Hamiləlik ödemi – gecikmiş toksikozun bir növü olub, bütün bədəndə şişkinliyin əmələ gəlməsinə deyilir. Bu vəziyyət hamiləliyin ikinci yarısında, yəni, doğuşa yaxın vaxtlarda inkişaf edir. Onu səhərlər yuxudan durarkən yaranan və təhlükə törətməyən, adi ödemlərdən fərqləndirmək lazımdır.

Toxumalarda uzun müddət çoxlu miqdarda mayenin qalması, gecikmiş toksikozu ağırlaşdıran patologiyadır.

Hamiləlik ödemi necə yaranır?

Hamiləlik ödeminin yaranma mexanizmləri az öyrənilmişdir, lakin, bəllidir ki, ona ürək-damar sistemi xəstəliklərindən əziyyət çəkən hamilə qadınlar daha çox meyllidir.

Ödemə səbəb olan digər faktorlara aiddir:

• su-duz mübadiləsinin pozulması;
• kapillyarların keçiriciliyinin artması;
• qaraciyər və böyrək patologiyaları;
• artıq çəkiyə meyllik;
• iri döl və ya çoxdöllü hamiləlik;
• ananın yaşının 35-dən yuxarı olması.

Bir və ya bir neçə səbəbin təsirindən orqanizmdə mayenin yığılması baş verir. Əgər qadın ürək-damar xəstəliklərindən əziyyət çəkirsə, ağciyərlərdə durğunluq yaranır, qaraciyər böyüyür, böyrəklərin fəaliyyəti pozulur.

Xəstəliyin gedişi tədricən uzanır – ödemlər gah çəkilir, gah da yenidən əmələ gəlir. Şişkinliyin azalmasına yataq rejimi və xüsusi pəhriz səbəb olur, amma, adi həyat tərzinə qayıdan kimi, vəziyyət yenə də pisləşir.

Hamiləlik ödeminin əlamətləri

Xəstəliyin ilk əlamətləri (hansı ki, həkimi ilk növbədə narahat edir) – bədən çəkisinin kəskin artması və ödemlərin əmələ gəlməsidir.

1-ci ağırlıq dərəcəsində ödemlər topuq və baldır nahiyələrində olur. Xəstəlik proqressivləşdikcə, o, budlara, qarına və nəhayət sifətə yayılır.

Normada hamiləliyin ikinci yarısında çəki artımı həftədə 250-300 qramı keçməməlidir. Əgər bu göstərici yuxarıdırsa (500 q və daha çox), ödem diaqnozu qoymağa bütün əsaslar var.

Amma, pasientdə həmişə aydın görünən ödem olmur. Bəzən, yalnız bədən çəkisinin həddən çox artması əsasında hamiləlik ödemindən şübhələnmək olur. Hətta bu zaman arterial təzyiq və sidikdə zülal normal ola bilər. Belə olduqda, söhbət gizli ödemdən gedir. Ümumən hamiləlik ödeminə diaqnoz qoymaq çətinlik törətmir. Diaqnostikada ifraz olunan sidiyin ümumi həcmi nəzərə alınır.

Patologiya proqressivləşdikcə aşağıdakı əlamətlər yaranır:

• sidik ifrazının azalması;
• barmaqla basdıqda dəridə əmələ gələn "çuxurun" uzun müddət qalması;
• "kiçik üzük" və "dar ayaqqabı" simptomları;
• dəri örtüklərinin solğun olması;
• ayaqlarda ağırlıq hissi;
• təngnəfəslik, ürəkdöyünmə;
• susuzluq hissi;
• yorğunluq və zəiflik.

Əsas təhlükə ondadır ki, hamilə uzun müddət özünü yaxşı hiss edir və başa düşmür ki, onun və uşağın sağlamlığı təhlükə altındadır.

Lakin, patologiyanın ilk simptomlarını nəzərə almadıqda, ödem gecikmiş toksikozun digər mərhələlərinə – nefropatiya və eklampsiyaya keçə bilər, hansı ki, həm uşaq, həm də ananın sağlamlığı üçün real təhlükə törədir.

Döl üçün potensial təhlükə

Hamilə qadın hər dəfə mama-ginekoloqun qəbuluna gəldikdə sidiyin ümumi analizinin (zülalın təyini üçün) verilməsi, arterial təzyiqin ölçülməsi və tərəzidə çəkilmə mütləq tədbirlərə aiddir. Göstəricilərin dəqiq olması üçün, hər dəfə eyni paltarda çəkilmək lazımdır.

