Qadınların əksəriyyəti problemlər yaranana qədər, bu vəzin harada yerləşdiyini bilmir. Xəstəlik nisbətən az rast gəlinir və sağlamlığa və çoxalma funksiyalarına ciddi təsir göstərmir. Lakin son zamanlar xəstələrin sayının artması müşahidə olunur. Buna cinsi partnyorların tez-tez dəyişilməsi, cinsi əlaqə zamanı prezervativlərdən istifadə edilməməsi, cinsi infeksiyaların çoxalması şərait yaradır.

Bartolinit nədir?

Bartolinit – iltihabi patologiya olub, adətən immun müqavimətin zəifləməsi, ya da cinsi yolla keçən xəstəliklərlə əlaqədar olur. Bartolin vəzlər – qadının böyük cinsiyyət dodaqlarında yerləşmiş cüt törəmələrdir. Adlarını, onları ilk dəfə təsvir edən, 17-ci əsrdə yaşamış anatom – Kaspor Bartolinidən götürmüşlər. Onların əsas funksiyası cinsi əlaqə zamanı uşaqlıq yolu girəcəyinə az miqdarda selik ifraz edib, təbii sürtgü rolunu oynamaqdır. İltihablaşma zamanı bartolin vəzlər ölçücə böyüyür, ağrılı olur, qadına nəzərəçarpacaq diskomfort törədir.

Adətən qadınlar bartoliniti "ayaqüstə", heç bir müalicə olunmadan keçirirlər, ümid edirlər ki, vəziyyət öz-özünə düzələcək. Bu cür fikirləşmə ciddi ginekoloji problemə – xroniki bartolinitə gətirib çıxarır. Onu müalicə etmək kəskin formadan bir neçə dəfə çətindir, xəstəlik inadkar residivləşən xarakter alır.

Bartolin vəz haqqında

Bartolinitin müalicə prinsiplərini yaxşı başa düşmək üçün, vəzin quruluşu haqqında bir qədər bilmək lazımdır. O, noxud boyda girdə törəmə olub, nazik çıxarıcı borucuqla dərinin səthinə açılır. Vəz böyük cinsiyyət dodaqlarının dərialtı piy toxumasında yerləşir. Normada, o, yumşaq və elastk olub, dərinin altında çətinliklə əllənir.

Vəz daxildən sekretor epitellə – selik ifraz edən hüceyrələrlə örütülüdür. Şirə vəzin daxilində toplanır və tam dolduqda və ya qadın şəhvətə gəldikdə, borucuqla dəri səthinə ifraz olunur. Bartolin vəzin seliyinin yaxşı yağlama xüsusiyyəti var. O, kişi cinsiyyət üzvünün uşaqlıq yoluna daxil olmasını asanlaşdırır və onu friksiya zamanı zədələnmədən qoruyur. Bartolin vəzin funksiyasının pozulması cinsi əlaqə zamanı quruluq və diskomfortla özünü göstərir.

Bartolinitin səbəbləri

Yuxarıda göstərildiyi kimi bartolinitin yaranma səbəbləri – infeksiya və immunitetin zəifləməsidir. Hər iki faktoq aşağıdakı hallarda rast gəlinir:

• intim gigiyena qaydalarına düzgün əməl etmədikdə;
• metabolizm pozulduqda (şəkərli diabet);
• cinsi yolla ötürülən xəstəliklərdə;
• cinsiyyət orqanlarında invaziv müdaxilə – cərrahi əməliyyatlar, endoskopik müayinə, abortlar aparıldıqda;
• xroniki infeksiya ocağı ilə müşayiət olunan hamiləlikdə;
• sintetik alt paltarları geydikdə;
• reproduktiv sistemin iltihabi xəstəliklərində.

Bartolinitin əsas törədiciləri aşağıdakılardı:

• trixomonada;
• qonokok;
• streptokok;
• stafilokok;
• bağırsaq çöpləri;
• klebsiella;
• protey.

