Cırıqlar doğuş vaxtı tez-tez rast gəlinən zədələrə aiddir. Onlar dölün uşaqlıqdan qovulması zamanı baş verir. Aralığın cırılması bu tip zədələrin ən çox rast gəlinən formasıdır. O, əsasən aralıq toxumalarının az elastikliyi ilə əlaqədardır.

Doğuş zamanı aralıq toxumalarının zədələnmələrinin səbəbləri

Aralıq – çanaq dibi əzələlərinin anal dəliklə uşaqlıq yolu arasında qalan hissəsidir. O, ön (sidik-cinsiyyət) və arxa keçəcək hissələrindən ibarətdir. Doğuş zamanı döl doğuş kanalından keçərkən, aralığın yumşaq toxumaları gərilir. Əgər elastiklik lazımi səviyyədə deyilsə, cırıq qaçılmazdır. Patologiyanın rast gəlinməsi, bütün doğuşların 1/3-ni təşkil edir.

Şərait yaradan amillərə aiddir:

• ilk doğuş 35 yaşından sonra olduqda, hansı ki, əzələlərin elastikliyi təbii olaraq azalmış olur;
• doğan qadının özünü düz aparmaması – əsas da ilk dəfə doğan təcrübəsiz qadınlar üçün xarakterdir, hansılar ki, panik vəziyyətə düşməyə və həkim və mamaların əmrlərinə əməl etməməyə meyllidirlər;
• vaxtında və düzgün göstərilməyən tibbi yardım;
• mamalıq maşalarının və ya vakuum ekstraksiyanın tətbiqi;
• sürətli doğuş – yumşaq toxumalara olan təzyiq dəfələrlə artır;
• cinsiyyət üzvlərində olan iltihabi proseslər, hansı ki, əzələlərin nazilməsinə və elastikliyinin azalmasına səbəb olur;
• əvvəlki travmalardan və ya cərrahi əməliyyatlardan sonra qalan çapıqlar;
• doğuş fəaliyyətinin zəifliyi, uzunmüddətli gücənmə fazası, hansı ki, toxumaların ödeminə və elastikliyinin azalmasına səbəb olur.

Aralığın cırılma təhlükəsi çanaq gəlişində və ya iri döl (4 kg-dan böyük) doğulduqda, 42 həftədən yuxarı (vaxtından keçmiş doğuş) doğuşlarda artır.

Aralığın doguş cırıqlarının ağırlıq dərəcələri

Aralığın doğuş zədələrinin aşağıdakı ağırlıq dərəcələri ayırd edilir:

• 1-ci dərəcə – uşaqlıq yolunun səthi selikli qişası zədələnir və ya dəri örtüyünün tamlığı pozulur;
• 2-ci dərəcə – orqanın əzələ qatı zədələnir;
• 3-cü dərəcə – anal kanalın xarici sfinkteri zədələnir;
• 4-cü dərəcə – nadir hallarda rast gəlinir, düz bağırsağın divarlarının zədələnməsi ilə xarakterizə olunur.

Uşaqlıq yolunun arxa divarının, çanaq dibi əzələlərinin və dərisinin, arxa bitişmənin tamlığının pozulmadan zədələnməsinə – aralığın mərkəzi zədələnməsi deyilir. Bu zaman uşaq dünyaya süni yaranmış kanaldan gəlir. Belə ağır travma çox nadir hallarda rast gəlinir.

Bu zədənin müalicəsi təcili aparılmalıdır, çünki onun ağır fəsadları ola bilər. Onlardan ən təhlükəlisi qanaxmadır. Eyni zamanda açıq yaradan orqanizmə xəstəliktörədən mikroblar çox asanlıqla düşə bilər və cinsiyyət orqanlarında iltihabi proses yarada bilər.

Aralıq zədələrinin daha gec nəticələrinə uşaqlıq yolu mikroflorasının pozulmasını, uşaqlığın sallanmasını, frigidliyi misal göstərmək olar. 3-cü və 4-cü dərəcəli cırıqlar sidik və nəcis saxlamamazlığına və sidik kanalı və düz bağırsağın fəaliyyətinin digər pozğunluqlarına səbəb ola bilər.

Zədələrin diaqnostikası çətinlik törətmir. Doğuş qurtaran kimi (ciftin doğulmasından sonra) həkim tərəfindən dərhal doğuş yollarına baxış aparılır, hansı ki, cırıqları təyin etməyə imkan verir.

