Hamiləliyin ilk günlərindən progesteron hormonunun təsirindən immunitetin təbii azalması baş verir. Bu ona görə baş verir ki, ananın orqanizmi embrionu yad obyekt kimi qəbul etməsin, hansı ki, yarısı genetik cəhətdən yad materialdan ibarətdir. Immunitetin zəifləməsi xroniki infeksion xəstəliklərin kəskinləşməsinə və ya yenilərinin əmələ gəlməsinə səbəb olur. Bunlar inkişaf edən dölə pis təsir edir. Plasenta tam formalaşana qədər uşaq infeksiyadan qorunmur, amma sonrakı dövrlərdə də bakteriyalar hamiləliyi fəsadlaşdıra bilər. Buna görə də müalicə tələb olunur, lakin yalnız hamiləlikdə işlənilməsinə icazə verilən antibiotiklərlə.

Antibakterial terapiya tələb edən xəstəlik və vəziyyətlər

Həkim Səhiyyə Nazirliyinin klinik məsləhətləri əsasında müalicə təyin edir. Bəzən antibiotiklər protokolun əsas preparatı olur, lakin elə vəziyyətlər vardır ki, profilaktik məqsədlə qəbul olunmalıdır.

Hamiləlik zamanı antibakterial terapiya aşağıdakı hallarda aparılır:

• cinsiyyət orqanlarının infeksion xəstəlikləri: bakterial vaginoz, mikoplazmoz, trixomoniaz, ureaplazmoz, xlamidioz, qonoreya, sifilis;
• hepatobiliar sistemin patologiyaları: qaraciyərin kəskin piy distrofiyası, HELLP-sindromu, xolesistit;
• tənəffüs yollarının xəstəlikləri: pnevmoniya, bronxit, haymorit;
• sidik-ifrazat sisteminin patologiyaları: sistit, pielonefrit, tək böyrək;
• həzm traktının infeksion xəstəlikləri;
• hamiləliyin infeksiyaya görə pozulması;
• ağır travmalar, irinli yaralar.

Həmçinin antibiotiklər hamiləlik zamanı keçirilən cərrahi əməliyyatlardan, keysəriyyə kəsiyindən və doğuşdan sonrakı dövrdə infeksion fəsadların müalicəsi üçün təyin olunur. Onların seçimi ana və südlə qidalandırılan yenidoğulmuş uşağa təhlükəsizliyinə əsaslanır.

Dərman preparatlarının təhlükə qrupları

Bütün dərman preparatları çoxsaylı tədqiqatlardan keçir, hansı ki, məqsəd təkcə onların effektivliyini deyil, həm də, hamilə və döl üçün təhlükəsizliyini öyrənməkdir. Laborator və kliniki tədqiqatlardan sonra onlara müəyyən təhlükəlilik kateqoriyası verilir. Preparatları belə bölürlər:

• A qrupu – bütün lazımi tədqiqatlardan keçmişdir. Onların nəticəsinə əsasən döl üçün təhlükə aşkar olunmamışdır.
• B qrupu – bura iki tip dərman daxildir. Onlardan biri heyvanlar üzərində tədqiqatlardan keçmişdir, nəticədə bətndaxili inkişaf üçün təhlükə aşkarlanmamışdır. Ikinci tipi həm heyvanlarda, həm də hamilə qadınlarda yoxlamışlar. Insanlarda uşağa mənfi təsir aşkarlanmamışdır, hervanlarda isə əlavə təsirlər vardı.
• C qrupu – heyvanlarda tədqiqat aparılmışdır, dölə mənfi – toksiki və teratogen təsirlər aşkarlanmışdır. Buna görə də kliniki tədqiqatlar insanlar arasında ümumiyyətlə aparılmamışdır.
• D qrupu – aparılan eksperiment və kliniki tədqiqatlardan sonra dölə mənfi təsir aşkarlanmışdır.
• X qrupu – çox təhlükəli təsirləri var.

