Hamiləlikdə doppler müayinəsi

Mamalıq təcrübəsində əlavə funksional müayinə üsulları arasında əsas yerlərdən birini ultrasəs müayinəsi tutur. Onun sayəsində ana və uşaq tərəfindən müxtəlif fəsadların sayı xeyli azalmışdır.

Hamiləlikdə doppler USM – ultrasəs müayinə metodu olub, məqsədi plasentar (cift) qan dövranını qiymətləndirməklə, ondakı patoloji dəyişiklikləri vaxtında aşkar etməkdir.

Üsulun mahiyyəti

Doppler USM və ya doppleroqrafiya eyni adlı effektə əsaslanır, yəni, mənası müayinə olunan materialda ultrasəs aparatının sensoru tərəfindən generalizə olunan ultrasəs dalğalarının yayılmasıdır.

Bu dalğaların bir hissəsi iki fərqli mühitin sərhədindən əks olunaraq geri qayıdır və ultrasəs aparatının sensoru ilə qəbul olunur. Hərəkətsiz mühitdən qayıdan dalğaların tezliyi dəyişmir və başlanğıcda generalizə olunan tezliyə bərabərdir.

Sensora doğru hərəkət edən mühit hərəkətsizə nisbətən ultrasəslə daha tez-tez təmasa girdiyi üçün, qayıdan dalğanın tezliyi əvvəlkindən yüksək olur. Əksinə, sensordan əks istiqamətə gedən mühitin dalğa ilə təması azaldığı üçün, onun tezliyi də azalır. Qayıdan və generasiya olunan dalğaların tezlikləri arasındakı fərq – doppler sürüşməsi adlanır və birinci halda müsbət, ikinci halda isə – mənfi olur. Bu göstərici müayinə olunan obyektin sürətindən və sensorun meyllik bucağından asılıdır.

Beləliklə, doppler effekti ultrasəs dalğalarının hərəkət edən mühitlərdən qayıdarkən, tezliklərinin dəyişməsinə əsaslanır və tibbi praktikada qandövranının sürətini təyin etmək məqsədilə istifadə edilir. Bu zaman əks etdirən səth rolunu eritrositlər oynayır.

Qanın hərəkət sürəti damarın divarı ilə mərkəzi arasında eyni deyil. Bundan başqa, o, müxtəlif damarlarda da fərqlidir, məsələn, göbək ciyəsi və cift damarlarında, uşaqlıq arteriyaları və döl damarlarında, sistola və diastolada və s.

Doppleroqrafiya nə göstərir?

Geniş spektrli tezliklər gücləndirilir, ultrasəs skaneri ilə işlənilir və doppleroqrammada spektral qrafik şəklində göstərilir (dupleks skaneri). Sonuncu bir ürək tsikli ərazində qandövranının orta və ya maksimal sürətinin dəyişməsini əks etdirir.

Rəngli skaner aparatları da mövcuddur, hansı ki, siqnalı qrafik şəklində deyil, qanın istiqamətindən asılı olaraq, müxtəlif rənglərdə (göy və qırmızı) olan şəklə çevirir – rəngli doppler çəkir.

Doppler tədqiq olan damarı tapmağa, onun anatomik yerləşməsini görməyə, qandövranının xüsusiyyətlərini və ciftin qopmasını, ondakı mikrosirkulyator dəyişiklikləri, dölün anadangəlmə ürək qüsurlarını, göbək ciyəsinin dölün boynuna dolanmasını (doğanların 25%-ində), cift damarlarındakı pozğunluqları diaqnostika etməyə imkan verir.

Lakin, rəngli doppleroqrafiya qandövranının sürətini ölçməyə imkan vermir, ona görə də, bu iki üsul bir yerdə istifadə edilir. Dopplerometriyanın mamalıq praktikasında dəqiqliyi təxminən 73% təşkil edir.

Hamiləlik zamanı Doppler USM-in yozulması

Alınmış qrafikdə müəyyən hissələr qeyd edilir, damarlarda qandövranını xarakterizə edən damar müqavimətinin xüsusi göstəriciləri (indekslər) hesablanır və alınmış nəticələr norma ilə tutuşdurulur.

Plasentar qandövranının vəziyyəti haqqında dəyərli informasiya cift, uşaqlıq arteriyaları, dölün baş beyin arteriyaları, aortası, daxili yuxu arteriyalarının eyni vaxtda müayinəsi zamanı alınır.

Qandövranının qiymətləndirilməsi üçün aşağıdakı əsas indekslər istifadə edilir:

• A/B və ya SDN – sistolo-diastolik nisbət indeksi, sistola zamanı qanın maksimal sürətinin (A), diastola zamanı olan son sürətə (B) nisbətidir.
• (A-B)/A və ya Rİ – müqavimət və ya rezistentlik indeksi.
• (А-В)/М və ya Nİ – nəbz indeksi, hansındakı M bir ürək tsiklində orta sürətdir.