Xəstəliyi həm əsl xəstəliktörədən bakteriyalar, həm də şərti patogenlər törədə bilər. Sonuncular yalnız immunitet zəiflədikdə aktivləşir. Mikroorqanizmlər vəzə dərinin səthindən və ya qanla digər infeksiya ocaqlarından düşə bilər.

Bartolinitin növləri

Bartolinit aşağıdakı formalarda gedir:

• kəskin forma – iltihab əlamətləri güclüdür, immun sistem törədiciyə aktiv reaksiya verir, xəstəlik 8 həftədən çox sürmür;
• xroniki forma – iltihab dalğavari gediş alır: sakitlik dövrləri kəskinləşməylə əvəz olunur. Simptomlar çox da aydın olmur, tez-tez bartolin vəzin kistası formalaşır. Xəstəlik 2 aydan çox çəkir və adətən illərlə davam edə bilər.

Vəzin zədələnmiş hissələrinə uyğun xəstəliyin aşağıdakı növləri ayırd edilir:

• Kanalikulit – iltihab yalnız çıxarıcı axacağı zədələyir. Onun divarları ödemləşir, amma mənfəzi tam bağlanmır və şirə axını pozulmur. Belə forma yüngül keçir, əlamətləri isə zəif olur.
• Yalançı abses – vəzin axacağı bağlanır və şirə ifrazı dayanır. Selik vəzin daxilinə toplanıb, onu tədricən genişləndirir. Vəzin toxuması dağılmır, o normal funksiya göstərir. Tədricən kista – vəzin divarları ilə məhdudlaşmış, seliklə dolu törəmə formalaşır.
• Vəzin sekretor hissəsinin bakteriyalarla dağılması zamanı – əsl abses və ya irinli bartolinit yaranır. O, irinlə dolur və ölçücə böyüyür. Mikrob toksinləri və hüceyrələrin parçalanma məhsulları qana sovrulur, hansı ki, xəstənin əhvalının pozulmasına və bədən temperaturunun qalxmasına səbəb olur.

Bartolinitin əlamətləri

Bartolinitin əlamətləri iltihabın növündən və vəzin zədələnmə həcmindən asılı olaraq müxtəlif dərəcədə özünü göstərə bilər. Xəstəliyin yüngül formaları qadın üçün gizli keçir: o uşaqlıq yolu girişindəki zəif diskomforta fikir vermir. Lakin, hətta azacıq iltihab da, vəzin böyüməsinə və bərkiməsinə səbəb olur. O, cinsiyyət dodağının dərisinin altında əllənir və bir qədər qabara bilər. Əgər iltihab zəif olarsa, vəz az ağrılı olur, ya da heç ağrımır.

Irinli iltihablı kəskin bartolinit başqa cür keçir. Onun əlamətləri çox parlaq görünür:

• temperatur 38-39 dərəcəyə qədər yüksəlir;
• qadın aralıqdakı ağrıdan oturmağa, gəzməyə çətinlik çəkir;
• cinsiyyət dodağında istilik, pulsasiya edən ağrı, şişmə hiss olunur;
• ümumi vəziyyət pisləşir – əzginlik, yorğunluq, başağrısı olur;
• cinsi həyat mümkün olmur, çünki, qadına əzab verir;
• iltihablaşmış vəzin ölçüləri kəskin böyüyür, girdə törəmə kimi xaricə qabarır, bərk və ağrılı olur. Onun üstündəki dəri rəngini qırmızaya və ya çəhrayıya dəyişir, temperaturu artır.

Xəstəlik xroniki hala keçdikdə bartolin vəzi irin və seliklə dolu kistaya çevrilir. O, tədricən böyüyür və toyuq yumurtası boyda ola bilər. Bu zaman, onun fuksiyaları da pozulduğu üçün, əsas şikayətklərdən biri də şişkinlikdən başqa, cinsi əlaqə zamanı quruluqdur. Xroniki forma kəskinləşmələrlə keçir: qadın, cinsiyyət dodağında periodik olaraq istilik və ağrı hiss edir, vəzin ölçüsü böyüyür.

