Ağrılı aybaşı səbəbindən tibb müəssisələrinə müraciət edən pasientlərin yarısından çoxsunda dismenoreya aşkarlanır. Bu nədir? Dismenoreyanın (sinonimləri: alqomenoreya, ağrılı menstruasiya) yunan dilindən hərfi tərcüməsi "çətinləşmiş aybaşı qanaxması" deməkdir. Bu xəstəlik qadınlarda menstruasiya dövründə rast gəlinən bütün xoşagəlməz hissləri əhatə edir. Adətən bayılmaya meylli, vegetativ distoniyası olan, arıq insanlarda rast gəlinir.

Patologiyanın 2 tipi ayırd edilir:

1. Birincili dismenoreya – 30 yaşına qədər olan qadınlarda rast gəlinir və adətən hormonal pozğunluqların nəticəsidir.
2. İkincili dismenoreya – cinsi xəstəlikləri olan, müxtəlif yaşlı qadınlarda rast gəlinir.

Alqomenoreyanın səbəbləri nədir

Birincili dismenoreyanın səbəbləri

Birincili dismenoreyanın səbəbləri 3 qrupa ayrılır:

1. Hormonal pozğunluqlar.
2. Fizioloji səbəblər.
3. Psixoloji vəziyyətlər.

Hormonal pozğunluqlar. Yeniyetmələrdə ağrılı menstruasiya adətən hansısa hormonun artıq sintezi ilə əlaqədardır. Hormonların artıqlığı uşaqlığın güclü yığılmasına və nəticədə qarnın aşağısında yaranan ağrılara səbəb olur.

Fizioloji səbəblər. Dismenoreyanın fizioloji səbəblərinə uşaqlıq boynu kanalının dar olması (xəstəlik nəticəsində də ola bilər) və uşaqlığın geriyə əyilməsini (uşaqlığın retroverziyası) göstərmək olar. Bu zaman qopmuş endometrial toxumanın servikal kanaldan keçməsi zamanı ağrı müşahidə olunur. Çox vaxt bu proses çətinləşir və uşaqlıq menstrual qanla dolaraq gərginləşib ağrıya səbəb olur.

Psixoloji vəziyyətlər. Menstruasiya dövründə bir dəfə xoşagəlməz hisslər keçirən qadın, sonrakı tsikllərdən qabaq qorxu keçirməyə başlayır. Bu zaman azacıq ağrı da çox güclü kimi qəbul edilə bilər. Bəzən stres vəziyyətləri zamanı ağrı tutmalarının güclənməsi müşahidə olunur.

İkincili dismenoreyanın səbəbləri

İkincili dismenoreyanın səbəbləri cinsi sferanın əvvəllər keçirilmiş və ya hal-hazırda olan xəstəlikləridir. Bu zaman bir neçə patologiyanın olması mümkündür:

Uşaqlıqdaxili bitişmələr. Adətən qadının anamnezində iltihabi xəstəliklər olduqda yaranır. Sinexiyalar təkcə uşaqlığı deyil, həm də bağ aparatını əhatə edə bilər. Ağrı hissiyyatı, qopmuş endometrial toxumaların uşaqlıq boşluğuna dolaraq, sinexiyaları – bitişmələri mexaniki dartması səbəbindən yaranır.

Uşaqlıq boynu kanalının çapıqla daralması. İntravaginal aparılan bəzi cərrahi və mexaniki manipulyasiyalardan sonra (qaşınma, servikal kanalın genişləndirilməsi, eroziyaların xaric edilməsi, cərrahi müdaxilələr) çapıqlar yaranır. Bu toxumaların elastikliyi, uşaqlıq boynunun normal toxumalarınkına nisbətən az elastikdir və qopmuş endometrial toxumaların hərəkətini məhdudlaşdırır. Uyğun olaraq, onların uşaqlıq boşluğundan qovulması üçün yığılmaların böyük intensivliyi lazımdır, hansı ki, özü-özlüyündə ağrı törədir.

