Qonoreya — cinsi yolla ötürülən infeksion – zöhrəvi xəstəlikdir. Onu neyseriya cinsindən olan qonokokklar törədir. Xəstəliyin hərfi tərcüməsi "toxum axıntısı" deməkdir. O, xəstəliyin məğzini əks etdirmir, amma, "tripper", "blennoreya", "süzənək" kimi terminləri sıxışdırıb çıxarıb.

Qonoreya artıq bir neçə əsrdir məlumdur. Amma, yalnız 1879-cu ildə alman alimi Neysser sidik kanalında irinli iltihab törədən bu mikroorqanizmləri kəşf etmişdir. O vaxtdan qonoreyanı sərbəst xəstəlik kimi qəbul etmişlər.

Qonoreyanın səbəbləri və inkişaf mexanizmi

Qonoreya cinsi yolla ötürülən infeksiyalar aiddir. Onun törədicilərini qonokokk adlandırırlar. Bu bakteriyalar kiçik ölçülü, girdə formalı olub, anil boyaları ilə yaxşı rənglənir. Prosesin kəskin fazasında ifraz olunan irində çoxlu miqdarda qonokokk olur və onlar mikroskopiya ilə asanlıqla aşkarlanır. Xəstəliyin xronik gedişində ifrazat az olur, törədici isə nadir hallarda tapılır. Onun təyini üçün əlavə diaqnostik üsullara müraciət edilir.

Əlverişsiz şəraitdə qonokokklar çoxalma qabiliyyəti olmayan, ancaq ətraf mühitin zədələyici təsirlərinə dözümlü L-formaya çevrilir. Bu formalar selikli qişanın dərinliyinə keçərək, xroniki infeksiya ocağı əmələ gətirir.

Qonokokkların bəziləri penisillinaza – penisillin sırasından olan antibiotiklərin təsirini neytrallaşdıran, ferment sintez edir. Nəticədə mikroblarda dərmana dözümlük yaranır. Bu, müasir təbabətin əsas problemlərindən biri olub, müxtəlif xəstəliklərin müalicəsi zamanı antibiotiklərin qeyri-rasional istifadəsi ilə əlaqədardır.

Qonokokklar insan orqanizmindən kənarda, qurunun, istinin, soyuğun, antiseptik vasitələrin təsirindən çox tez bir zamanda məhv olur.

Qadının yoluxması xəstə və yaxud sağlam, lakin, daşıyıcı kişi ilə cinsi əlaqədə olduqda baş verir. Həm adi, həm də oral və anal cinsi aktlar təhlükəlidir. Bu zaman, düz bağırsaq, badamcıqlar, ağız boşluğu və burnun selikli qişaları zədələnə bilər.

Qız uşaqları ümumi dəsmaldan, paltardan istifadə edərkən yoluxa bilər. Qonokokk gözə düşdükdə konyuktivit inkişaf edir.

Qonoreya xəstəliyində hüceyrə və humoral immunitet aktivləşir. Lakin onlar orqanizmi təkrar yoluxmadan xilas eləmir. Xəstələr tez-tez həm sağaldıqdan sonra (reinfeksiya), həm də qonokokk orqanizmdə qaldıqda (superinfeksiya), təkrar yoluxur. Bu onunla izah olunur ki, qonokokklar orqanizmin müqavimətini dəyişir və təkrar yoluxmalar asan və tez baş verir.

Ailəvi qonoreya halları da ola bilər, hansı ki, törədici həm kişidə, həm də qadında aşkarlanır, lakin, ciddi kliniki dəyişikliklər vermir. Onların hər hansı birinin, digər partnyorun "yad" qonokokkları ilə kontaktı zamanı kəskin xəstəlik mənzərəsi yaranır.

Qadınlarda qonoreya aşağıdakı formalarda olur:

• servisit (uşaqlıq boynu kanalının iltihabı);
• sistit (sidik kisəsinin iltihabı);
• uretrit (sidik kanalının iltihabı);
• vulvovaginit (uşaqlıq yolu və vulvanın iltihabı);
• çanaq orqanlarının iltihabi xəstəlikləri – endometrit, salpinqooforit, proktit.

