Xorionik qonadotropin (İXQ) – insan orqanizmində çox da bəlli olmayan hormondur. Demək olar ki, bu hormon haqqında kişilərin heç bir məlumatı yoxdur, qızlar isə adətən hamilə qalandan sonra onun barəsində eşidirlər.

Ancaq buna baxmayaraq, XQ – insan növünün mövcud olmasının əsas faktorudur. Onu elə-belə "hamiləlik hormonu" adlandırmayıblar. Bu hormonun funksiyaları haqqında, bugünkü məqaləmizdə maksimal dərəcədə geniş danışacağıq.

Ondan başlayaq ki, müəyyən patologiyaları çıxmaqla, XQ qadın orqanizmində yalnız hamiləlik dövründə rast gəlinir. Xorionik qonadotropin hamiləliyin müxtəlif dövrlərində, iki müxtəlif orqanda sintez olunur: hamiləliyin birinci yarısında mayalanmış yumurtahüceyrədə, ikinci yarısında isə – trofoblastda (blastosista hüceyrələrinin xarici qatında, hansı ki, sonradan dölün əsas xarici qişasına çevrilir).

Quruluşuna görə XQ – qlikoprotein olub, tərkibində 237 aminturşu var. Onun əsasında iki subvahid – «α» və «β» durur. Bunlar hormonun xüsusiyyətlərini təyin edir. XQ-nin alfa subvahidi – bir sıra hormonların analoji subvahidlərilə eynidir. İnsan hormonuna spesifikliyi məhz beta-subvahid verir. Məhz onun əsasında hamiləliyin olmasını, gedişini və patologiyaların olmasını təyin edirlər.

Xorionik qonadotropinin əhəmiyyəti

XQ-nin ən əsas əhəmiyyəti hamiləliyin diaqnostikasında istifadə edilməsindədir. O, aptekdə satılan hamiləlik testlərinin əsasını təşkil edir. Testin effektivliyi ona əsaslanır ki, mayalanma baş verən andan, qadın orqanizmində hormonun səviyyəsi köklü surətdə dəyişir.

Əgər qadında heç bir patologiya və hamiləlik olmazsa, XQ-nin qanda səviyyəsi sıfır, nadir hallarda 4 Beynəlxalq vahid litrdə (BV/l) olursa, mayalanmadan yeddi gün sonra artıq 50 BV/l-ə yüksəlir. Eyni zamanda bu üsul spesifik və çox həssasdır, hamiləliyin təyinində yüksək səviyyədə dəqiqlik nümayiş etdirir.

Xorionik qonadotropinin insan orqanizmindəki funksiyalarına gəldikdə, onlar üçdür:

1. Qlükokortikoidlərin sintezini stimulyasiya edir – onlar qadın orqanizmini hamiləliyə uyğunlaşdırır, hansı ki, qadın orqanizmi üçün xroniki immun stressdir.
2. Hamiləliyin ilk altı həftəsində "hamiləlik hormonu" sarı cismin normal fəaliyyəti üçün lazımdır. O isə, progestron – hamilə qadın orqanizmində daha bir vacib hormonu sintez edir.
3. Ciftin normal fəaliyyətini təmin edir. Məsələn, XQ-nin normal miqdarı xorion xovlarına müsbət təsir göstərir.

XQ-nin laborator təyini

Sidikdə XQ-nin təyini

Müasir təbabətdə XQ-nin təyin olunmasının bir neçə üsulu var, ən geniş yayılanı isə hamiləliyin təyini üçün ekspres testlərdir. Onların tətbiqi sidikdə XQ-nin təyininə əsaslanır. Lakin sidikdə hormonun səviyyəsinin təyini çox da həssas deyil, amma hamiləliyin olub-olmamasını bilmək üçün kifayətdir.

XQ-nin sidikdə səviyyəsini laboratoriyada da təyin etmək olar, lakin bu halda da həssaslıq yüksək olmur. Ən yaxşı üsul XQ-nin qanda təyinidir. Laboratoriya qanda XQ-nin səviyyəsini daha dəqiq verməkdən başqa, eyni zamanda hamiləliyin müxtəlif dövrlərinə uyğun gələn, normal göstəriciləri də təqdim edir.