Müalicə

Xüsusi vaginal güzgülərin köməyilə zədələr aşkarlandıqdan sonra, onları tikirlər. Zədələrin ağırlıq dərəcəsini təyin etmək böyük əhəmiyyət kəsb edir. Aralığın birinci və ikinci dərəcəli cırığı, yerli anesteziya altında tikilir. Aralığın tamlığı müasir özüsovrulan saplarla bərpa olunur, hansı ki, bir müddətdən sonra sovrulub itir. Birinci dərəcəli cırıqlarda tikiş qoyulması mütləq deyil, ikinci dərəcəli cırıqlarda isə anatomik quruluşa uyğun bərpa olunmalıdır.

3-cü dərəcəli cırıqların müalicəsi ümumi narkoz altında aparılır. Qadının təkcə aralığı deyil, həm də arxa keçəcəyi və düz bağırsağı yoxlanılır. Bu zaman tikişə düz bağırsaq və anal sfinkterin tamlığının bərpası ilə başlayırlar. Sonra dəri örtüyü bərpa olunur. Tikiş dərhal və ya doğuşdan sonra yarım saat ərzində aparılır.

Əgər doğuş zamanı cırıq təhlükəsi riski, dölün hipoksiyası olarsa, iri döl doğularsa və həmçinin sürətli doğuşlar zamanı – epiziotomiya və ya aralığın kəsilməsi göstərişdir. Onun nəticəsində uşaqlıq yolundan çıxış böyüyür, hansı ki, düz bağırsağın və iri damarlaın zədələnməsinin qarşısını alır.

Epiziotomiyanın aparılması təkcə zədələrin qarşısını almır, həm də qanaxmanı dayandırır və uşaq üçün neqativ nəticələri azaldır.

Kəsiyi aparmazdan öncə, cinsiyyət orqanları yodla işlənilir. Onu gücənmənin ən intensiv vaxtında xüsusi qayçı ilə aparırlar. Bu dövr manipulyasiya üçün daha əlverişlidir, beləki, güclü gərginlik zamanı qadın az ağrı hiss edir. Kəsiyin ölçüsü 20 mm-dən az olmayaraq aparılır.

Tikişdən sonra yaraya qulluq

Doğuşdan sonra cırıqlar nə qədər müddətə sağalır və tikişlərə necə qulluq etməli?

Özü sovrulan tikişlərin sağalmasına iki həftə tələb olunur. Adətən sağalma prosesi sakit keçir. Digər materiallardan olan tikişlər bir aya sağalır. Bərpa müddəti cırığın dərəcəsindən və orqanizmin fərdi xüsusiyyətlərindən asılıdır. Pasient qulluq qaydalarını bilməli və həkim məsləhətlərinə əməl etməlidir ki, sağalma tez başa çatsın.

Doğuşdan sonra tikişə qulluq qaydaları:

1. Tikişləri gündə 2 dəfədən az olmayaraq brilliant abısı və ya zelyonka ilə işləməli. Doğuşdan dərhal sonra onu mamaça edir, sonra isə qadın özü etməlidir.
2. Şəxsi gigiyena qaydalarına əməl etməli: cinsiyyət orqanlarını mümkün qədər tez-tez isti su ilə yumalı, hər 2-3 saatdan bir bezi dəyişməli;
3. Yalnız pambıq parçadan tikilən alt paltarı geyinməli. O, sərbəst olmalı və aralığa təzyiq etməməlidir.
4. Duş qəbul edərkən suyun şırnağını üstdən aşağıya yönəltməli. Cinsiyyət üzvlərini süngər və ya sərt dəsmalla sürtmək olmaz. Dərini yumşaq hopdurucu dəsmalla qurutmaq lazımdır.
5. Ev şəraitində olarkən tikişlərə sağalmanı yaxşılaşdıran məlhəmlər (Solkoseril, Bepanten) çəkmək, xüsusi gimnastik hərəkətlər məsləhət görülür.
6. 3 kg-dan ağır yük qaldırmaq, fiziki gərginlik və idman hərəkətləri olmaz.
7. Qida rasionuna qəbizlik əleyhinə məhsullar əlavə edilməlidir.
8. Cinsi həyata yaralar tam sağaldıqdan sonra 1,5-2 aydan tez başlamaq olmaz.

