Gonekologiyada tətbiq edilən Papanikolaya görə yaxma – sadə və ağrısız müayinə üsulu olub, uşaqlıq boynu xərçənginin diaqnostikasında tətbiq olunur. O, Corc Papanikolanın elmi işlərinə əsaslanır, hansı ki, ilk dəfə bədxassəli şiş hüceyrələrinin uşaqlıqdan qoparaq vaginal ifrazata qarışmasını kəşf etmişdir.

Müayinənin prinsipləri

Hər il bütün dünyada uşaqlıq xərçəngi ilə 500 minə qədər qadın xəstəlinir. Qeyd etmək lazımdır ki, son 30 il ərzində xəstələnmə göstəricisi 2 dəfədən çox azalıb. Bu, skrininq sitoloji müayinənin geniş tətbiqilə izah olunur.

Böyük əhali qrupları arasında son 60 ildə uşaqlıq xərçənginin erkən diaqnostikasının əsasında Papanikolaya görə vaginal yaxma durur.

Pap-test (başqa adları Pap-yaxma, Paps-mear) nədir?

Pap-test – uşaqlıq boynunun qaşınmasından alınmış materialın xüsusi üsulla rəngləndikdən sonra mikroskop altında tədqiq olunmasıdır. Bu üsuldan həmçinin sidik kisəsi, mədə və ağciyər xərçəngini aşkar etmək üçün istifadə edilir. Ümumiyyətlə, onun üçün orqanizmin istənilən ifrazatı (sidik, nəcis, bəlğəm, prostat şirəsi) və biopsiya materialı yararlıdır.

Amma, Pap-yaxmadan əsasən uşaqlıq boynu xərçənginə erkən mərhələlərdə diaqnoz qoymaq üçün istifadə edilir. Materialı servikal kanalın silindrik epiteli ilə uşaqlıq boynunun vaginal səthindəki çoxqatlı yastı epitel arasındakı sərhəddən götürürlər. Alınmış nümunə əşya şüşəsinə keçirilir, boyanır və bədxassəli hüceyrələri aşkar etmək üçün mikroskop altında tədqiq edilir.

Pap-yaxma nə göstərir?

Pap test, şişönü və xərçəng xəstəliklərini aşkar edir. Bu müayinə üsulu ilə material götürüldükdən bir neçə dəqiqə sonra, uşaqlıq xərçəngini hələ xarici əlamətləri yaranmamış aşkarlamaq olur. Qeyd edək ki, erkən mərhələlərdə bədxassəli şişlər uğurla müalicə olunur. Buna görə də, Pap-testi 21 yaşından yuxarı bütün qadınların müntəzəm keçməsi məsləhət görülür.

Maye əsaslı Pap-test insanın papilloma virusunu aşkarlamağa kömək edir. Bu törədici uşaqlıq boynu xərçənginin əsas risk faktorudur. Maye sitologiya üsulunda alınmış material əşya şüşəsinə deyil, içərisində maye konservant olan sınaq şüşəsinə keçirilir.

Papilloma virusuna görə yaxma sitoloji müayinənin nəticələrinə şübhə yarandıqda təyin edilir. Həm klassik analiz, həm də maye sitologiya bərabər diaqnostik effektivliyə malikdir. Bu üsulların hər ikisi praktikada geniş istifadə edilir.

30 yaşına qədər qadınlar arasında virusun həddən artıq yayılması səbəbindən onlarda papillomavirusa görə test aparılmır. Bundan başqa, çox vaxt infeksiya keçici xarakter daşıyır, yəni, itə bilər.

Nəticələrin yozulmasının həkimin təcrübəsindən asılı olmasına baxmayaraq, diaqnostikanın dəqiqliyini artırmaq üçün obyektiv üsullar vardır. Bəzi klinikalarda keyfiyyətə nəzarət üçün, yaxmalar təkrar götürülə bilər.

Qed edək ki, nəticələrin düzgünlüyü qadının müayinəyə hazırlığından çox asılıdır.

Testə hazırlıq

Analiz ginekoloqda planlı baxış zamanı götürülür. Qəbul edilən kontraseptiv və digər hormonal vasitələr barədə əvvəlcədən həkimə xəbər vermək lazımdır.

Pap-testə xüsusi hazırlıq:

• müayinədən qabaq 48 saat ərzində vaginal cinsi əlaqə olmaz;
• bu müddət ərzində vaginal tabletlər, şamlar, sprinsevasiya və kontraseptivlər istifadə etmək qadağandır;
• yaxşı olar ki, servisit varsa, əvvəlcədən müalicə olunsun.

Testi tsiklin neçənci günü vermək lazımdır?

Buna xüsusi məhdudiyyət yoxdur. Yeganə şərt – menstrual və ya uşaqlıq qanaxmasının olmamasıdır. Amma, analizi hətta aybaşı vaxtı da götürmək olar, lakin bu halda onun dəqiqliyi azalır.