Qanda XQ-nin təyini

Bu fakt kifayət qədər maralıdır ki, hamiləlikdən başqa, qanda XQ-nin təyininin başqa praktik əhəmiyyəti yoxdur. Hətta XQ-nin hamiləliyin həftələrinə uyğun rəsmi cədvəlinin mövcudluğuna baxmayaraq.

Axı niyə XQ-nin səviyyəsinə görə hamiləlik müddətini təyin etmək olmaz? Məsələ burasındadır ki, normativ cədvəllərdə (biz aşağıda göstərmişik), hər bir dövr üçün kifayət qədər geniş qiymət diapazonu verilir. Hətta bu rəqəmlərdən də kənaraçıxmalara görə patologiyanın inkişafından danışmaq olmaz. XQ-yə aid iki fakt dəqiq bəllidir:

1. o, yumurtahüceyrə mayalanandan sonra əmələ gəlir,
2. onun səviyyəsi müəyyən sxemlə artır və azalır.

Amma hormonun səviyyəsinin mütləq göstəriciləri, hər bir qadın üçün fərdidir. Onlar hətta normal gedişli hamiləlikdə bir neçə dəfə dəyişə bilər. Məsələn, XQ-nin1000 BV/l hətta eyni müddətdə bir qadında normal, digərində az, üçüncüdə isə çox olacaq.

Buna görə də, XQ-nin səviyyəsinin müayinəsində iki tezis vacib sayılır:

1. Müayinənin nəticələrini yalnız həkim yozmalıdır.
2. Hamiləlik müddətini XQ-nin səviyyəsinə görə təyin etmək olmaz.

Bu qaydalara əməl etməklə siz, birincisi, normal göstəricilərdən kənaraçıxmaları görməyib, mənfi emosiyalardan özünüzü qoruyacaqsınız. İkincisi isə, hamiləlik müddətini təyin edərkən səhvə yol verməyəcəksiniz. Bunun üçün daha yaxşı ultrasəs müayinəsi və sonuncu aybaşının ilk günündən hesablama üsulu uyğun gəlir.

Daha bir maraqlı nüans hormonun ölçü vahididir. Beləki, laboratoriya nəticələrində iki varianta rast gəlmək olar: BV/l və mBV/l. Onların birincisi yuxarıda göstərildiyi kimi, "Beynəlxalq Vahid litrdə", ikincisi isə "milli Beynəlxalq Vahid litrdə" kimi oxunur. Əslində burada dolaşıqlıq yoxdur. Bu anlayışlar bir-birinə uyğun gəlir (milli – min dəfə az deməkdir). Yəni, konkret laboratoriyanın hansı vahiddən istifadə etməsinə baxmayaraq, nəticə digərləri ilə uyğun gələcək. Biz isə rahatlıq üçün "BV/l" vahidindən istifadə edəcəyik.

İnsanın xorionik qonadotropinin norması

Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, XQ "hamiləlik hormonudur" və deməli kişilərdə və hamilə olmayan qadınlarda o praktiki olaraq olmur, ona görə də göstəricilərə biz hamiləlik dövrü üçün baxacağıq. Hazırda bu hormonun norması barədə iki cədvəl var:

• hamiləlik müddətinə uyğun həftəlik XQ cədvəli;
• ovulyasiyadan sonra ikinci-altıncı həftələr arası günlük cədvəl.

Bu cədvəllərdən birincisi adətən 6-cı həftədən sonra, ikincisi isə ona qədər istifadə olunur.

Cədvəl: Hamiləlik həftələrinə uyğun qanda XQ-nin səviyyəsi

Hamiləlik həftəsi	XQ-nin səviyyəsi
Birinci həftə	5,3-50 BV/l
İkinci həftə	50-500 BV/l
Üçüncü həftə	101-4870 BV/l
Dördüncü həftə	1110-31500 BV/l
Beşinci həftə	2560-82300 BV/l
Altıncı həftə	23100-151000 BV/l
Yeddinci həftə	27300-233000 BV/l
8-11-ci həftə	20900-291000 BV/l
12-16-cı həftə	6140-103000 BV/l
17-21-ci həftə	4720-80100 BV/l
22-39-cu həftə	2700-78100 BV/l

Ovulyasiyadan sonrakı ilk 42 gün ərzində, XQ-nin gündəlik norması aşağıdakı kimidir:

Cədvəl: 6 həftə ərzində qanda XQ-nin səviyyəsi

Ovulyasiyadan keçən günlər	XQ-nin səviyyəsi	Ovulyasiyadan keçən günlər	XQ-nin səviyyəsi
7	4 BV/l, 2-10 BV/l	25	6150 BV/l, 2400-9800 BV/l
8	7 BV/l, 3-18 BV/l	26	8160 BV/l, 4200-15600 BV/l
9	11 BV/l, 5-21 BV/l	27	10200 BV/l, 5400-19500 BV/l
10	18 BV/l, 8-26 BV/l	28	11300 BV/l, 7100-27300 BV/l
11	28 BV/l, 11-45 BV/l	29	13600 BV/l, 8800-33000 BV/l
12	45 BV/l, 17-65 BV/l	30	16500 BV/l, 10500-40000 BV/l
13	73 BV/l, 22-105 BV/l	31	19500 BV/l, 11500-60000 BV/l
14	105 BV/l, 29-170 BV/l	32	22600 BV/l, 12800-63000 BV/l
15	160 BV/l, 39-270 BV/l	33	24000 BV/l, 14000-68000 BV/l
16	260 BV/l, 68-400 BV/l	34	27200 BV/l, 15500-70000 BV/l
17	410 BV/l, 120-580 BV/l	35	31000 BV/l, 17000-74000 BV/l
18	650 BV/l, 220-840 BV/l	36	36000 BV/l, 19000-78000 BV/l
19	980 BV/l, 370-1300 BV/l	37	39500 BV/l, 20500-83000 BV/l
20	1380 BV/l, 520-2000 BV/l	38	45000 BV/l, 22000-87000 BV/l
21	1960 BV/l, 750-3100 BV/l	39	51000 BV/l, 23000-93000 BV/l
22	2680 BV/l, 1050-4900 BV/l	40	58000 BV/l, 25000-108000 BV/l
23	3550 BV/l, 1400-6200 BV/l	41	62000 BV/l, 26500-117000 BV/l
24	4650 BV/l, 1830-7800 BV/l	42	65000 BV/l, 28000-128000 BV/l

Hamiləlik zamanı XQ-nin səviyyəsinin dəyişməsində əsasən üç qanunauyğunluq ayırd edilir:

• hormonun səviyyəsi ovulyasiyadan 6-9 gündən sonra təyin edilməlidir. Buna qədər onun konsentrasiyası keyfiyyətli nəticə almaq üçün kifayət deyil;
• hamiləliyin əvvəlindən 10 həftəyə qədər, xorionik qonadotropinin səviyyəsi hər iki-üç gündən bir iki dəfə artır;
• pik dövründə, hansı ki, hamiləliyin 10-20-ci həftələrinə düşür, hormonun səviyyəsi iki dəfə azalır və doğuşa qədər praktik olaraq dəyişməz qalır.

Bu üç məqamdan kənaraçıxmalar – həkimə müraciət etmək üçün səbəbdir. Mütləq normalar isə – çox da informativ deyil və onu nəzərə almaq düzgün deyil.

XQ-nin normadan kənaraçıxmasının səbəbləri

Artıq qeyd etdik ki, xorionik qonadotropinin norması – əhəmiyyətli deyil. Çünki ondan kənaraçıxma təkcə xəstəlik əlaməti deyil, həm də təbii xarakter daşıyır. XQ-nin səviyyəsinə görə hər-hansı nəticəyə yalnız həkim gələ bilər.

Bununla belə, bir sıra patoloji proseslər var ki, "hamiləlik hormonunun" səviyyəsini bu və ya digər tərəfə dəyişə bilər. Onlara ayrı-ayrılıqda baxaq.

XQ-nin səviyyəsini aşağı salan hallar

Aşağıdakı hallarda XQ-nin səviyyəsi düşə bilər:

• uşaqlıqdankənar hamiləlik;
• düşük təhlükəsi;
• hamiləlik müddətinin artması;
• ölmüş döl;
• dölün inkişafının ləngiməsi.

Bu səbəblərdən başqa, XQ-nin aşağı səviyyəsi (eyni zamanda yuxarı) həkim tərəfindən hamiləlik müddəti düzgün təyin olunmadıqda da alına bilər. Bu onunla təhlükəlidir ki, hamiləliyin normal gedişində, qadına əlavə diaqnostika və müalicə təyin olunur, hansı ki, ona heç lazım deyil. Belə hallar nadir olur, lakin onları xatırlatmamaq düz deyil. Eyni zamanda, hamiləlik müddətinin düzgün təyin edilməməsi və uyğun olaraq XQ-nin səviyyəsinin aşağı olmasının səhv diaqnostikası, gələcək ana üçün xoşagəlməz emosiyalar yaşadır. Ümumiyyətlə aşağı konsentrasiyalı hormon, heç də müsbət emosiyalar yaratmır, hansı ki, hamiləlik dövründə çox vacibdir.