Tualetə requlyar getməyin lazım gəldiyini ayrıca qeyd etmək lazımdır. Sidik ifrazı və defekasiya ağrılı olur. Ağrı və diskomfort qorxusu qadına prosesi sona qədər təxirə salmağa məcbur edir. Nəcis kütlələrinin toplanması aralıq toxumalarına təzyiq göstərib vəziyyəti daha da ağırlaşdırır.

Ağrını götürmək üçün ağrıkəsicilər, nəcisi yumşaltmaq üçün isə qliserin şamlarından istifadə edilir. Şişkinlik çox olduqda yaraya buz qoyulur. Üçüncü dərəcəli cırıqlarda yaranın infeksiyalaşmasının qarşısını almaq üçün antibakterial preparatlar təyin olunur.

Cırıqlar tikiləndən sonrakı 10-14 gün ərzində iki yanı üstə oturmaq qadağan edilir. Ana çoxlu dincəlməli, cəld hərəkətlər etməməlidir. Yeməyi ayaqüstə və ya yarımoturaq yeməlidir. Uşağı uzanaraq yedizdirmək lazımdır.

Nə vaxt oturmaq olar?

Sərt səthdə 4, yumşaqda 3 həftədən sonra oturmaq olar. Doğum evindən qayıdarkən, pasientə avtomobildə yarımoturaq vəziyyət məsləhət görülür ki, aralığa düşən təzyiq azalsın.

Ağırlaşmalar

Ən çox rast gəlinən fəsadlara aiddir:

• ağrı hissi;
• tikişlərin açılması;
• güclü qaşınma və ödem;
• irinləmə;
• qanlı ifrazat.

Ağrı və qaşınmanı götürmək üçün aralığı kvars və ya infraqırmızı şüalarla qızdırma, tikişə Kontraktubeks məlhəmi sürtmək təyin olunur. Qaşınma çox vaxt yaranın sağalmasından xəbər verir, lakin əgər o çox narahat edirsə, cinsiyyət orqanlarını soyuq su ilə yumaq məsləhət görülür.

İrinli ifrazat yaraya infeksiya düşməsindən xəbər verir. Belə hallarda antibiotiklər, Levomekol, Vişnevski məlhəmləri təyin olunur. Yara səthini dezinfeksiya etmək üçün xlorheksidin və hidrogen peroksid məhlulları istifadə olunur. Qanaxmanın olması zədə nahiyəsinə əlavə tikişlərin qoyulmasını tələb edə bilər.

Ən təhlükəli ağırlaşma – tikişlərin açılmasıdır. Bu halda özünü müalicə ilə məşğul olmaq qəti qadağandır. Qadın təcili həkimə müraciət etməlidir. Adətən tibb müəssisəsində təkrar tikiş qoymaq tələb olunur.

Aralıq zədələrinin profilaktikası

Belə bir fikir var ki, doğuş zamanı cırıq qaçılmazdır. Bu düz deyil. Aralığın zədələnməsinin qarşısını almaq üçün, hələ hamiləlik vaxtı, hərtərəfli profilaktik hazırlıq keçmək lazımdır. Profilaktik tədbirlərə xüsusi intim gimnastika, aralığın masajı daxildir.

Masaj

Ən yaxşı profilaktika – müntəzəm masajdır. Onu istənilən dövrdə etmək olar, amma ən yaxşısı hamiləliyin üçüncü trimestridir. Masajın aşağıdakı üstünlükləri var:

• toxumalarda qan dövranı və maddələr mübadiləsini yaxşılaşdırır;
• aralığın əzələ toxumalarını məşq elətdirir;
• əzələlərə lazımi yumşaqlıq və elastiklik verir;
• relaksasiyaya səbəb olur, hansı ki, cırıq riskini dəfələrlə azaldır.

Masajın maksimal effektivliyi üçün təbii yağlardan istifadə olunur. Zeytun, balqabaq və digər yağlardan istifadə etmək olar. Apteklərdə masaj üçün xüsusi yağlar da satılır.

