Uşaqlıq boynunun yastıhüceyrəli xərçəngi

Son onillikdə aparılan statistik araşdırmalar uşaqlıq boynu xərçəngindən xəstələnmə və ölüm göstəricisinin azalmasında (təxminən 30%) aydın tendensiyanın olmasını sübut edir. Onkoloji xəstəliklərin strukturunda servikal xərçəng süd vəzi, mədə-bağırsaq traktı və uşaqlıq cisminin xərçingindən sonra 6-cı yeri tutur. Uşaqlıq boynunun müxtəlif bədxassəli şişləri arasında yastihüceyrəli xərçəng 90-96% yer tutur, hansı ki, invaziv şişlərin 70-80%-ini təşkil edir. Yastıhüceyrəli servikal xərçəng digərlərindən nə ilə fərqlənir?

Səbəbləri və risk faktorları

Yastıhüceyrəli xərçəng uşaqlıq boynunun vaginal hissəsini örtən çoxqatlı yastı epiteldən inkişaf edən bədxassəli törəmədir. Bu patologiya 40-60 yaşlı qadınlar arasında ən çox rast gəlinən bədxassəli şişdir.

Onkoloji xəstəliklərin strukturunda ümumən azalmasına baxmayaraq, bu patologiyanın başlanğıc mərhələlərdə 30-40 yaşlı qadınlar arasında aşkarlanması artmışdır. Xəstəliyin əmələ gəlməsində əsas rolu insan papilloma virusunun onkogen hesab olunan 16 və 18, nadir hallarda isə 31 və 33-cü yarımnövləri oynayır.

Ziddiyyətli araşdırmalara baxmayaraq, sadə herpes virusunun II tipi, sitomeqalovirus və xlamidiyanın əhəmiyyəti də inkar edilmir. Xərçəngin inkişafı həqiqi eroziya və ektopiya, hormanal pozğunluq, polipoz, displaziya və s. kimi patologiyalar fonunda baş verir.

Beləliklə, xəstəliyin inkişafına əsas şəraityaradan faktorlar aşağıdakılardır:

• cinsi əlaqələrin erkən başlaması (17 yaşa qədər) və erkən doğuşlar (18 yaşa qədər);
• çoxlu sayda cinsi partnyorların olması və ya onların tez-tez dəyişməsi;
• sosial həyat səviyyəsinin aşağı olması;
• cinsiyyət yollarının iltihabi prosesləri, xüsusilə, papilloma və herpes virusları ilə yoluxma;
• uşaqlıqdaxili spiralın, həqiqi eroziya, ektopiya, servikal kanalın ektropionu, poliplərin mövcudluğu;
• təkrarı doğuşlar, tez-tez aparılan kiçik cərrahi müdaxilələr nəticəsində cinsi yolların travması (abortlar, diaqnostik qaşınmalar, təkrari konizasiya və ya diatermokoaqulyasiya);
• orqanizmdə hormonal pozğunluqlar, immunodefisit vəziyyət, sitostatik və qlükokortikoidlərin qəbulu;
• cinsiyyət orqanlarının selikli qişasında yaş dəyişiklikləri;
• orqanizmin rezistentlik xüsusiyyətlərinin azalması və irsi faktor.

Yastıhüceyrəli xərçəngin inkişaf mexanizmi və formaları

Selikli qişanın dispastik prosesləri bədxassəli törəmənin sələfi hesab olunur. Onlar yastı epitel hüceyrəsinin bazal qatda başlayan böyümə, diferensiasiya və yetişmə proseslərinin ciddi pozğunluqları ilə keçir.

Kəmiyyət dəyişikləri hüceyrələrin polyarlığı, tamlığı və digər əsas xüsusiyyətlərinin itirilməsinə və yüksək bölünmə aktivliyi olan bədxassəli transformasiyasına gətirib çıxarır.