İlk iki qrupdan olan preparatları hamiləliyin müddətindən asılı olmayaraq istifadə etmək olar. Qalan üçü hamilələrin müalicəsi üçün qadağandır. Onların istifadəsi ağır fəsadlara və döl tərəfindən patologiyalara səbəb ola bilər.

Antiobiotiklərdən istifadənin nəticələri

Qadağan olunan qrupdan olan antibiotiklər dölə mənfi təsir göstərə bilər. Ancaq çox şey müalicə aparılan vaxt hamiləliyin müddətindən asılıdır.

Qadın həmişə hamiləlik planlaşdırmır və onun baş verdiyindən xəbəri olmur. O, elə dövrdə ola bilər ki, yumurtahüceyrə mayalanmış olsun, amma aybaşının vaxtı hələ çatmayıb. Bakterial infeksiya antibakterial vasitələrlə müalicə olunmalıdır. Əgər antibiotiklər aybaşı ləngiməsinə qədər qəbul edilirsə, onların seçiminin elə bir əhəmiyyəti yoxdur, nıəinki təsdiq olunmuş hamiləliyin ilk günlərində. Əgər bu dövrdə müalicə kursu keçilərsə, dərman vasitəsi ya ciddi inkişaf anomaliyaları verib düşüyə səbəb olur, ya da dölə heç bir təsir eləmir.

Antibiotiklərin 1-ci trimestrdə qəbulu çox ağır fəsadlara səbəb ola bilər. Bu dövrdə bütün orqan və sistemlərin əsası qoyulur. Hüceyrələrin aktiv bölünmə vaxtı istənilən neqativ təsirlər anadangəlmə inkişaf qüsurlarına səbəb olur:

• orqanın olmaması – aplaziya;
• orqan və ya ətrafların inkişaf etməməsi – hipoplaziya;
• normal forma və ya yerləşmənin dəyişməsi;
• əlavə dəliklərin, fistulaların əmələ gəlməsi.

Bu dövrdə bəzi qruplardan olan antibiotiklərin ağır nəticələri ciftin hələ tam formalaşmaması ilə izah olunur. 10-12 həftəyə qədər, döl qidasını bilavasitə endometriumun mikrodamarlarından alır. Yəni zərərli maddələrin qarşısını ala bilən filtr sistemi olmur. Yalnız tam formalaşmış cift dölü zərərli maddələrdən və mikroorqanizmlərdən qorumağa qadirdi. Buna görə də 2-ci trimestrdə antibiotiklərin qəbulu az təhlükəlidir.

Amma bu hələ o demək deyil ki, hamilələri də hamilə olmayan qadınlar müalicə olunan preparatlarla müalicə etmək lazımdır. Hamiləliyin orta dövrü – dölün yetişmə, aktiv böyümə və daha incə strukturların əmələ gəlmə dövrüdür. Məsələn, sümük toxuması, sinir sistemi, görmə və eşitmə orqanları.

Digər tərəfdən, 2-3-cü dövrlərdə inkişaf edən infeksion patologiyalar da uşaq üçün az təhlükə törətmir. Onlar aşağıdakı fəsadlar verə bilər:

• erkən doğuşlar;
• az və çox sululuq;
• anadangəlmə infeksiyalar;
• bətndaxili inkişafın dayanması;
• antenatal ölüm;
• feto-plasentar çatmamazlıq.

Buna görə də, müalicəsiz infeksiya ocaqları saxlamaq olmaz. Antibiotiki seçərkən həkim nəzərə alır ki, onun döl üçün üstünlükləri mənfi təsirlərini üstələsin.

Hamilələrə hansı antibiotikləri qəbul etmək olar?