XQ-nin yuxarı səviyyəsinin səbəbləri

Aşağıdakı hallarda XQ-nin səviyyəsi qalxa bilər:

• erkən və gecikmiş toksikoz (hestoz);
• beçəxor (mayalanmadan sonra embrion inkişaf eləmir);
• çoxdöllü hamiləlik (XQ-nin səviyyəsi döllərin sayına mütənasib qalxır);
• diabet;
• XQ-tərkibli dərman preparatlarının qəbulu.

Bundan başqa, ayrılıqda kişilərdə və hamilə olmayan qadınlarda XQ-nin yuxarı səviyyəsini xüsusi qeyd etmək lazımdır. Prinsip etibarilə, onlarda sıfırdan yuxarı istənilən göstərici yuxarı hesab edilir. Bunun aşağıdakı səbəbləri ola bilər:

• həzm traktının və yumurtalıqların şişi;
• bir sıra orqanların (böyrəklər, ağciyərlər, uşaqlıq) xoş- və bədxassəli törəmələri;
• xorionkarsinoma – embrional strukturlardan inkişaf edən bədxassəli törəmə.

Xorionik qonadotropinin bəzi xüsusiyyətləri

Xorionik qonadotropini araşdırarkən, onun bəzi xüsusiyyətlərini xatırlatmamaq düzgün olmazdı.

Birincisi, təbabətə elə hallar bəllidir ki, XQ-yə immunoloji reaksiya formalaşmışdır. Təbii antitellər hormonun sintezini dayandıraraq, erkən spontan aborta səbəb olmuşdur. Bu halın səbəbləri bəlli deyil (hesab edilir ki, buna səbəb hüceyrədaxili infeksiyalar, hormonal fonun pozulması, ya da zəif immunitetdir), lakin o həll olunandır. XQ-yə qarşı antitellərin olması təsdiq olunarsa, qadına kiçik molekullu heparin və qlükokortikoid əsaslı medikamentoz müalicə təyin olunur. Bu preparatların təsiri kifayət edir ki, XQ-yə qarşı immunitetin fəaliyyətini dayandırsın.

İkincisi, iki halda hamiləlik XQ-nin səviyyəsi ilə təsdiqlənmir. Bu, o zaman ola bilər ki, hamiləlik testi ovulyasiyadan sonra ilk 9 gün ərzində aparılır və həmçinin hamiləlik uşaqlıqdankənar olduqda. Buna görə də, XQ analizinin verilmə qaydalarına həmişə əməl edilməli və problemli hallarda mütləq həkimlə məsləhətləşmək lazımdır.

Üçüncüsü, bəzən xorionik qonadotropin dərman vasitəsi kimi bəzi xəstəliklərin müalicəsində tətbiq olunur. Bunlara aiddir:

• erkən dövrlərdə abort təhlükəsi;
• süni mayalanmaya hazırlıq;
• sonsuzluğun müalicəsi.

Dördüncüsü, son zamanlar bir sıra elmi mərkəzlərin məlumatlarına görə, kişilərdə və hamilə olmayan qadınlarda XQ-nin səviyyəsi 0-5 BV/l arasında dəyişə bilər. Lakin, bu mülahizəni təsdiq edən heç bir elmi iş və ya statistik araşdırma göstərilmədiyi üçün, onu düzgün qəbul etməyə əsas yoxdur. Ona görə də rəsmi təbabət belə hesab edir ki, hamilələr istisna olmaqla, insanlarda XQ-nin səviyyəsi sıfıra bərabərdir.

Və sonda: ekzogen mənşəli xorionik qonadotropin idmanda dopinq preparatı kimi geniş yayılıb. Onun alfa-subvahidi, hipofizdə sintez olunan lüteinləşdirici hormonun analoji subvahidi ilə eynidir. Xaya hüceyrələrini stimulyasiya etməklə, XQ idmançı kişilərin orqanizmində testosteron sintezini stimullaşdıraraq, bədənin dözümlülük və güc resursunu artırır.