FOTO: Yeni doğulmuş körpələrdə doğuş travmaları

Doğuş – təbiət qanunlarına xas olan bir prosesdir. Doğum prosesinin başlamasına az müddət qaldığı zaman ananın və körpənin bədənindəki bütün sistem və orqanlar ona hazırlığa başlayır — ananın bədənində toxumalar elastikləşir, sümüklər azacıq aralanır, körpənin kəllə nahiyəsində sümüklər öz hərəkətliliyi sayəsində doğuş yollarına uyğun olaraq şəklini dəyişmək imkanı qazanır. Bunların hamısı yeni doğulacaq körpənin dünyaya asan və zədəsiz şəkildə gəlməsi üçün baş verir.

Lakin bunlar hər şeyin mükəmməl olduğu halda mümkündür. Təəssüf ki, qadınların əksəriyyəti hal-hazırda qüsursuz sağlamlığa sahib deyil, bu səbəbdən doğum zamanı ağırlaşmalar, o cümlədən yeni doğulan körpələrdə müxtəlif travmalar müşahidə olunur. Hətta qeyri-təbii amillərdən biri olan mama-ginekoloqun müdaxiləsi də bəzən mənfi təsir göstərir. Qeyd etmək lazımdır ki, doğum travmaları yeni doğulmuş körpələrin 2%-nin neonatal ölümünə səbəb olur.

Körpələrdə doğum travmalarının risk faktorları

• uzunsürən və ya sürətli doğuş
• vaxtından gec və ya tez doğulmuş və ya çəkisi normadan artıq olan döl (4,5 kg-dən artıq)
• doğuş fəaliyyətinin stimullaşdırılması
• dölün çanaq gəlişi
• dölyanı mayenin miqdarının az olması
• dölün xarici çevrilməsi
• akuşer maşasının və vakuum-ekstraksiyanın tətbiq olunması
• reanimasiya tədbirləri zamanı alınan travmalar.

Körpələrdə doğuş travmalarının növləri

Doğuş zamanı körpələrin almış olduğu travmalar bir neçə növə bölünür.

Yumşaq toxumaların travmaları

Bu kateqoriyaya körpənin Keysəriyyə əməliyyatı zamanı ala biləcəyi zədələnmələr, sıyrıntılar, yaralar, hematomalar və kəsik yaraları daxildir.

Hematoma müxtəlif ağırlıq dərəcələri olan dərialtı qanaxmadır. Əksər hallarda doğumdan bir neçə həftə sonra sağalır. Çox nadir hallarda şişkinliklə müşahidə edilir və ya infeksiya mənbəyi ola bilər.

Kefalohematoma – kəllə sümüklərinin sümüküstlüyü və xarici səthi arasında əmələ gələn qansızma növüdür, körpənin əsasən sürətli doğum zamanı uşaqlıq yollarından keçdiyi zaman aldığı damar travmaları nəticəsində əmələ gəlir. Yeni doğulmuş körpənin baş nahiyəsində yerləşən, 1000 körpədən 3-5-ində rast gəlinən yumşaq və ya bərk-elastik törəmədir. Bütün qansızma növlərində olduğu kimi, kefalohematomalar da müxtəlif ölçülərə və ağırlıq səviyyələrinə malikdir. İlk günlərdə şiş böyüməyə davam edir, daha sonra isə uzun müddət ərzində (6 həftə və ya daha çox) sovrularaq keçir.

Ağır hallarda həkimlər punksiya tətbiq edərək yığılmış qanı çıxarıb sıxıcı sarğı qoyur. Zərərçəkmiş uşaqların 70-80%-də tamamilə sağalma müşahidə olunur.

Əzələlərin zədələnməsi daha ağır fəsadlardan hesab olunur. Əksər hallarda bu döş-körpücük-məməyəbənzər əzələyə aid travmalardır. Adətən bu əzələ körpənin sağrı gəlişində və ya akuşer alətlərinin tətbiqi zamanı zədələnir. Bu travmanın müalicəsi üçün masaj, korreksiya rollerləri və fizioterapiya tətbiq olunur, nadir hallarda isə cərrahi müdaxiləyə ehtiyac yaranır.