Absesin həddən artıq böyüməsi zamanı, çox vaxt özü deşilib boşalır. Belə vəziyyət cinsi əlaqə zamanı, velosiped sürərkən, ya da at minərkən ola bilər. Bu halda, irin sarı-yaşılımtıl qatı kütlə şəklində xaricə axır. Əlverişsiz şəraitdə abses cinsiyyət dodağının dərialtı toxumasına açıla bilər, hansı ki, onun iltihabı – sellülitlə nəticələnir. Belə olduqda ağrı kəskin artır, vəzin ətrafında toxumalar ödemləşir.

İltihab həm birtərəfli, həm də ikitərəfli ola bilər. Sonuncu halda cinsi əlaqə zamanı diskomfort birinci yerə çıxır. Cinsiyyət orqanının rahat daxil olması üçün, lazımi yağlama heç olmur və friksiya zamanı qadında xoşagəlməz hisslər əmələ gəlir.

Bartolinitin diaqnostikası

Diaqnozu həkim-ginekoloq qoyur və bundan ötrü o, ginekoloji müayinə aparır – pasientin şikayətlərini dinləyir, anamnez yığır və ona ginekoloji kresloda baxır. Həkimə xəstəliyin nə vaxt və hansı səbəbdən başladığını bilmək vacibdir: cinsi partnyorun dəyişməsilə, streslə, soyuqdəymə ilə, abortla yoxsa cərrahi əməliyyatla. O, pasientdə cinsi yolla ötürülən xəstəlik əlamətlərinin olmasını araşdırır. Bunları bilmək kifayət edir ki, düzgün diaqnoz qoyulsun. Bəzən həkimdə şübhə yarandıqda əlavə müayinə üsullarına müraciət edir:

• qanın ümumi analizi – kəskin irinli bartolinit zamanı qanda leyksitlərin miqdarı artır, EÇS yüksəlir;
• qanın biokimyəvi analizi – şəkərli diabeti aşkarlamağa kömək edir;
• vaginal yaxma – cinsi infeksiyaların törədicilərini və bakvaginozu aşkarlamağa kömək edir;
• bartolin vəz ifrazatının əkilməsi – bartolinitin dəqiq səbəbini və onun antibiotikə həssalığını təyin etməyə imkan verir;
• vaginal yaxmanın PZR-i – patogen mikrofloranın ən minimal miqdarını belə aşkarlamağa imkan verir.

Bartolinitin müalicəsi

Bartolinitin müalicəsini həkim-ginekoloq ambulator şəraitdə aparır. Hospitalizasiyaya bir qayda olaraq ehtiyac yoxdur. Müalicə taktikası xəstəliyin forması və mərhələsindən asılıdır. Cinsi infeksiya aşkarlandıqda, bartolinit mütləq qaydada bu infeksiyanın ilə birgə müalicə olunur. Bunun üçün antiseptik (Heksikon, Polijinaks, Betadin) və antibiotik (Klindamisin, Metromikon-neo) tərkibli vaginal şamlar təyin olunur. Müalicəni pasientin cinsi partnyoru da mütləq qaydada keçməlidir.

Bartolinitin kəskin formasının müalicəsi

Xəstəliyin bu mərhələsində terapiyanın əsas məqsədi törədicini məhv edib, prosesin xronik formaya keçməsinin qarşısını almaqdır. Həkim erkən mərhələdə antibiotik seçərkən öz təcrübəsinə əsaslanır. Sonra bakterial əkmənin nəticəsinə uyğun olaraq preparatı dəyişdirə bilər. Əgər 3 gün ərzində xəstənin vəziyyətində yaxşılaşma olmursa, antibiotik dəyişdirilir. Bartolinitin müalicəsi üçün aşağıdakılar daha çox istifadə edilir:

• Doksitsiklin;
• Siprofloksasin;
• Ofloksasin;
• Metronidazol;
• Seftriakson.