Onlara üç qrup preparatlar aiddir:

1. Penisillinlər.
2. Sefalosporinlər.
3. Makrolidlər.

Amma onların nisbətən təhlükəsiz olmalarına baxmayaraq, müalicəni həkimlə razılaşdırmaq lazımdır. Bu dərmanların hamiləliklə əlaqəsi olmayan, başqa əlavə təsirləri də var:

• Bağırsaq mikroflorasını məhv edir və defekasiyanın pozulmasına – ishal və ya qəbizliyə gətirir, hansı ki, bağırsaq disbakteriozu ilə əlaqədardı.
• Dispepsik pozğunluqların inkişafı: mədədə ağrı, göynəmə, ürəkbulanma. Ümumiyyətlə hamiləlik fonunda mədədə həzmin pozulması və onun böyümüş uşaqlıq tərəfindən yerini dəyişməsi ilə əlaqədar, bu əlamətlər əksər qadınları narahat edir. Antibiotik qəbulundan sonra isə onlar güclənə bilər.
• Vaginal kandidoz hamiləliyi tez-tez müşayiət edir, antibiotiklərlə müalicə uşaqlıq yolu mikroflorasını pozaraq göbələk infeksiyasının kəskinləşməsinə səbəb olur.
• Allergik reaksiyalar, hətta əvvəllər bu preparata qarşı müşahidə olunmasa da belə, özünü göstərə bilər.

Təhlükəsiz antibiotiklər müəyyən göstərişlər əsasında istifadə edilir. Həmçinin hər qrupda bir neçə vasitə var ki, hamilələrdə istifadəsinə icazə verilir. Təhlükəlik dərəcəsinə görə onlar B qrupuna aiddirlər.

Penisillinlər

Hamilələrin müalicəsində sintetik və polusintetik penisillinlər istifadə edilir: Amoksisillin, Ampisillin, Oksasillin.

Penisillinlər bakteriyaların hüceyrə divarının bəzi maddələrinin sintezini blokada edərək, onlara öldürücü təsir göstərir. Onlar aşağıdakı qrup mikroorqanizmlərə təsir göstərir:

• streptokokklar;
• stafilokokklar;
• enterokokklar;
• listeriyalar;
• neyseriyalar;
• klostridiyalar;

Lakin bəzi mikroorqanizmlər antibiotiklərin təsirindən qorunmağı öyrəniblər. Onlar dərmanı parçalayan xüsusi maddə istehsal edirlər.

Oksasillinə təbii şəraitdə dayanıqlıq yaranmır. O, stafilokokk infeksiyası ilə mübarizə apara bilir. Amma digər törədicilərə qarşı onun aktivliyi yüksək deyil, buna görə də tətbiqi məhduddur.

Mikroorqanizmlərin dərmanlara qarşı dayanıqlığını azaltmaq üçün xüsusi penisillinlər işlənib hazırlanmışdır. Bu preparatların tərkibində xüsusi maddələr vardır ki, mikroorqanizmləri onları parçalamağa qoymur. Onlara Amoksisillin/Klavulanat (Amoktsiklav), Amoksisillin/Sulbaktam (Sultasin) aiddir.

Bu preparatlara hamiləliyin birinci trimestrində və gec mərhələlərində tətbiqinə icazə verilir. Aktivlik spektrini nəzərə alaraq onları aşağıdakı xəstəliklərin müalicəsində istifadə etmək olar:

• tənəffüs yollarının infeksiyaları: sinusit, tonzillit, bronxit, pnevmoniya;
• sidik-ifrazat sisteminin xəstəlikləri: sistit, pielonefrit;
• meningit;
• endokardit;
• salmonellez;
• yumşaq toxuma və dəri infeksiyaları;
• əməliyyata hazırlaşarkən profilaktik məqsədlə.

Oksasillin, aktivliyinin yüksək olmaması səbəindən, Amoktsiklav və ya Sultasinə nisbətən çox az işlənir. Onun istifadəsinə göstərişlərə pnevmoniya, sepsis, endokardit, dəri, oynaq və sümük infeksiyaları aiddir.

Penisillinlərlə müalicədə əlavə təsirlər bunlardı:

• dispeptik pozğunluqlar: ürəkbulanma, qarında ağrı, qusma;
• allergik reaksiyalar;
• hemoqlobinin səviyyəsinin düşməsi;
• elektrolit balansının pozulması;
• baş ağrısı.