Sıyrıntı və yaralar, az öncə də dediyimiz kimi, Keysəriyyə əməliyyatında cərrah bıçağının və ya vakuum-aspiratorun, akuşer maşasının tətbiqindən sonra əmələ gələ bilər. Əksər hallarda belə travmalar körpənin baş nahiyəsində müşahidə olunur, xoşbəxtlikdən onlar adətən səthi xarakter daşıyır və tez zamanda sağalır. Sadəcə infeksiyalaşmanın qarşısını almaq üçün yaralara müntəzəm olaraq antibakterial məlhəm çəkmək kifayətdir.

Dərialtı piy nekrozu. Bu travmalar doğuş zamanı körpənin bədəninin məruz qaldığı təzyiqdən qaynaqlanan qırmızı-bənövşəyi ləkələr şəklində əl-ayaqlarda, üzdə, gövdədə və sağrı nahiyəsində əmələ gəlir və sonradan aşkar olunur. Bu cür travmalar müalicə tələb etmir və tədricən körpənin dərisindəki izlər öz-özünə keçir.

Yeni doğulmuş körpələrdə sümük sistemi travmaları

Sümük travmaları — əksər hallarda körpənin sağrı gəlişi zamanı, dölün uşaqlıq yolunda çiyni öndən hərəkət etdikdə və ya körpənin çəkisi 4,5 kg-dən artıq olduğu zaman meydana gəlir.

Aşağıda sümük sisteminin əsas travmaları və onların faiz nisbəti göstərilmişdir:

• Körpücük sümüyünün sınığı (10%)
• Bazu sümüyünün sınığı (10%)
• Onurğanın boyun nahiyəsinin zədələri (5%)
• Onurğa beyninin boyun nahiyəsinin travması (5-10%)
• Üz iflici (10-20%).

Ən geniş yayılmış ağırlaşma - yeni doğulmuş körpənin körpücük sümüyünün sınığıdır. Körpənin hərəkət etdiyi zaman ağrı hiss etməməsi, habelə, sağalma və bitişmənin düzgün getməsi üçün zədələnmiş sümük xüsusi rollerlə sabitləndirilir və doğumdan sonra ilk 7-10 gün körpə sıx bələnir, körpə körpücük sümüyünün sınıq olduğu yana uzadılmır.

Nadir hallarda uzun borulu bazu və bud sümüklərinin zədələnmələri də müşahidə olunur. Bu cür travmadan bir neçə əlamətə görə şübhələnmək olar: zədələnmiş hissənin xırçıltısı, şişi, hərəkət passivliyi. Bu növ zədələnməni yalnız rentgen müayinəsi təsdiq və ya inkar edə bilər. Zədələnmiş hissə hərəkətsizləşdirilir, üzərinə gips qoyulur, doğuşdan sonra ilk aylarda körpə müntəzəm olaraq travmatoloq-cərrah müayinəsindən keçməlidir.

Sinir sistemi travmaları

Bu növ travmalar ən ağır və təhlükəli travmalardandır. Boyun və bel nahiyələrində onurğa travması əksər hallarda güclü qanaxmalar, o cümlədən baş və onurğa beyninin zədələnməsi ilə müşayiət olunur, bunun nəticəsində bir sıra sinir-əzələ pozuntuları meydana gəlir: nəfəs və əmmə funksiyalarının pozuntuları, hipertonus, qəbul olunan qidanın qaytarılması, kəllədaxili hipertenziya və s.

Qida qəbulu, udma və nəfəs ilə bağlı problemlər qırtlaq sinirinin zədələnməsindən qaynaqlana bilər, xüsusilə körpənin uşaqlıq yolunda üzü önə hərəkət etdiyi hallarda bu hal müşahidə olunur.