Hamiləlik zamanı əsas damarların Doppler USM-in normal göstəriciləri hazırlanmışdır:

SDN normada aşağıdakı kimidir:

• aorta üçün 27-29 həftədə — 5,6 ± 0,7; 30-32 həftədə — 5,40 ± 0,51; 33-35 həftədə — 5,22 ± 0,70; 36-41 həftədə — 4,90 ± 0,40;
• göbək ciyəsi arteriyası üçün — uyğun olaraq 3,20 ± 0,3; 2,86 ± 0, 48; 2,50 ± 0,33; 2,12 ± 0,26;
• uşaqlıq arteriyası üçün — uyğun olaraq 1,83 ± 0,32; 1,76 ± 0,50; 1,70 ± 0,30; 1,65 ± 0,25.

Dölün aortasında orta Rİ — 0,75; orta beyin arteriyasında 22 həftədən doğuşa qədər Rİ 0,73, SDN — > 4,4-dür.

Bu göstəricilərdən asılı olaraq, uşaqlıq cift və cift-döl qandövranında pozğunluğun dərəcəsi təyin olunur:

• IA – uşaqlıq-cift qandövranında pozğunluq var, döl-cift qandövranında yoxdur.
• IB – döl-ciftdə pozğunluq var, uşaqlıq-ciftdə yoxdur.
• II – hər iki qandövranında pozğunluq var, amma kritik deyil.
• III – hər iki qandövranında kritik dərəcəli pozğunluq var.

Diaqnostik kriteriya kimi uşaqlıq-cift qandövranı üçün uşaqlıq arteriyalarında, döl-cift qandövranı üçün isə – göbək ciyəsi arteriyalarında diastolada qanın axın sürəti götürülür. Patologiyanın proqressivləşməsi zamanı bu dəyişikliklər nəinki diastolada, həm də sistola zamanı baş verir və onların davam müddəti uzanır.

Müayinə necə aparılır

Göstərişlərə aiddir:

• şəkərli diabet, autoimmun xarakterli damar xəstəlikləri, böyrək patologiyaları, arterial təzyiqin qalxması;
• hazırkı hamiləliyin fəsadlı gedişi – az sululuq, ödem və ya çox döllülük, plasentanın vaxtından əvvəl yetişməsi və ya bərk bitişməsi, doğuşun gecikməsi;
• dölün hamiləlik müddətinə uyğun gəlməməsi, onun inkişaf qüsuruna və ya xromosom xəstəliklərinə şübhə, göbək ciyəsinin dölün boynuna dolanması və ya onun anomaliyası, dölün bətndaxili hipoksiyası, KTQ-də şübhəli nəticə;
• rezus-sensibilizasiya, hestoz;
• keçmiş hamiləliklərdə problemlərin olması: hestozlar, dölün bətndaxili inkişafının ləngiməsi, onun və ya göbək ciyəsinin müxtəlif inkişaf anomaliyaları, hamiləliyin sona qədər çatdırılmaması;
• qadının yaşının 35-dən yuxarı və ya 20-dən aşağı olması.

Müayinə üçün xüsusi hazırlıq tələb olunmur. Əksgöstərişlər yoxdur. Müayinəni boş və ya dolu sidik kisəsi ilə, ac və ya tox qarına aparmaq olar.

Doppler USM-i necə aparırlar?

O, bütün qadınlara məlum adi USM-dən fərqlənmir və 15-30 dəqiqə davam edir. Horizontal vəziyyətdə aparılır, aparatın sensoru ilə kontaktı yaxşılaşdırmaq üçün, qarına xüsusi gel çəkilir. O, qadın və döl üçün təhlükəsizdir.

Doppleroqrafiyanı hamiləliyin hansı müddətində aparırlar?

Bu müayinə metodunu 20 həftədən sonra, yəni cift tam formalaşdıqdan sonra aparmaq olar. Amma dölün intensiv böyüdüyü dövrdə aparılması daha informativdir, hansı ki, hamiləliyin 27-34-cü həftələrinə düşür.

Plasentar qandövranında olan kobud dəyişiklikləri vaxtında aşkarlamaq üçün, doppleri 20-24-cü aparırlar. 30-34-cü həftələrdə dopplerometriya USM ilə birlikdə aparılır.

Dopplerometriyanın bütün hamiləlik dövründə aparılmasının mümkünlüyü, sadə və təhlükəsizliyi, eyni zamanda yüksək diaqnostik və proqnostik informativliyi mamalıq praktikasında qandövranının bu müayinə metodunu əvəzedilməz etmişdir.

Bizim klinikada doppler müayinəsinin qiyməti bir çox klinikalardan aşağıdır. Müayinəni təcrübəli həkimlər aparır.