Antibiotiklərin təsir spektrini genişləndirmək üçün həkim 2 növü kombinə edə bilər. Məsələn, Doksitsiklin Metronidazolla birgə təyin olunur – bir yerdə onlar həm qrammüsbət, həm də qrammənfi bakteriyalara və anaeroblara təsir edirlər. Sadalanan preparatlar tablet şəklində daxilə təyin edilir.

Bartolinitin müalicəsində antibiotiklər həmçinin yerli istifadə olunur. Preparatlar məlhəm şəklində iltihablaşmış vəzin üstündəki dəriyə çəkilir. Belə antibiotiklər iltihab zonasında daha yüksək konsentrasiya yaradır. Bu üsulla onların bütün orqanizmə sistem təsiri olmur və nəticədə əlavə təsirlərin riski azalmış olur.

Yerli müalicə üçün Levomekol məlhəmi yaxşı nəticə verir. Onun tərkibində antibiotiklə yanaşı, yarasağaldıcı komponent də var. Məlhəm çəkilən kimi iltihab ocağına daxil olur. Gündə 1-2 dəfə nazik qatla çəkilir. Bartolinitin müalicəsində tetratsiklin məlhəmi də istifadə etmək olar. Onu gündə 3-5 dəfə çəkmək lazımdır.

Kəskin bartolinit, bütün müalicə dövründə cinsi sakitlik tələb edir. Xəstə acı, duzlu, hisə verilmiş, yağlı və qızartmalı qidalar yeməməlidir. Alkoqolu tamamilə rasiondan çıxartmaq lazımdır – antibiotiklərin qəbulu fonunda o toksiki təsir verə bilər. Həkimin bütün məsləhətlərinə əməl etməklə, əksər hallarda bartoliniti əməliyyatsız müalicə etmək olar.

Abses və kistanın müalicəsi

Formalaşmış abses və ya kistanı mütləq cərrahi üsulla açıb boşaltmaq lazımdır. Prosedur ambulator şəraitdə ginekoloqun qəbulunda aparılır. Qadını ginekoloji kresloda yerləşdirirlər, Lidokainlə yerli keyləşdirmədən sonra vəzin üzərini örtən dəridə kəsik aparılır. Tədricən həkim vəzə çatır, onun kapsulunu açır və möhtəviyyatı boşaldır. Sonra, o, yaranmış boşluğu antiseptiklə yuyur və yaraya yaxınlaşdırıcı tikişlər qoyur.

Sonrakı müalicə əməliyyatın nəticəsini məyyən edir. Əməliyyatdansonrakı dövr adekvat aparılmayanda, residivlər baş verə bilər: vəz yenidən selik və irinlə dolur. Bu halda, bartolinit yaxşı nəticə əldə edilənədək bir neçə dəfə açılır.

Kəsiyin üstünə antimikrob tərkibli məlhəmlə, steril tənzifdən sarğı qoyulur. Bu məqsədlə Vişnevski məlhəmi daha effektiv hesab olunur – o sağalma prosesini stimullaşdırır, yerli immuniteti gücləndirir və antibakterial təsir göstərir. İxtiol məlhəmi iltihab sahəsindən seliyi, irini özünə çəkir, yaranın tez təmizlənməsinə və sağalmasına şərait yaradır.