Əlavə təsirlər adətən dərmanları uzun müddət və ya böyük dozada qəbul etdikdə inkişaf edir.

Penisillinləri digər preparatlarla eyni vaxtda çox ehtiyatla və yalnız həkimlə konsultasiya etdikdən sonra istifadə etmək lazımdır. Məsələn, bronxitlər zamanı bəlğəmgətirici kimi tez-tez Asetilsistein təyin olunur. Ancaq onun Ampisillinlə eyni vaxtda qəbulu zamanı, hər ikisinin aktivliyi azalır.

Sefalosporinlər

Bunlar daha geniş təsir spektrinə malik antibiotiklərdi. Onların təsir mexanizminə və mikroorqanizmlərə qarşı aktivliyinə görə 4 nəsli ayırd edilir. Ən kiçik təsir spektri birinci, ən genişi isə dördüncü nəslə xasdır.

Sefalosporinlər quruluşuna görə penisillinlərə oxşadıqları üçün, onlarda çarpaz allergiya müşahidə oluna bilər. Yəni bir qrupdan olan preparatlara allergiya olarsa, çarpaz olaraq o biri qrup dərmanlara da gözlənilir.

Bu preparatlar inyeksiya şəklində və daxilə qəbul edilir. Beləliklə:

• 1-ci nəsilə Sefazolin aiddir. Onu yalnız inyeksiya şəklində istifadə edirlər. Sefazolinin antibakterial aktivliyi elə də çox deyil. Streptokokkların, stafilokokkların bəzi ştammlarının və bağırsaq çöplərinin törətdikləri bəzi infeksion xəstəlikləri müalicə etmək olar. Pnevmokokklara, enterobakteriyalara, şigella və salmonellalara təsir göstərmir.
• 2-ci nəsilə Sefuroksim və Sefaklor aiddir. Birinci inyeksiya üçün məhlul və tablet şəklində buraxılır. Bu preparatların hamiləliyin erkən dövrlərində qəbulunun mümkünlüyünə həkim qərar verir. Onların aktivlik spektri geniş olmadığı üçün, hər bir xəstəlikdə kömək etmirlər.
• 3-cü nəsilə Sefotaksim və Seftriakson aiddir, hansı ki, stafilokokklara, streptokokklara, pnevokokklara, meninqokokklara, qonokokklara və bir çox digərlərinə qarşı eyni aktivliyə malikdirlər.
• 4-cü nəsilə Sefepim aiddir, hansı ki, xarakterinə görə 3-cü nəsil preparatlara çox yaxındır.

Hamilələrdə adətən sefalosporinlərin 3-cü nəsli istifadə edilir. Onları aşağıdakı patologiyalarda tətbiq edirlər:

• tənəffüs yollarının ağır infeksiyaları;
• kiçik çanaq orqanlarının infeksion xəstəlikləri;
• sepsis;
• meningit;
• qarın boşluğunun patologiyaları;
• sidik-ifrazat orqanlarının ağır infeksiyaları;
• dərinin, sümüklərin və oynaqların xəstəlikləri.

Həmçinin onları keysəriyyə əməliyyatından sonra infeksion fəsadların profilaktikası məqsədilə təyin edirlər. Bu antibiotikləri südvermə zamanı istifadə etmək olar.

Əlavə təsirlərə allergiya, dispeptik əlamətlər, leykopeniya, anemiya aiddir. Seftriaksonun yüksək dozaları xolestaz verə bilər, ona görə də hamilələrdə qaraciyər patologiyaları zamanı, o, ehtiyyatla təyin olunur.

Makrolidlər

Bu qqrupdan olan hansı antibiotiklərin hamiləlik vaxtı istafadəsinə icazə verilir? Bunlar Eritromisin, Azitromisin və Cozamisindir (Vilprafen).