Əgər qadında qanaxma və ya servisit (uşaqlıq boynunun iltihabı) varsa, bu, müayinə üçün əksgöstəriş deyil. Çünki, bu əlamətlər xərçəngönü xəstəliklərlə və ya xərçənglə əlaqədar ola bilər.

Pap-testə göstərişlər

Bədxassəli şişlərə erkən diaqnoz qoymaq üçün əksgöstərişləri olmayan sadə metod lazımdır. Uşaqlıq boynunun Pap-yaxması – skrininq müayinəsi olub, qadınların əksəriyyətini müntəzəm yoxlamağa imkan verir.

Amerika onkoloqlar cəmiyyətinin və Amerika mama-ginekoloqlar kollecinin məsləhətlərinə əsasən müayinə qadının cinsi həyata başlamasından asılı olmayaraq, 21 yaşından müntəzəm aparılmalıdır.

Bəzi qadınlarda bədxassəli şişlərin inkişaf riski orta göstəricilərdən yuxarıdır. Onlara müayinə daha tez-tez aparıla bilər.

Risk qruplarına daxildir:

• papilloma və ya SPİD-ə yoluxmuş qadınlar;
• xlamidioz və zöhrəvi xəstəlikləri olanlar;
• immuniteti zəif qadınlar;
• seksual həyata erkən başlayanlar;
• bir neçə cinsi partnyoru olanlar;
• uşaqlıq boynunun displaziyası olanlar;
• siqaret çəkənlər və narkotik qəbul edənlər.

Hamiləlik zamanı Pap-test infeksiya və şişönü vəziyyətləri aşkar etmək üçün mütləq qaydada aparılır. Gələcək ana və uşaq üçün bu müayinə heç bir təhlükə daşımır.

Pap-test necə aparılır?

Analizin aparılması üçün tələb olunur:

• ginekoloji kreslo və lampa;
• vaginal güzgü;
• baxış əlcəkləri;
• servikal şpatel və ya xüsusi fırça;
• sınaq və ya əşya şüşəsi.

Pap-yaxma necə götürülür?

Pasient ginekoloji kresloya çıxır. Onun büzdümü kreslonun kənarında olmalıdır ki, güzgü uşaqlıq yoluna asan yeridilsin.

Uşaqlıq yoluna baxış güzgüsü yeridilir. Qadının komfortu üçün onu əvvəlcə isti qaynamış suda saxlamaq məsləhət görülür. Bəzi klinikalarda güzgünün yeridilməsini asanlaşdırmaqdan ötrü, onu xüsusi maddə ilə yağlayırlar.

Uşaqlıq boynunun səthi tam açılmalıdır ki, həkim onu yaxşı müayinə etsin. Yastıhüceyrəli epiteli, keçid zonası və xarici dəliyi görmək lazımdır. Keçid zonası – yastı epitelin vəzli epitelə keçdiyi yerdir. Papillomavirus məhz buranı zədələyir. Ona görə də, ilk növbədə bu zonanın hüceyrələri götürülür. Bundan başqa, material uşaqlıq boynunun vaginal səthindən və servikal kanalın xarici dəliyi nahiyəsindən götürülür.

Lazım gəldikdə, uşaqlıq boynunu ifrazatdan yumşaq tamponla təmizləyirlər. Materialı şpatel və ya xüsusi fırça ilə fırladaraq götürürlər.

Müayinə üsulundan asılı olaraq, götürülmüş material ya içərisində maye olan sınaq şüşəsinə, ya da əşya şüşəsinə keçirilir. Əşya şüşəsinə keçirildikdən sonra üstünə fiksator əlavə edərək, spirt məhluluna salınır.

Material bir neçə dəqiqə ərzində götürülür. O, ağrısızdır. Analiz verdikdən sonra 5 gün ərzində cinsi əlaqədən, tampon və sprinsevasiyadan imtina etmək yaxşı olar.

Pap-testdən sonra vanna qəbul etmək olarmı?

Bunu müayinədən sonra 5 gündən tez etmək məsləhət görülmür.

Pap testin qiyməti

Pap testin qiyməti müxtəlif klinikalarda 40-70 AZN arasında dəyişir. Bizim klinikada 50 AZN-dir.

Fəsadlar və məhdudiyyətlər

Pap-yaxma götürüldükdən sonra xoşagəlməz fəsadlar nadir hallarda rast gəlinir. Qadını zəif qanlı ifrazatın mümkünlüyü barədə xəbərdar etmək lazımdır. Bu, normaldır. Daha bir fəsad – infeksiya qoşulmasıdır. Amma onun ehtimalı çox azdır, çünki, prosedur zamanı iri qan damarları zədələnmir və steril alətlərdən istifadə olunur.

