FOTO: Uşaqlıq boynu xərçənginə qarşı peyvənd

Xəstəliyin azalmağa doğru getməsinə baxmayaraq, son zamanlar uşaqlıq boynu xərçənginə qarşı peyvənd daha da aktuallaşır. Bunu Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının statistik göstəriciləri sübut edir — dünyada hər il 500 minə qədər yeni xəstələnmə halı qeydə alınır, HPV ilə ümumi yoluxma sayı isə – təxminən 700 milyon nəfərə çatır.

Yaşı 45-i keçməyən qadınlar arasında bu onkoloji patologiya yayılmasına görə süd vəzi xərçəngindən sonra ikinci yerdə durur.

Profilaktik vaksinasiya və onun effektivliyinin qiymətləndirilməsi

Uzunmüddətli elmi araşdırmaların nəticəsində 2008-ci ildə bəzi bədxassəli şişlər ilə (anogenital nahiyə, cinsiyyət orqanları, baş, boyun, ağız boşluğu və qırtlaq şişləri) papilloma virusunun yüksəkonkogen ştamları arasında əlaqənin olması sübut olunmuşdu.

Virusun bəzi tipləri cinsi yolla ötürülür. Bu səbəbdən, yoluxma cinsi həyatın başlanğıcında baş verir. Virus uzun illər ərzində orqanizmdə gizli qala bilir və əlverişli şərait yarandıqda hətta yoluxmadan 20 il sonra belə xəstəlik törətməyə qadirdir. Bəlli olmuşdur ki, anogenital nahiyənin kondiloması 90% halda 6 və 11, uşaqlıq boynu xərçəngi isə 80% halda virusun 16 və 18-ci tipləri tərəfindən törədilir.

Vaksinlərin hazırlanması və tibbi praktikaya uğurlu daxil edilməsindən sonra hazırda 60-dan çox ölkədə vaksinoprofilaktika aparılır. Bəzi dövlətlərdə (Kanada, İsveç, Belçika, ABŞ, Avstraliya, Yeni Zelandiya) dördvalentli vaksinlə milli vaksinasiya proqramı qəbul edilmişdir və artıq ümidverici məlumatlar dərc olunur.

Uşaqlıq boynu xərçənginə qarşı vaksinasiya ən yaxşı Avstraliyada təşkil olunmuşdur. Əhalinin kütləvi informasiya vasitələrilə məlumatlandırılması vaksinasiya aparılacaq kontingentin maksimal dərəcədə geniş olmasına imkan vermişdi.

2007-ci ildə Avstraliyanın bütün regionlarında yaşayan 12-13 yaşlı qızlara peyvənd vurulmuşdur. Bundan başqa, bu proseduru iki il ərzində 26 yaşına qədər qadınlar pulsuz keçə bilərdi. 4 il sonra profilaktik vaksinasiya proqramının nəticələri yekunlaşdırıldı. Bəlli oldu ki, cavan yaşlı qadınlar arasında uşaqlıq boynunun şişönü xəstəlikləri təxminən 40% azalıb, eyni zamanda, 30 yaşından kiçik qadınlarda anogenital ziyillər tamamilə yoxa çıxmışdır.

Belə nəticələrə əsaslanaraq Avstraliya hökuməti 2012-ci ildə 9-14 yaşlı oğlan uşaqlarını da HPV-yə qarşı peyvəndləmək qərarı verdi. Bunda məqsəd onları cinsiyyət orqanlarının xərçəngi və anogenital ziyillərdən qorumaq və həmçinin əhali arasında virusun yayılma səviyyəsini azaltmaq idi.

2008-ci ildən Rusiyanın bir sıra iri regionlarında da 12-13 yaşlı qızlar arasında vaksinasiya proqramları aparılır. Lakin, vaksinasiya ÜST-ün məsləhətilə məktəblərdə deyil, uşaq poliklinikalarında aparılır. Bu səbəbdən vaksinasiya proqramında iştirak edənlərin az olmasını izah etmək olar. Məsələn, Moskvada cəmi 5% peyvənd alıb.

Uşaqlıq boynu xərçənginə qarşı peyvənd etmək lazımdırmı?

2009-cu ildə ÜST bütün ölkələrə bu virusəleyhinə vaksinasiyanı peyvənd təqviminə əlavə etməyi tövsiyə etmişdir. Əlbəttə, virusun yoluxmadan sonra uzun müddət orqanizmdə gizli qala bilməsini nəzərə alaraq, əhalinin kütləvi vaksinasiyasının nəticələrini daha düzgün yalnız 10 və daha çox ildən sonra qiymətləndirmək olar.

Amma, belə proqramların effektivliyinin dolayı nəticələri artıq 3-4 il sonra alınmışdır. Nəticələrin analizi anogenital ziyillərin azalma dərəcəsi əsasında aparılmışdır. Bundan ötrü məhz dördvalentli vaksin istifadə edilmişdir, hansı ki, geniş təsir spektrinə malikdir.

Bu preparat papillomavirusun təkcə yüksək onkogen riskli ştamlarına qarşı antitel yaratmır. O həm də, geniş yayılmış, lakin, daha zəif onkogen tiplərə qarşı da müqavimət yaradır, hansı ki, anogenital nahiyədə itiuclu kondiloma və kişi cinsiyyət orqanında xərçəng törədir (6 və 11-ci tiplər).