Hamiləlik şişkinliyi dölün bətndaxili inkişafı üçün təhlükə törətmir, lakin, onun nəticələri ağır ola bilər. Ödemin sürətlə bütün bədənə, o cümlədən, boyuna və sifətə yayılması, sidikdə böyük miqdarda zülalın əmələ gəlməsi və arterial təzyiqin oynaması – hamiləlik ödeminin toksikozun daha ağır formalarına keçməsinin əlamətləridir.

Ödem diaqnozu qoyulmuş hamilə qadınların təxminən 25%-də nefropatiya riski var. Qeyd etmək lazımdır ki, simptomlar doğuşdan sonra hətta müalicə olunmadıqda belə, tam keçib gedir.

Ananın ağır vəziyyəti (yüksək arterial təzyiq, qaraciyərin fəaliyyətinin pozulması, qıcolmalar) uşağın sağlamlığında əks olunmaya bilməz. Ən təhlükəli ağırlaşma – hipoksiya və qidalı maddələrin çatmamazlığı nəticəsində dölün bətndaxili ölümüdür. Bundan başqa, ciftin vaxtından əvvəl qopması, qanaxma və erkən doğuş riskləri var.

Əgər uşaq diri doğulmuşsa, o, müxtəlif xəstəlikləri daha ağır keçirir, fiziki və psixi inkişafdan geri qalır, nevroloji problemləri ola bilər.

Hamiləlik şişkinliyinin müalicəsi

Hamiləlik ödeminin müalicəsinə patologiyaya səbəb ola biləcək ürək, qaraciyər və böyrək xəstəliklərinin aşkar edilməsi, orqanizmdə toplanan mayeni azaldılması və xüsusi pəhriz daxildir.

Topuq və baldır nahiyəsində olan zəif ödemlərdə hospitalizasiya tələb olunmur. Hamilə ev şəraitində müalicə alır və çəkiyə, arterial təzyiqə və sidik analizinin göstəricilərinə nəzarət etmək üçün periodik olaraq ginekoloqun qəbuluna gedir.

Şişkinliyin bütün bədənə yayılması zamanı pasient müalicə üçün stasionara yerləşdirilir və toksikozun ağır formalarının qarşısının alınması üçün tədbirlər görülür.

Ödemin dərman müalicəsinə daxildir:

• sidikqovucular (Hipotiazid, Ammonium xlorid);
• sedativ vasitələr;
• spazmolitik preparatlar;
• damar divarlarını möhkəmlədən vasitələr.

Əksər sidikqovucular hamiləyə olmaz, bu səbəbdən onlar yalnız istisna hallarda təyin olunmalıdır. Onların dozasını və qəbul müddətini müalicə həkimi hamilənin fərdi xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq təyin edir. Belə hallarda özünümüalicə təhlükəlidir!

Sidikqovucular

Sidikqovuculardan Hipotiazid – gündə 20-50 mq-dan 3-4 gün təyin olunur. Nəzərə almaq lazımdır ki, diuretiklərin qəbulu kalium defisiti törədir. Onun itirilməsini bərpa etmək üçün, kalium preparatları qəbul etməli və qida rasionuna tərkibində kalium çox olan qidalar (ərik qurusu, əncir, közdə bişmiş kartof) əlavə edilməlidir.

Böyrək və ürək mənşəli ödemlərdə bitki mənşəli preparatlar – ağcaqayın yarpaqları və toxumlarından hazırlanmış dərmanlar qəbul etməyə icazə verilir. Həmçinin bitki qarışıqlarından da istifadə etmək olar.

Sidikqovucu təsiri olan bəzi bitki mənşəli dərmanlar hamilələrə əksgöstərişdir. Məsələn, ardıc ağacının meyvələri uşaqlığı yığdıraraq açılış verə bilər, cəfəri (petruşka) toxumları isə uşaqlıq tonusunu artıraraq dölün qidalanmasını pozur.

Digər dərman vasitələri

Ödemin müalicəsində təhlükəsiz sedativ vasitələr təyin olunur:

• Persen – tərkibində melissa, nanə, pişikotu ekstraktları var, həyəcanı azaldır, yuxunu normallaşdırır.
• Novo-Passit – bitki mənşəli dərmandır, tərkibində nanə, pişikotu var.
• Maqne B6 – maqnezium defisitini götürür, yorğunluq və həyəcanı azaldır.
• Notta – emosional gərginliyi azaltmaq üçün homeopatik damcıdır.