Submukoz düyünlər – uşaqlıq boşluğuna inkişaf edən, xoşxassəli törəmələrdi. Bəzən düyünlər böyük ölçülərə çatır və endometriumun xaric olmasını əngəlləyir. Əzələlər buna intensiv yığılmalarla reaksiya verir və ağrı törədir.

Endometrioz. Uşaqlıq mənfəzini daxildən örtən toxuma – endometrium, bəzən yumurtalığa, uşaqlıq yoluna, qarın boşluğuna keçə bilər. Buna endometrioz deyilir. Hormonların təsiri altında onların tsiklik böyüməsi və yerləşdikləri orqanların divarlarına təzyiqin artması baş verir, hansı ki, qarnın aşağısında ağrı törədir.

Çanaq varikozu. Kiçik çanaqda yerləşən venaların varikoz genəlməsi. Bu xəstəlik zamanı ağrı daimi xarakter daşıyır və aybaşı vaxtı arta bilər.

Uşaqlıqdaxili spiral. Düzgün qoyulmadıqda və orqanizmin spesifik fərdi reaksiyasında menstrual qanaxma vaxtı diskomfort verə bilər.

Əlamətləri

Dismenoreyanın klinikasını əlamətlərin intensivliyinə görə üç mərhələyə bölmək olar.

Birinci mərhələ

Bu tipli alqomenoreya bütün qadınların 30%-ində olur. Aybaşı qanaxmasından 12 saat qabaq qızlar qarnın aşağısında ağrılar hiss etməyə başlayır. Qanaxma başlamazdan bilavasitə qabaq, ağrılar daha intensiv xarakter alır, arxa keçəcəyə, belə və ya sidikliyə yayıla bilər. Belə əlamətlər aybaşının ilk bir-iki günü olur, amma sonra qadını narahat etmir. Dismenoreya qadının əmək qabiliyyətinə və aktivliyinə az təsir edir.

İkinci mərhələ

Müalicə olunmadıqda xəstəlik ikinci mərhələyə keçir və ya elə əvvəldən bu mərhələdən başlayır. Güclü ağrı fonunda ümumi əzginlik əlamətləri meydana çıxır. Zəiflik, tez yorulma əmələ gəlir, bədən temperaturu 38 dərəcəyə qalxır, ürəkbulanma ola bilər. Baş ağrısı, titrətmə yaranır. Sinir sistemi yuxunun pozulması, bulemiya, qıcıqlanma, dpressiv vəziyyətlərlə reaksiya verir. Bəzən belə pasientlərdə bəzi qoxuları götürməmək, iştahın artması və ya azalması izlənir. Belə dismenoreya əmək qabiliyyətini və adi həyat tərzini nəzərə çarpacaq dərəcədə pozur.

Üçüncü mərhələ

Sərbəst və ya əvvəlki dövrlərin davamı kimi inkişaf edə bilər. Dismenoreyanın ən nadir forması olub, qadınların 15%-ində rast gəlinir. Qarında ağrılar bütün menstrual tsikl dövründə dözülməz xarakter alır, belə yayılır, baş ağrıları və ümumi zəifliklə müşayiət olunur. Yanaşı əlamətlər qida zəhərlənməsinə (temperaturun qalxması, ishal, ürəkbulanma və qusma) və ya ürək xəstəliklərinə (taxikardiya, ürək nahiyəsində ağrı) bənzəyir.

Bəzən huşun itməsi ola bilər. Dismenoreyanın bu mərhələsinin əsas xüsusiyyəti adi analgetiklərin (ağrıkəsicilərin) təsirinin olmamasıdır. Aybaşı dövründə pasientlər əmək qabiliyyətini tamam itirirlər.

Xoşagəlməz hisslərə çəkinin artması, qarında köp, qəbizlik əlavə oluna bilər. Qan laxtaları uşaqlıqdan çıxarkən ağrılar güclənir.

İkincili dismenoreyada ağrı hissi cinsi əlaqə zamanı güclənir, əlamətlərə isə dismenoreya verən xəstəliklərin digər əlamətləri də əlavə olunur.