Masajdan qabaq isti duş qəbul etmək lazımdır. Bağırsaq və sidik kisəsi boşaldılmalı, əllər yaxşı yuyulmalıdır. Aralığı, cinsiyyət orqanlarını və əlləri yağla yağlayırlar. Qadın maksimal rahat vəziyyət almalı, əzələlərini boşaltmalıdır. Uşaqlıq yoluna yeridilmiş barmaqlarla, onun arxa divarına basaraq, anal dəliyə tərəf yumşaq hərəkətlər edilir. Təzyiqləri adi masaj hərəkətlərilə növbələmək lazımdır.

Masajın davam müddəti 5-7 dəqiqə çəkir. Adətən qadına qarnı mane olduğu üçün, özünü masaj etməyə çətinlik çəkir, buna görə də yaxşı olar ki, ona yaxınları kömək etsin. Masajın aparılmasına bəzi əksgöstərişləri nəzərə almaq lazımdır. Məsələn, cinsiyyət orqanlarının iltihabi və infeksion xəstəlikləri. Bu halda masaj tam sağaldıqdan sonra aparılmalıdır, əks təqdirdə, o, infeksiyanın yayılmasına səbəb ola bilər.

Hamiləliyin pozulması və ya vaxtından qabaq doğuş təhlükəsi olduqda, dölün qeyri-düz vəziyyətində və hamilədə dəri xəstəlikləri olarsa – masaj qəti əksgöstərişdir. Çox vacibdir ki, prosedur heç bir mənfi emosiya və ya fiziki diskomfort törətməsin. Onu etməzdən qabaq, hamiləliyi təqib edən həkimin razılığı alınmalıdır.

Gimnastika

Effektiv profilaktik tədbirlərdən biri də xüsusi gimnastik hərəkətlərdir ki, aralığın elastikliyini yaxşılaşdırır.

1-ci hərəkət. Stulun söykənəcəyinə yanı ilə dayanıb, əllərlə ondan tutub dayaq kimi istifadə etməli. Növbə ilə ayaqları 6-10 dəfə yan tərəflərə qaldırmalı.

2-ci hərəkət. Ayaqları geniş qoymalı. Bədəni bu vəziyyətdə saxlamqla yavaş-yavaş oturub durmalı. Hərəkətləri 5-6 dəfə təkrarlamalı.

3-cü hərəkət. Ayaqları çiyinlər səviyyəsində qoymalı. Dərindən nəfəs almaqla, növbə ilə qarını əvvəlcə içəri çəkib, sonra boşaltmalı. Bu zaman onurğa düz qalmalıdır.

4-cü hərəkət. Növbə ilə anal dəlik və uşaqlıq yolu əzələlərini gərginləşdirib boşaltmalı. Bu hərəkətlər həm uzanmış, həm də oturaq vəziyyətdə edilir. Onu təkcə evdə yox, həm də işdə və hətta yolda da etmək olar.

Qidalanma

Hamilə qadın qidasına fikir verməlidir. Qidaya mütləq E vitamini daxil edilməlidir. Onu həm kapsullarda qəbul etmək olar, həm də bu vitaminlə zəngin bitki yağı içmək olar. Menyuda mütləq balıq və ya balıq yağı olmalıdır, hansı ki, doymamış yağ turşuları ilə zəngindir. Bəzi müəlliflər 28-30 həftəliyindən səhər yeməyindən qabaq desert qaşığı ilə alma sirkəsi qəbul etmək məsləhət görür.

Üçüncü trimestrdə ətin qəbulunun azaldılması da cırıqların profilaktikasına aiddir. Əgər qadın buna hazır deyilsə, onda heç olmasa hisə verilmiş məhsullar qidadan çıxarılmalıdır.

Digər profilaktik tədbirlərə aid etmək olar:

• ginekoloqun qəbulunda müntəzəm olmalı, onun bütün məsləhətlərinə əməl etməli;
• hamiləliyə görə vaxtında (12 həftədən gec olmayaraq) qeydiyyata durmalı;
• doğuş vaxtı özünü düzgün aparma qaydaları ilə tanış olmalı;
• cinsiyyət üzvlərində olan iltihabi prosesləri vaxtında aşkarlayıb müalicə etməli;
• doğuş vaxtı həkimin və mamaçanın bütün göstərişlərinə əməl etməli.

Sadalanan məsləhətlərə əməl edən anaların rəylərinə görə, profilaktik tədbirlər və doğuşa ciddi hazırlıq, asan olmayan bu prosesin öhdəsindən, hətta iri döl doğulduqda belə, ağır zədələrsiz gəlməyə imkan verir.