Toxumaların qan təchizatını yaxşılaşdırmaq, damar və əzələ spazmını götürmək üçün No-şpa və Eufillin kimi spazmolitiklər təyin olunur. Damar divarlarının möhkəmləndirilməsi böyük əhəmiyyət daşıyır. Bu məqsədlə E vitamini və lipoy turşusu istifadə edilir.

Patoloji ödemdə istifadə olunan vasitələrdən biri də böyrək çayıdır. O, sidikqovuculara əksgöstəriş olduqda daha effektivdir, tərkibində ortosifon var. Çayı aptekdən almaq olar. Dəmləmə hazırlamaq üçün bitkinin tozuna bir stəkan su əlavə edilir, zəif odda 15-20 dəqiqə qaynadılır, sonra süzülür. Hazırlanmış məhlul gündə 3-4 dəfə yeməkdən qabaq qəbul edilir. Müalicə müddəti hamilə qadının vəziyyətindən asılı olaraq, 3-8 həftə davam edə bilər.

Böyrəklərin normal fəaliyyətini təmin etmək üçün bitki tərkibli preparat – Kanefron təyin edilə bilər. Onun tərkibində olan maddələr sidik-ifrazat sisteminə təsir edərək ödemin əmələ gəlməsini azaldır.

Düzgün qidalanma

Gələcək ananın öz qida rasionunda etməli olduğu ilk dəyişiklik – xörək duzunun istifadəsini azaltmaq, güclü ödemlərdə isə, tamamilə kəsməkdir. Bəzi dietoloqlar adi xörək duzunu dəniz duzu ilə əvəz etməyi məsləhət görür. Bundan başqa, içilən suyun miqdarı gündə 3-4 stəkana qədər azaldılmalıdır.

Qazsız mineral sular, yaşıl çay, mors və s. məsləhət görülür. Tünd çay və ya kofenin istifadəsi arzuolunmazdır, çünki, bu mayelər damar tonusu və arterial təzyiqi qaldırır.

İlk növbədə karbohidratlarla zəngin məhsullar məsləhət görülür. Qidaya südturşusu məhsulları, kəsmik, toyuq əti, dəniz balığı, sıyıqlar əlavə edilməlidir. Menyuda mütləq qaydada təzə meyvə-tərəvəz olmalıdır. Hətta həkimlə məsləhətləşdikdən sonra, yüngülləşdirici günlər (məsələn, alma ilə) də təşkil edilə bilər.

Rasiondan susuzluq yaradan acı, duzlu və şirin məhsullar çıxarılmalıdır. Bunlara aiddir:

• kolbasa, sosislər və digər hisə verilmiş məhsullar;
• polifabrikat və fastfud;
• ət və balıq konservləri;
• turşu və marinadlar;
• seld balığı;
• bütün növ şirniyyatlar.

Salatlara mayonez və acı sous əvəzinə bitki yağları əlavə olunmalıdır. Qadın gündə 4-5 dəfə, kiçik porsiyalarla qidalanmalıdır. Buğda bişirilmiş yeməklərə üstünlük verilməli, qızartmadan tamamilə imtina edilməlidir.

Hamiləlik ödeminin profilaktikası

Ödemlərin əmələ gəlmə ehtimalını azaltmaq üçün aşağıdakı şərtlərə əməl edilməlidir:

1. Alçaqdaban ayaqqabılar geyinməli.
2. Gün ərzində tez-tez horizontal vəziyyət almalı.
3. Gündə bir neçə dəfə 5-10 dəqiqə ərzində diz-dirsək vəziyyəti alaraq böyrəklərin işləməsinə kömək etməli.
4. Oturduqda tez-tez bədənin vəziyyətini dəyişməli.
5. Sutkada 9-10 saatdan az olmayaraq yatmalı.
6. İçilən su ilə ifraz olunan sidiyin balansına nəzarət etməli.
7. Müntəzəm olaraq sidik analizi verməli (zülala nəzarət üçün).
8. Həddən artıq fiziki gərginlikdən imtina etməli.
9. Bədən çəkisinin kritik həddi keçməsinə imkan verməməli.
10. Təmiz havada çox vaxt keçirməli.

Xülasə...

Öz sağlamlığına diqqətli münasibət, pəhriz saxlamaq və həkimin məsləhətlərinə əməl etmək, ödemi azaltmağa və toksikozun ağır formalarına keçməsinin qarşısını almağa imkan verir.