Diferensiasiya, yəni hüceyrələrin yetişmə dərəcəsindən asılı olaraq patologiyanın aşağıdakı növləri ayırd edilir:

• az diferensiasiya etmiş yastı hüceyrəli servikal xərçəng;
• yüksək diferensiasiyalı xərçəng;
• təxminən 10-15% faiz təşil edən aşağı differensiasiyalı yastı hüceyrəli servikal xərçəng; o xəstəliyin daha aqressiv və təhlükəli formasıdır.

Hüceyrə diferensiasiyasının histoloji təyini, xəstəliyin gedişi haqqında proqnoz verməyə kömək edir.

Epiteldaxili və ya preinvaziv xərçəng

Yastı epitel hüceyrələrinin yuxarıda göstərilmiş bütün dəyişiklikləri epitel qatın qalınlaşması və dəyişilmiş hüceyrələrin vəzlərə daxil olması ilə müşayiət olunur. Başlanğıcda yalnız epitel qatı ilə kifayətlənən və bazal membran vasitəsilə stromaya keçməyən belə bədxassəli proses – epiteldaxili və ya preinvaziv şiş adlanır. Onun üçün invaziya və metastazvermə xarakter deyil.

Mikroinvaziv yastı hüceyrəli xərçəng

Atipik hüceyrələrin bazal membranı keçərək stromaya inkişafı ilə invaziya başlayır. Bu zaman şiş 3 mm-ə qədər dərinliyə yayılan, minimal ölçülərə malik və az aqressivlikli mikroinvaziv yastı hüceyrəli xərçəngdir.

O təkcə ölçüləri ilə deyil, bəzi digər xüsusiyyətlər ilə də xarakterizə olunur:

• praktiki olaraq metastaz vermir – metastazvermə 1,2%-dən aşağıdır;
• toxumalarda limfoid-plazmositar infiltrasiya və fibroblastik proliferasiya şəklində immun reaksiyası saxlanılır;
• limfa düyünlərinin hiperplastik reaksiyası (98%) – şişəleyhinə müdafiə mexanizmidir;
• preinvaziv xərçəngin mikroinvazivə keçid 2 ildən 20 ilə qədər çəkə bilər.

Belə xüsusuiyyətlər proqnozun əlverişli olmasına səbəb olur və preinvaziv və mikroinvaziv formanı xərçəngin "kompensasiya mərhələsi" kimi qiymətləndirməyə əsas verir.

İnvaziv yastl hüceyrəli servikal xərçəng

Xərçəng hüceyrələrinin stromal qişaya keçməsi səbəbindən yaranır, hansı ki, nəticəsi yeni keyfiyyətləri (fibroblastik proliferasiya, plazmositar və limfoid müdafiənin itməsi, metastazlaşmaya meylliliyin artması) olan şişdir.

Çoxqatlı yastı epitelin bədxassəli heceyrəyə çevrilməsi buynuzlaşan və buynuzlaşmayan tipdə baş verir, bu da inkişaf dərəcəsini fərqləndirməyə imkan verir:

1. Uşaqlıq boynunun yastı hüceyrəli buynuzlaşan xərçəngi. O, 25% təşkil edir və diferensiasiya etmiş hüceyrələrdən ibarət, inkişaf etmiş formadır. Şiş toxumasının strukturu çoxqatlı yastı epitelə bənzər kompleks yaradır. Komplekslərin periferik hissələrində dairəvi formalı, nazik sitoplazma ilə əhatə olunan hiperxrom nüvəli, daha az inkişaf etmiş hüceyrələr yerləşir. Kompleksin mərkəzi hissəsində açıq-çəhrayı rəngli və konsentrik formada çoxlu miqdarda keratin toplanır. Bu forma gec böyümə ilə xarakterizə olunur.
2. Yastı hüceyrəli buynuzlaşmayan servikal xərçəng, 63% təşkil edir. Histoloji müayinədə törəmə orta inkişaflı nüvədən və çoxlu miqdarda mitoz olan polimorf hüceyrələrdən ibarət olduğu görünür. Şiş digər formaya nisbətən sürətli böyümə və daha əlverişsiz proqnoza malikdir.