Qonoreyanın əlamətləri

Cinsiyyət yollarının selikli qişasını törədici dərhal zədələyir, lakin xəstəliyin ilk əlamətləri yalnız inkubasion dövr keçdikdən sonra ortaya çıxır. Bu dövrdə xəstə heç bir xoşagəlməz hisslər yaşamadan, öz partnyorunu yoluxdura bilər. Qonoreyanın inkubasion dövrü bir sutkadan 3 həftəyə qədər davam edə bilər.

Qonoreya təzə (iki aya qədər), xroniki (2 aydan çox) və latent (əlamətsiz keçən) formalara bölünür. Təzə forma kəskin, yarımkəskin və torpid gedişdə olur.

Kəskin qonoreya

Qadınlarda nadir hallarda olur. Q, ağrı, qaşınma, aralıqda göynəmə, ağrılı sidik ifrazı, bədən temperaturunun qalxması ilə müşayiət olunur. Adətən vulva, uşaqlıq yolu, sidik kanalı, düz bağırsağın bir hissəsi zədələnir. Bu orqanların selikli qişasının qızarma və şişməsi, çoxlu miqdarda pis qoxulu selikli-irinli ifrazat müşahidə olunur. Selikli qişa asan zədələnir, onda eroziyalar yaranır. Ətraf dəri qıcıqlanır. Qasıq limfa düyünləri böyüyə bilər.

İltihabi prosesə uşaqlıq boynu və servikal kanal qoşulur. Sidik kanalı zədələnir, onun xarici dəliyi genəlir, təzyiq etdikdə ondan irin xaric olur.

Yarımkəskin forma

Daha çox yarımkəskin forma rast gəlinir. Onun bütün əlamətləri kəskinə nisbətən daha zəifdir. Buna baxmayaraq, cinsiyyət dodaqlarının, sidik kanalının, uşaqlıq yolunun zəif ödemi və qızartısını görmək olar. Servikal kanaldan zəif selikli-irinli ifrazat gəlir.

Xroniki qonoreya

Adətən kəskinləşmə zamanı diaqnostika olunur. Bu formada ən çox sidik kanalı zədələnir, amma sidik ifrazının pozulması nadir hallarda olur. Uşaqlıq yolu divarlarının ödemi və qızartısı ola bilər. Çox vaxt xəstəlik alt paltarında ağ-sarı rəngli ləkə ilə özünü göstərir. Kəskinləşmə çox vaxt menstruasiya ilə əlaqədar olur, bu zaman qanlı ifrazat pis qoxulu ola bilər. Eyni effekti pəhrizin pozulması — çox yağlı, qızartmalı, acı, duzlu, turşulu qidaların yeyilməsi verə bilər.

Xəstələrin çoxunda düz bağırsağın zədələnməsi aşkar olunur. O, nəcisdə selik və qanla özünü göstərir.

Adətən qadınlarda qonoreyanın simptomları çox da üzə çıxmır, ona görə də onlar tibbi yardıma nadir hallarda müraciət edir. Yüksək risk qrupunda olan qadınlar (cinsi partnyorlarını tez-tez dəyişənlər) üçün diaqnostik skrininq lazımdır. Belə qadınlara xəstəliyin ötürülməsi, onun təhlükə və müalicəsi haqqında məlumatlar verilməlidir.

Ağırlaşmalar

Qonoreyanın əsas ağırlaşmalarına pelvioperitonit və sümük-əzələ sisteminin qonokokk infeksiyası (artritlər) aiddir. Ürək, baş beyin, ağciyərlər, dəri kimi orqanlar az zədələnir. Tibbi ədəbiyyatda yayılmış qonokokk infeksiyası halı təsvir edilmişdir.

Qonoreyanın daha bir fəsadı uşaqlıq yolu dəhlizinə açılan vəzin iltihabı — bartolinitdir. Bu xəstəlik özünü vulva nahiyəsində böyümüş ağrılı törəmə ilə göstərir.

Çox vaxt infeksiya qalxan yolla uşaqlığı, artımları və peritonu zədələyir. Bu zaman, titrətmə, qızdırma, qarında kəskin ağrılar, qusma ola bilər.

Qadınlarda qonokokk infeksiyasının qanla yayılması rast gəlinir. Buna xəstəliyin uzun müddət sürməsi, menstruasiya, hamiləlik, uşaqlıq boynunun müxtəlif manipulyasiyalar zamanı travması (abort, diaqnostik qaşınma və s.) səbəb ola bilər.

