonradan normal hamiləlik baş verir. Yalnız 1-2%-də təkrarlanma halları mümkündür, hansı ki, adətən immun səbəblərlə əlaqədar olur.

Profilaktika

Heç də həmişə bütün özbaşına düşüklərin qarşısını almaq olmur. Lakin anamnezdə düşük olması, gələcəkdə həmişə sonsuzluq demək deyil. Yalnız, pasientlərin az bir qismində müalicə fonunda 2 və daha çox təkrarlanma baş verir.

Hamiləliyin erkən dövrlərində açılışdan qorunmaq üçün aşağıdakılara əməl etmək lazımdır:

1. Siqaretdən, alkoqol və narkotik vasitələrin qəbulundan imtina etməli.
2. Dölü qan və oksigenlə yaxşı təchiz etmək üçün fiziki aktivliyi saxlamalı.
3. Artıq çəkidən qorunmalı.
4. Kofeinin gündəlik miqdarını 200 mq-a qədər (1 fincan) məhdudlaşdırmalı.
5. Hamiləliyə və sonra doğuşa hazırlaşmaq üçün xüsusi vitaminlərin qəbulu.
6. Meyvə-tərəvəz tərkibli balanslaşdırılmış qidalanma.
7. Requlyar olaraq həkimin qəbulunda olmalı.

Erkən dövrlərdə düşük – çox tez-tez rast gəlinən vəziyyət olub, adətən dölün genetik anomaliyaları səbəbindən baş verir. Bu vəziyyət ağrı və qanaxma ilə müşayiət olunur. Əksər hallarda uşaqlığın qaşınması tələb olunur və onun ardınca səbəblərin aydınlaşdırılması üçün əlavə müayinələrə ehtiyac yaranır.