Bu travmalar körpənin doğuşundan dərhal sonra gözə çarpmadığına görə bəzən gözdən qaça bilər. Valideynlər körpədə yuxarıda göstərilmiş əlamətləri və ya güclü ağız sulanması, göz çəpliyi, fiziki inkişafda geriqalma kimi əlamətləri gördükləri zaman dərhal həkimə müraciət etməlidirlər. Xüsusi müayinələr - MRT və ya KT-mieloqrafiya vasitəsilə həkim körpədə sinir sistemi travmalarının olub-olmamasını müəyyən edə bilər. Ancaq bu pozuntular doğuş zədələrindən başqa, bətndaxili inkişafın pozulması sırasında da meydana gələ bilər. Bu növ travmalarda sürətli davranmaq vacibdir:  pozuntu nə qədər tez aşkar olunarsa, o qədər tez müalicə tətbiq olunar və sağalma proqnozu bir o qədər əlverişli olar.    

Yeni doğulan körpələrdə hipoksik travmalar

Mayesiz dövrlü uzun müddətli doğuş, göbək ciyəsinin burulması, körpənin ağzındakı selik və bir sıra başqa faktorlar hipoksiyaya – oksigen çatmamazlığına, karbon qazının körpənin orqanizmində həddindən artıq yığılmasına və ya boğulmaya – oksigenin yeni doğulmuş körpənin bədəninə keçidinin kəskin və təhlükəli şəkildə azalmasına səbəb ola bilər. Bu vəziyyət qısa sürdüyü zaman, onun fəsadları aradan qaldırılır və izsiz keçir.

Daxili orqanlara aid doğuş travmaları

Daxili orqanların travmalarının nisbətən az rast gəlinməsinə baxmayaraq, doğuş travmalarından körpələrin bütün ölüm hallarının 30%-i bu səbəbdən baş verir. Adətən belə travmalar dərhal aşkar olunmur. Bu növ travmalar əksər hallarda uzun müddətli və ya sürətli doğuş zamanı, mama-qinekoloqların səhlənkarlığı nəticəsində meydana gəlir. Ən ciddi ağırlaşma – güclü qarındaxili qanaxmadır.

Qarın boşluğunda qanaxmalar kəskin və sürətli ola bilər. Yeni doğulmuş körpələrdə bu növ ağırlaşmanın ilk əlamətləri dərinin solğunluğu (qarın nahiyəsinin göyümtül rəng alması), qarın şişkinliyi və anemiyadır.

Qarın boşluğunda yerləşən bütün orqanlar arasında ən çox qaraciyər travmalara məruz qalır — subkapsulyar hematoma yaranır. Cırılmış yaralar daha nadir meydana gəlir. Yeni doğulan körpələrdə qaraciyər zədələnməsi sürətli doğuş, yıxılma, hamilə qadının, məsələn, avtomobil qəzası zamanı qarnına aldığı zərbə nəticəsində meydana gəlir. Diaqnozun təsdiq olunması üçün ultrasəs müayinəsi tətbiq olunur, müalicə zamanı xüsusi terapiya tətbiq olunur, ağır hallarda qan köçürülməsi və cərrahi müdaxilə tələb olunur.

Xülasə

Doğuş zamanı travma alan yeni doğulmuş körpələr, xüsusilə ilk illərdə, həkimlərin ciddi müşahidəsi altında olmalıdır. Onlara sıx-sıx rentgenoloji və ultrasəs müayinələr tətbiq olunmalıdır. Çünki cüzi zədələrlə doğulmuş körpələrdə belə illər sonra fiziki və ya əqli yükləmə nəticəsində nevroloji problemlər ortaya çıxa bilər, bu problemlər isə vaxtında həkim-nevroloq konsultasiyası tələb edir.

Mütəxəssislərin iddiasına görə doğum prosesi zamanı alınan travmalar — dölə göstərilən mexaniki təsir, demək olar ki, az və ya çox dərəcədə bütün yeni doğulmuş körpələrdə müşahidə olunur.