Yayılmış qonokokk infeksiyasının iki variantı var. Birincisi titrətmə, qızdırma, tərləmə, ağır ümumi vəziyyət, dəri və sümüklərin zədələnməsi ilə keçən ildırımşəkilli sepsisdir. Ikinci halda intoksikasiya əlamətləri zəif olur, onun əsas təzahürü – qonokokk artritidir. Amma bu variantda da ürək, baş beyin və digər orqanların ağır zədələnməsi müşahidə oluna bilər.

Qonoreyanı müalicə etmədikdə, onun fəsadları qadının ümumi vəziyyətini ağırlaşdırır, sonsuzluq verir, ildırımşəkilli sepsisin inkişafı zamanı hətta ölümlə nəticələnə bilər. Buna görə də, bu xəstəlikdən şübhələnən kimi vaxtında diaqnostika aparılmalıdır.

Qonoreyanın diaqnostikası

Qonoreya digər infeksion proseslərə də xas olan simptomlar törədir. Buna görə də onun əsas diaqnostika üsulu sidik kanalı, uşaqlıq yolu və ya servikal kanaldan yaxmanın mikroskopik müayinəsidir.

Qonoreyaya görə yaxma necə götürülür?

Müayinədən 4-5 gün qabaq bütün antibiotiklərin qəbulu dayandırılmalıdır. Analizdən əvvəl 3 saat ərzində sidiyə getmək olmaz. İfrazat xüsusi şpatellə götürülür və əşya şüşəsinə yaxılır. O, xüsusi boyalarla işlənilir, qurudulur, fiksasiya edilir və mikroskop altında baxılır. Mikroskopda qonoreya diaqnozunu təsdiqləyən spesifik simptom – Qram üsulu ilə rənglənmiş, kofe dənələrinə bənzər paxlaşəkilli hüceyrələr görsənir. Bu əlamət bütün xəstələrdə olmur, ancaq onun olması 100% qonoreya əlamətidir.

Əkmə üsulu

Əgər diaqnoz şübhəli qalırsa, ifrazat xüsusi qidalı mühitdə əkilir. Əkildikdən sonra qonokokklar orada çoxalır və digər infeksion agentlərdən asanlıqla diferensiasiya edilir.

Zəncirvari polimeraza reaksiyası — PZR

Yaxmanın mikroskopiyası və əkmə üsulundan başqa, tez-tez qanda qonokokklara qarşı yaranan antitellər tədqiq edilir. Buna zəncirvari polimeraza reaksiyası — PZR deyilir.

PZR yüksək dəqiqliyə malikdir. O, uretra və ya servikal kanaldan olan ifrazatda qonokokk antigenlərini aşkarlamağa imkan verir. Bu üsulun çatışmazlığı — qiymətinin yüksəkliyi və yaxşı təchiz olunmuş laboratoriyaya ehtiyacın olmasıdır.

Qonoreyanın digər laborator müayinə üsulları (immunoflüoressensiya reaksiyası, immunoferment analiz, Borde-Janqu reaksiyası və digərləri) köməkçi əhəmiyyət daşıyır.

Ekspress-test xəstənin sidiyində törədicinin — qonokokkun olmasını göstərir. Lakin onun nəticəsi digər müayinə üsulları ilə çox vaxt təsdiq olunmur. Digər tərəfdən, yalnız ekspress-test istifadə etməklə, xəstəliyi səhvən aşkarlamamaq da olar.

Prosesin xronikləşməsi zamanı qonokokklar selikli qişanın dərinliyinə daxil olan dözümlü formalar yaradır. Onların aktivasiyası üçün kimyəvi maddələr, qonokokk vaksini, termiki, qida provokasiyası istifadə edilir və ya müayinəni menstruasiya vaxtı aparırlar.

Qonoreya ilə xəstələnmiş qadının cinsi partnyoru da müayinə olunur. Əgər xəstəlik xroniki və ya gizli formada keçərsə, qadının son iki aydakı bütün partnyorları yoxlanılmalıdır. Əgər xəstə qadın uşağa baxırsa, onlar da müayinə olunmalıdır.