Pap-yaxmanın yaxşı skrininq müayinəsi olmasına baxmayaraq, onun da məhdudiyyətləri var. Uşaqlıq boynu displazsiyasının diaqnostikasında bir Pap-testin həssaslığı 58%-dir. Bu o deməkdir ki, xəstəlik qadınların yalnız yarısında aşkar olunacaq. Qeyd edək ki, ilk dəfə uşaqlıq boynu xərçəngi diaqnozu qoyulan qadınların 30%-ində analiz mənfi nəticə vermişdir.

Daha yüksək həssaslıq papillomavirus infeksiyasında alınır. 30 yaşından yuxarı qadınlarda displaziyaya 95% halda diaqnoz qoymaq mümkün olur. Amma, daha cavan qadınlarda belə analiz az informativdir.

Pap testin nəticələri

Əgər Pap-testin nəticələrində anomal hüceyrələr tapılarsa, kolposkopiya müayinəsi göstərişdir. Bu müayinə vasitəsilə bədxassəli xəstəliklərə mikroskopik analiz üçün material götürülməklə diaqnoz qoyulur. Əgər şişönü vəziyyətlər vaxtında aşkarlanıb müalicə edilərsə, pasienti xərçəngdən qurtarmaq olar.

Nəticə neçə günə hazır olur?

Nəticə 1-3 günə bəlli olur, aparatdan istifadə edildikdə bu müddət daha da qısalır. Bəzi dövlət müəssisələrində müayinənin nəticələri 1-2 həftəyə hazır olur.

Yaxmanın nəticəsinin 5 sinfi ayırd edilir:

1. Norma, atipik hüceyrələr yoxdur.
2. Hüceyrələrdə iltihabi dəyişikliklər var.
3. Sitoplazması və ya nüvəsi dəyişilmiş tək-tək hüceyrələr tapılır.
4. Ayrı-ayrı bədxassəli hüceyrələr var.
5. Çoxlu miqdarda atipik hüceyrələr aşkar olunur.

Həmçinin, Betesdin təsnifat sistemindən istifadə olunur. Ona görə aşağı və yuxarı dərəcəli dəyişiklilklər ayırd edilir. Aşağıya koylositoz və SİN I dərəcə daxildir. Yüksəyə SİN II, III və karsinoma in situ daxildir. Bu, yaxmanın 3-5-ci siniflərinə uyğun gəlir.

Analizin nəticələrində belə yazılar da görmək olar:

• NILM – norma, 1-ci sinif yaxmaya uyğun gəlir.
• ASCUS – qeyri-müəyyən atipik hüceyrələr. Onlar displaziya, papillomavirus infeksiyası, xlamidioz, menopauzada selikli qişanın atrofiyası ilə əlaqədar yarana bilər. Papillomavirusa görə analiz və Pap-testin bir ildən sonra təkrarlanması lazımdır.
• ASC-H – SİN II-III-də və xərçəngdə yaranan, atipik yastıhüceyrəli epitel. Şiş bu nətcəsi olan qadınların 1%-ində yaranır. Genişləndirilmiş kolposkopiya təyin olunur.
• LSIL – az miqdarda dəyişilmiş hüceyrələr, yüngül displaziya və ya papillomavirus infeksiyasında rast gəlinir. Papillomavirusa görə analiz, tapıldıqda isə – kolposkopiya məsləhət görülür. Təkrar Pap-yaxma bir ildən sonra aparılır.
• HSIL – SIN II-III-ə və ya karsinoma in situ-ya uyğun gələn ağır dəyişikliklər. Müalicə olunmadıqda 5 il ərzində belə qadınların 7%-ində xərçəng inkişaf edir. Biopsiya ilə aparılan kolposkopiya və ya diaqnostik ekssiziya təyin olunur.
• AGC – dəyişilmiş vəzili hüceyrələr, hansı ki, uşaqlıq cismi və boynunun displaziyası və xərçəngində olur. Papillomavirus analizi, kolposkopiya, servikal kanalın qaşınması təyin olunur. Əgər qadının yaşı 35-dən yuxarıdırsa və onda qeyri-requlyar uşaqlıq qanaxması varsa, selektiv diaqnostik qaşınma təyin olunur.
• AIS – karsinoma in situ, xərçəngin erkən mərhələsi. Kolposkopiya, diaqnostik ekssiziya, selektiv diaqnostik qaşınma təyin olunur.
• High-grade SIL – yastıhüceyrəli xərçəng.
• Adenokarsinoma – servikal kanalın vəzili hüceyrələrindən inkişaf edir.

Vəzili hüceyrələrin xoşxassəli dəyişiklikləri menstrual tsikli pozulmayan qadınlarda norma variantı hesab edilir. Əgər qeyri-requlyar uşaqlıq qanaxması varsa və ya pasient menopauzadadırsa, uşaqlıq xərçəngini inkar etmək üçün endometriumun diaqnostik qaşınması göstərişdir.

Pap-testin istənilən variantında ginekoloqun konsultasiyası tələb olunur.