Patologiyanın diaqnostikası

Diaqnoz qoyarkən xəstəliyin səbəbini dəqiq tapmaq lazımdır. Bunun üçün ümumi və ginekoloji baxış (güzgülərlə) və bəzi analizlər lazımdır:

• Hormonal statusu təyin etmək üçün qanın analizi (bir tsikl ərzində bir neçə dəfə götürülür).
• Cinsi yolla keçən xəstəliklərə (zöhrəvi xəstəliklər) görə analiz.
• Uşaqlıq yolundan yaxma.

Həmçinin kiçik çanaq orqanlarının geniş USM-inin aparılması vacibdir. Stasionarda bəzi müayinələr aparılır:

• Laparoskopiya (qarın boşluğu orqanları kiçik dəliklərdən yeridilmiş xüsusi alətlərlə müayinə olunur).
• Histeroskopiya (uşaqlıq boşluğunun endoskopik müayinəsi).

Baş ağrılarının səbəbini və MSS-nin fəaliyyətini qiymətləndirmək üçün ensefaloqrafiya aparılır. Xoş- və bədxassəli törəmələrə şübhə olduqda maqnit rezonans tomoqrafiya – MRT təyin olunur.

Belə vəziyyət hansı fəsadlar verə bilər?

Əgər dismenoreyanı müalicə etmədikdə 2 növ fəsadlar inkişaf edə bilər:

1. Cinsi sfera ilə əlaqəli fəsadlar. Bunlara patologiyanın dərinləşərək növbəti mərhələlərə keçməsi; ikincili dismenoreya və sonsuzluğa səbəb olan xəstəliklərin inkişafı; xoşxassəli törəmələrin inkişafı və bədləşməsi aiddir.
2. Psixoloji xarakterli fəsadlar (uzun sürən depressiyalar, psixozlar, nevrozlar).

Necə müalicə etməli?

Birincili dismenoreyanın müalicəsi 3 qrup preparatlarla aparılır:

• Gestagen preparatları.
• Hormonal mənşəli oral və inyeksion kontraseptivlər.
• Qeyri-steroid iltihabəleyhinə preparatlar.

Birinci qrup preparatlar təbii hormonlar və ya onların sintetik analoqlarıdı, hansı ki, uşaqlığın yığılmalarını zəiflədir, estrogenlərin normal miqdarını bərpa edir. Preparatlar menstrual tsiklin davam müddətini normallaşdırır.

Daxilə istifadə olunan kontraseptiv vasitələr cinsi həyat keçirən qadınlara təyin olunur. Onların da tərkibində estrogen və ya onun sintetik analoqu var. Təsir mexanizmləri, gestagen qrupununku kimidir. Onların tətbiqi nəticəsində uşaqlıqda törəmələrin əmələgəlməsi və uşaqlıqdankənar hamiləlik riski azalır, sızanaqlardan və üzdə olan digər kosmetoloji defektlərdən qurtulma baş verir. Belə xüsusiyyətləri olan inyeksion preparatlardan istifadə etmək olar.

Qeyri-steroid iltihabəleyhinə preparatlar ağrını kəsir və bilavasitə menstruasiya vaxtı tətbiq edilir. 2-dən 6 saata qədər təsir göstərir. Hormonal preparatlardan imtina edən qadınlara və ya onlara əksgöstəriş olduqda istifadə edilir.

İkincili dismenoreyanın müalicəsində ilk növbədə ona səbəb olan xəstəliklərdən qurtulmaq lazımdır. Patologiyanın səbəbini aydınlaşdırıb, medikamentoz və ya cərrai müalicə aparılır. Bu mərhələdə simptomları yüngülləşdirmək məqsədilə ağrıkəsicilər təyin olunur.

Ağrılı menstruasiyaya dözmək və ağrıkəsiciləri nəzarətsiz qəbul etmək olmaz. Hər bir dərman vasitəsinin qəbuluna çoxsaylı əksgöstəriş və əlavə təsirlər var. Qadının öz orqanizminin istehsal etdiyi hormonların miqdarı, hormonal preparatların doza və sxeminə təsir edir. Ona görə də, düzgün müalicənin təyini üçün ginekoloqun qəbuluna getmək vacibdir.