Qonoreyanın müalicəsi

Sidik-cinsiyyət yollarının yalnız aşağı hissələrini (sidik kanalı, uşaqlıq yolu, vulva, uşaqlıq boynu) zədələyən qonoreyanın müalicəsini adətən sefalosporin və ya flüorxinolon qrupundan olan antibiotiklərin köməyilə aparırlar.

Qonoreyanın Seftriaksonla müalicəsi — geniş yayılmış variantlardan biridir. Seftriakson — sefalosporin qrupundan olan antibiotikdir, yüngül formalarda 1000 mq-lıq dozada bir dəfə əzələdaxili yeridilir. Qonoreya əleyhinə effektiv tabletlərdən biri də – Siprofloksasindir. Adətən bir dəfə 500 mq-lıq tablet qəbul etmək kifayət edir.

Xəstədə qonoreya ilə yanaşı eyni zamanda xlamidiya tapılarsa Azitromisin bir dəfə 1000 mq-lıq dozada daxilə qəbul edilir.

Amoksisillin və digər penisillinlər praktik olaraq tətbiq edilmir, çünki bu vasitələrə çox vaxt qonokokklarda rezistentlik olur.

Qonoreyanın sifilis, xlamidioz və digər zöhrəvi xəstəliklərlə birgə rast gəlmə ehtimalını nəzərə alıb, bütün törədicilərə effektiv təsir edən antibiotik seçmək lazımdır.

Antibiotiklərlə müalicə yalnız həkimin təyinatı əsasında aparılmalıdır. Qeyri-rasional antibiotikoterapiya xəstəliyin xronikləşməsinə, fəsadların yaranmasına və cinsi partnyorun yoluxmasına səbəb olur.

Qonoreyanın xroniki və gizli formalarında antibiotiklər təyin olunmazdan qabaq qonokokk vaksinilə müalicə kursu aparılır ki, immun reaksiyalar güclənsin və mikroorqanizmlər qorunmuş vəziyyətdən çıxsın. Vaksinin 6-10 inyeksiyasından sonra, adi sxemlə antibakterial terapiya aparılır.

Xəstəliyin fəsadları stasionar şəraitində müalicə olunur. Bu məqsədlə əzələ- və venadaxili yeridilən antibiotik kursları aparılır. Lazım gəldikdə müqaviməti artıran vasitələr, fizioterapevtik prosedurlar, cərrahi müalicə ilə (məsələn, bartolinitdə) müalicəni tamamlayırlar.

Hamiləlikdə qonoreyanın müalicəsi

Hamiləlik vaxtı aşkarlanan qonoreyanın müalicəsi, dölün doğuş vaxtı yoluxmasının qarşısını almaq üçün lazımdır. Bundan ötrü dölə minimal təsir edən preparatlar tətbiq edilir: Seftriakson, Azitromisin, Levomisetin. Lakin flüorxinolonlar, məsələn, Siprofloksasin, hamilələrə əksgöstərişdir. Bu xəstələrin müalicəsi stasionar şəraitində aparılmalıdır.

Müalicənin nəticələri

Müalicə qurtardıqdan 10 gün sonra onun effektivliyi qiymətləndirilir. Bundan ötrü analiz üçün yaxma götürülür. Eyni müayinə növbəti menstruasiyadan sonra təkrarlanır. Bu, xroniki formaları inkar etməyə kömək edir. Tam sağalmağa şübhə yarandıqda, ifrazat yenidən əkilir, mikrobların antibiotiklərə həssaslığı təyin edilir və müalicə kursu təkrarlanır.

Müalicənin effektivliyinin artırılma şərtlərinə daxildir:

• həkimin təyinatının ciddi şəkildə yerinə yetirilməsi;
• müalicə vaxtı cinsi əlaqədən imtina;
• cinsi partnyorların müayinəsi;
• digər zöhrəvi xəstəliklərin müalicəsi.

Qonoreyadan necə qorunmalı

Bu xoşagəlməz xəstəliyin qarşısını almaq üçün cinsi gigiyena qaydalarına əməl etmək, cinsi əlaqə zamanı prezervativlərdən istifadə etmək (baryer kontrasepsiyası), həyat yoldaşına sədaqətli olmaq lazımdır.

Ailə üzvləri arasında məişət yoluxmasının qarşısını almaq üçün ümumi dəsmal, paltar və digər gigiyena vasitələrindən istifadə edilməməlidir.