Onların aktivlik spektri kifayət qədər genişdir:

• tənəffüs yollarının infeksiyaları;
• stomatoloji infeksion xəstəliklər;
• dəri xəstəlikləri;
• sidik-cinsiyyət sisteminin infeksion-iltihabi xəstəlikləri;
• xora xəstəliyinin müalicəsində helikobakter infeksiyasının kombinəolunmuş terapiyası.

Hamilələrdə xlamidiya, mikoplazma, qonoreya və sifilisin müalicəsində adətən Vilprafen təyin olunur. Xlamidiya aşkarlanarsa, müalicə adətən ikinci trimestrdə aparılır. Preparatlar az miqdarda ana südünə keçir. Ona görə də laktasiya dövründə, uşaqlar üçün təhlükəsizliyi sübut olunmuş Eritromisinin istifadəsi məsləhət görülür.

Əlavə təsirlər nadir hallarda rast gəlinir. Bunlara allergik reaksiyalar, qarında diskomfort, ürəkbulanma, nadir hallarda – qaraciyər funksiyalarının pozulması aiddir.

Hamiləlik vaxtı qadağan olunan preparatlar

Antibiotiklərin hamiləliyə və dölə təsiri, onların quruluşu və təsir mexanizmi ilə bağlıdır.

Tetratsiklinlər plasentadan keçə bilir, hamiləliyin hər bir dövründə təhlükəlidir. Onlar mineral mübadiləni pozur, sümük toxumasının və dişlərin formalaşmasına təsir edir, aplastik anemiya yaradır. Südvermə zamanı da preparat qadağan edilir.

Sidik-ifrazat sisteminin infeksiyalarında effektiv vasitələr olan flüorxinolon qrupunun nümayəndələri – Ofloksasin, Levofloksasin, Norfloksasin hamiləlik vaxtı istifadəsi qadağandır. Belə ki, onlar qığırdaq toxumasının inkişafına mənfi təsir göstərir.

Aminoqlikazidlər plasentadan keçir. Hamiləliyin müddəti yüksəldikcə plasentar baryerin bu antibiotikləri dölə buraxmaq qabiliyyəti artır. Uşaqlara təsirlərinə eşitmə sinirini zədələyib, onları anadangəlmə kar edə bilmələri aiddir. Lakin ağır hallarda, müəyyən səbəblərdən digər qruplardan olan preparatların işlədilməsi mümükün olmazsa, Gentamisin və bu qrupun digər preparatları qısa kurslarla istifadə edilə bilər.

Bəzən antibiotikin təsiri hamiləliyin müddətindən asılı olur. Məsələn, Metronidazolun (Trixopol) istifadəsi potensial təhlükəli olduğu üçün, hamiləliyin birinci trimestrdə qadağandır, lakin, 2 və 3-cü trimestrlərdə icazə verilir. Bu preparat cinsi infeksiyalarda yerli tətbiq zamanı effektivdir, bakterial vaginozda isə hətta seçim preparatıdır.

Analoji olaraq erkən dövrlərdə Furadonin də tətbiqi qadağandır, hansı ki, sistitin müalicəsində geniş istifadə edilir. Lakin normal keçən hamiləlikdə onu 2-ci trimestrdən istifadə etmək olar.

Levomisetin hamiləliyin hər bir dövründə təhlükəlidir. O, plasentadan keçir və uşağın sümük iliyinə mənfi təsir edir. Sonuncu qanyaradıcı və immunitet orqanıdır, ona görə də uşaqların anemiya və immunodefisit vəziyyətdə doğulma ehtimalı artmış olur.

İnfeksion xəstəliklərin müalicəsində dərman seçərkən səhv etməmək üçün, özbaşına müalicə ilə məşğul olmaq qəti qadağandır. Yalnız həkim vəziyyəti düzgün qiymətləndirib, xəstəliyin törədicisini təyin edər və antibakterial vasitə seçə bilər, hansı ki, konkret bu vəziyyət üçün ən effektiv və təhlükəsizdir.