Xroniki formanın müalicəsi

Xronik bartolinitin müalicəsi – asan problem deyil. Mikrob faktoru bu mərhələdə artıq ikincili rol oynayır, birinci yerə isə yerli immunitetin pozulması çıxır. Müalicəni aşağıdakı prinsiplərlə aparırlar:

• Vəz ifrazatında xəstəliktörədici mikrob aşkarlandıqda, ya da qadında cinsi yolla ötürülən infeksiya olduqda antibiotiklərin təyini.
• Uşaqlıq yolunun mikroflorasını və yerli immuniteti bərpa etmək üçün tərkibində faydalı bakteriyalar olan şamların (Atsiklat, Laktonorm) təyini.
• İmmunomodulyatorlar – immun sistemin reaktivliyini bərpa etmək üçün preparatların (Likopid, Timalin) təyini.
• İltihabəleyhinə və antibakterial vasitələrlə (indometasin məhlulu, penisillin tozu) birgə Dimeksid – bu qarışıqla tamponu və ya tənzif salfeti isladıb uşaqlıq yoluna, ya da iltihablaşmış vəzin üstünə kompres qoyulur.
• Yerli immuniteti qaldırmaq və sağalmanı tezləşdirmək üçün fizioterapiya – maqnitoterapiya, yüksək tezlikli cərəyan (YTC), iltihabəleyhinə preparatlarla elektroforez aparılır.

Bartolinitin hamilələrdə müalicəsi

Hamilə və zahılarda bartolinit yerli iltihabəleyhinə preparatlar və antiseptik tərkibli (Marqansovka, Xlorheksidin) oturaq vannalarla müalicə edilir. Belə hallarda antibiotik nadir hallarda təyin olunur, yalnız çıxılmaz vəziyyətlərdə – qadında kəskin irinli bartolinit inkişaf edərsə istifadə etmək olar. Hamilə və südverən qadınların özünü müalicə etməsi yolverilməzdir, yalnız həkim hər bir xəstə üçün fərdi müalicə sxemi seçə bilər.

Bartolinitin evdə müalicəsi

Bartoliniti ev şəraitində müalicə etmək olar, əgər iltihab əlamətləri minimal olarsa və qadını bir qədər böyümüş vəzdən başqa heç nə narahat etməzsə. Lakin bu halda bartolinitin xroniki formaya keçmə riski çoxalır. Antibiotikləri özbaşına qəbul etmək olmaz – dozanın və ya preparatın özünün düz seçilməməsi, mikroorqanizmlərdə dözümlük yarada bilər.

Bartoliniti evdə necə müalicə etməli? Sutkada 1 dəfə dərman otlarından – çobanyastığı, kalendula, palıd qabığı, zveroboydan hazırlanmış oturaq vannaları qəbul etmək olar. Gecələr İxtiol və ya Vişnevski məlhəmi ilə kompres qoymaq lazımdır. Müalicə dövründə cinsi həyatı məhdudlaşdırmalı və partnyorla birlikdə cinsi infeksiyalara görə yoxlanmaq lazımdır. Analiz müsbət çıxdıqda, təcili həkimə müraciət edilməlidır.

Bartolinit öz-özünə keçə bilərmi? Bəli, ancaq o hallarda ki, vəz kistaya və ya absesə çevrilməsin. Bunu vəzin ölçülərinə və divarlarının qalınlığına görə asan başa düşmək olar.

Bartolinitin qarşısının alınması

Bartolinitin profilaktikası – bir sıra çətin olmayan qaydalardan ibarətdir, hansı ki, vəzlərə infeksiyanın düşmə riskini azaldır:

• pambıq alt paltarlarının geyinilməsi;
• təsadüfi cinsi əlaqə zamanı qoruyucudan istifadə edilməsi və ya qorunmamış cinsi əlaqədən sonra miramistinlə sprinsevasiya;
• cinsiyyət orqanlarının iltihabi xəstəliklərinin vaxtında müalicəsi;
• xroniki infeksiya ocaqlarının – kariesli dişlərin, xroniki tonzillitin, sinusitin vaxtında müalicəsi.

Xəstəliyin nəticəsində residivləşən kista formalaşır ki, bu da yalnız tam çıxarılma ilə müalicə oluna bilər.