Vaksinlər və onların tətbiq qaydaları

Uşaqlıq boynu xərçənginin profilaktikası məqsədilə bütün dünyada iki vaksin istifadə olunur:

1. Dördvalentli Qardasil (Amerikada 2006-cı ildə qeydiyyatdan keçib), hansı ki, İPV-nin 6, 11, 16 və 18-ci tiplərindən qorunmaq üçün nəzərdə tutulub. Onun effektivliyi uşaqlıq boynunun xərçəngi və displastik proseslərində, uşaqlıq yolu və vulvanın xərçəngində, həmçinin, anal nahiyənin itiuclu kondilomasında sübut olunmuşdur.
2. İkivalentli Servariks (İngiltərədə 2006-cı ildə qeydiyyatdan keçib), hansı ki, HPV-nin 16 və 18-ci ştamlarına qarşı yönəlib — uşaqlıq boynunun xərçəngi və displastik proseslərinin profilaktikasında effektivdir.

Hər iki preparatın Azərbaycan ərazisində istifadəsinə icazə verilir. Onlar suspenziya şəklində olub, tərkibində virusun L₁ zülalına bənzər maddə var. Sonuncu alüminium hidroksisulfatla fiksasiya olunur. Peyvəndlərin tərkibində virusun DNT-si olmadığından onunla yoluxma da mümkün deyil.

Peyvənd hara vurulur?

Preparatlar 0,5 ml-lik (1 doza) flakonlarda və ya birdəfəlik şprislərdə buraxılır, ya qolun yuxarı 1/3-nin bayır səthinə, ya da, budun orta 1/3-nin bayır səthinə və yalnız əzələdaxili yeridilir. Yaşdan asılı olmayaraq, tam vaksinasiya üçün preparatlar 3 dəfə yeridilir:

1. İlk dəfə yeridilmə.
2. 2 aydan sonra.
3. İlk dəfədən yarım il sonra.

Həmçinin ilk dəfə yeridildikdən 1 və 3 ay (uyğun olaraq) sonra da immunizasiya icazə verilir. Vaksini 9 yaşından 45 yaşına qədər bütün qız və qadınlara vurmaq olar.

Neçə yaşına qədər uşaqlıq xərçənginə qarşı peyvənd aparmaq olar?

İmmunizasiyanın maksimal effekti virusa yoluxana qədər aparıldıqda alınır. Yoluxduqdan sonra təbii ki vaksinasiya heç bir profilaktik effekt vermir. Nəzərə alsaq ki, yoluxma cinsi yolla baş verir, aydındır ki, peyvəndləmə işini cinsi həyata başlayana qədər, yəni, 14-16 yaşlı qız uşaqlarına aparmaq lazımdır. Bu, ÜST-ün tövsiyələrinə uyğundur.

Eyni zamanda, HPV-yə qarşı vaksinasiyanı müayinə vaxtı virus tapılmış 26 yaşına qədər qadınlara da aparmaq olar. Bu onunla əlaqədardır ki, preparatlar demək olar ki, 47% halda digər onkogen viruslara qarşı çarpaz immun müdafiə reaksiyası yaratmağa qadirdir.

30 yaşından yuxarı qadınların da vaksinasiyası bu səbəblərə görə aparıla bilər, lakin, yalnız o zaman ki, bu vaxta qədər cinsi əlaqə olmasın. Baxmayaraq ki, bəzi klinisistlər vaksinasiyadan sonra xəstəliyin daha yüngül keçməsini qeyd edirlər, bu məlumatlar azdır və araşdırılma aparılmasını tələb edir.

Ağırlaşmalar

HPV əleyhinə peyvənd sonsuzluq verirmi?

Belə mülahizələrə bəzi məqalələrdə rast gəlmək olur. Lakin aparılmış elmi tədqiqatlar onların əsassız olduğunu sübut edir. Vaksinasiya olunmuş qadınlarda sonsuzluq halının rast gəlinməsi yalnız təsadüfidir və vaksinin təsiri ilə əlaqəsi yoxdur.

Vaksinin yeridilməsinə əksgöstəriş kəskin infeksion xəstəlik və allergik reaksiyadır. Bundan başqa, hamiləlik dövründə Qardasillə immunizasiya məsləhət görülmür. Baxmayaraq ki, onun hamiləliyə mənfi təsiri sübut olunmayıb, vaksinasiya aparılan zaman kontraseptiv preparatlardan istifadə etmək məsləhət görülür, baş vermiş hamiləlik zamanı isə – növbəti inyeksiyanı doğuşdan sonra aparmaq lazımdır.

Uşaqlıq boynu xərçənginə qarşı peyvəndə reaksiyalar yerli və ümumi xarakterdə ola bilər:

• ağrı, qaşınma, preparatın yeridildiyi yerdə ödem və qızartı;
• bəzən bədənin hərarətinin 38^° C-ni keçməsi;
• tez-tez ürəkbulanma, qusma, ishal, qarında ağrı ola bilər;
• səpki və qaşınma şəklində allergik reaksiyalar;
• başağrısı, başgicəllənmə, tez yorulma və ümumi zəiflik;
• əzələ və oynaq ağrıları, əzələ zəifliyi.

Qeyd edim ki, belə yanaşı effektlər təkcə bu vaksin vurulduqdan sonra baş vermir, həm də, digər peyvəndlərdə rast gəlinir.

İmmunizasiya olunmuş əhalini müşahidə etmək üçün vaxtın az olması ilə əlaqədar, immunitetin nə qədər qalması barədə yekdil fikir söyləmək olmur. Lakin, dördvalentli vaksinin effektivliyinin öyrənilməsi üçün aparılmış tədqiqatların nəticələrinə əsasən, 8 illik araşdırma dövründə vaksinasiya aparılmış insanlarda nə virusla yoluxma əlamətləri, nə də, preparatın ciddi əlavə təsirlərinə rast gəlinmişdir.