Patoloji prosesin mərhələləri

Xərçəng prosesinin müddəti və mərhələli inkişafı, müxtəlif formaların yaşlar arasında yayılma nisbətləri ilə özünü göstərilir. Beləki, preinvaziv forma 30-39, mikroinvaziv forma 40-48, klinik əlamətlər olan forma isə (IB mərhələsi) – 49-57 yaşlı qadınlar arasında daha çox rast gəlinir.

Yastı hüceyrəli servikal xərçəngin klinikası

Xərçəngin simptomsuz gedən preinvaziv və mikroinvaziv mərhələlərində 49% hallarda palpator müayinə və güzgülərlə baxış hansısa xarakter dəyişikliyi aşkar etməyə imkan vermir. Bədxassəli xarakterli morfofunksional dəyişiklikləri kolposkopiya və sitoloji müayinələr vasitəsilə aşkar etmək olar.

Ən erkən simptomlara – duru xarakterli ağ ifrazat və qanaxmanı göstərmək olar. Prosesə bakterial infeksiya qoşulduqda, ifrazat bulanıq və pis iyli olur. Bu simptom xəstələrin 1/3-də rast gəlinir, lakin o spesifik deyil, çünki, uşaqlıq yolu, yumurtalıqlar və digər cinsiyyət orqanlarında iltihabi proses nəticəsində ola bilər. Eyni zamanda, onun miqdarının tədricən artması, çirkli və ya paslı xarakter alması, bədxassəli şişin mövcudluğuna şübhə yaradır.

Kontakt zamanı (cinsi əlaqədən, fiziki gərginlikdən, instrumental ginekoloji baxışdan sonra) qanlı ifrazat xarakter əlamətlərə aiddir. Reproduktiv (çoxalma) dövrdə atsiklik, klimakterik dövrdə isə – nizamsız və uzunmüddətli qanaxmalar mümkündür. Qanaxma çox vaxt (səhvən) menstrual tsikl pozğunluğu kimi qiymətləndirilir. Menopauza zamanı damarların yüksək kövrəkliyi nəticəsində bu əlamətlər çox erkən yaranır.

Servikal xərçəngin proqressivləşməsi zamanı gecikmiş fazalarda (IIB və daha gec) bel nahiyəsində, omada, aşağı ətraflarda və qarnın aşağı nahiyələrində ağrı, dizurik hallar (sidik ifrazının pozğunluqları), qəbizlik və defekasiya aktına tez-tez çağırışlar mümkündür.

Müalicənin ümumi prinsipləri

Müalicə prinsiplərinə fərdi yanaşma, orqanın və onun funksiyalarının maksimal saxlanılması və müalicənin radikallığı aiddir. Bu məqsədlə cərrahiyyə, şüa, kimyaterapiya üsulları və ya onların kombinasiyası istifadə olunur. Metodların seçimi və cərrahi müdaxilənin həcmi şişin lokalizasiyasından, həcmindən, inkişaf dərəcəsindən və orqanizmin fərdi xüsusiyyətlərindən asılıdır.

Cərrahi üsullardan qaşıma ilə uşaqlıq boynunun konizasiyası, uşaqlığın ekstirpasiyası, əlavə olaraq limfa düyünlərinin çıxarılması və s., həmçinin onların şüa və adyuvant kimya terapiya ilə kombinasiyası tətbiq olunur.

Vaxtında diaqnostika olduqda, xəstəlik əksər hallarda müalicəyə kifayət qədər yaxşı tabe olur. Beləliklə, yastıhüceyrəli xərçəngin invaziya olmadan mövcudluğu zamanı (preinvaziv) 5 illik yaşama proqnozu 100%, I mərhələdə – 96,7%, II mərhələdə 58-63%, III mərhələdə – 33%, IV mərhələdə isə – 15%-dən az təşkil edir.

Onkoloji patologiyanı erkən mərhələdə tapıb xəstələnmə hallarını azaltmaq üçün kolposkopiya, sitologiya, histologiya və virusoloji müayinələrindən ibarət skrinninq proqramları böyük əhəmiyyət daşıyır.