Yumurtalıqların ovarial rezervi

Müasir qadınlar son vaxtlar karyera, maddi təminat və macəralı şəxsi həyata daha çox üstünlük verir. Onlar analıq funksiyasını həyata keçirməyi çox vaxt təxirə salır. Amma orqanizm elə qurulub ki, 35 yaşından sonra yumurtalıqların follikulyar rezervi tükənməyə başlayır. Əgər uzun müddət hamiləliyi təxirə salsanız, əlverişli dövrü qaçırıb, süni mayalanma ilə məşğul olan həkimlərin pasientinə çevrilərsiniz.

Yumurtahüceyrələr necə yaranır?

Cinsi orqanların mayası embrionun erkən inkişaf mərhələsində qoyulur. Artıq 10-cu həftədə qadın cinsli döldə yumurtalıqlar formalaşmış olur. 12-ci həftədən onlarda primordial follikullar yetişir. Sonuncular oositlərdən – ilkin cinsi hüceyrələrdən təşkil olunub. Oositlər intensiv bölünür, lakin, bir hissəsi məhv olur.

Doğulan vaxt qız uşaqlarında 2 milyona qədər tam yetişməmiş yumurtahüceyrə olur. Sonrakı inkişaf prosesində onların çoxsu reqressiya edir, menarxeyə 250-300 min, reproduktiv yaşa isə – 400-450 oosit qalır.

Oositlərin miqdarı cinsi yetkinlik dövründən azalmağa başlayır. Adətən ovulyasiya vaxtı mayalanma qabiliyyəti olan yalnız bir yumurtahüceyrə xaric olur. Əgər mayalanma baş verməzsə, o, aybaşı qanı ilə yuyulub xaric olur. Yaşla əlaqədar olaraq, yumurtalıqlarda follikulların miqdarı – follikulyar rezerv tədricən azalır.

Bütün həyat ərzində oositlərin sərfiyyatı təxminən bərabər gedir. Amma 37-38 yaşlı qadında ovarial rezerv artıq çox itirilmiş olur və onun azalma tempi bu yaşda daha da artır. Klimaksa hələ 10 ildən çox vaxt qalmasına baxmayaraq...

Yumurtahüceyrələr nə üçün azalır?

Yumurtalılqların ovarial ehtiyatı deyildikdə, yumurtahüceyrələrin təkcə sayı deyil, həm də keyfiyyəti, yəni mayalanma qabiliyyəti nəzərdə tutulur. Reproduktiv yaşa daxil olduqda, onların miqdarının azalması təbii səbəblərdən baş verir. Buna görə də, uşaqların doğulması üçün optimal vaxt – 20-30 yaşlararası dövr hesab edilir. 30 yaşdan sonra fertillik tədricən azalmağa başlayır, 40-dan sonra isə azalma sürətlənir. Bu yaşda uşaqlıqdankənar hamiləlik ehtimalı 20 yaşdakından 2 dəfə azdır.

Yuxarı yaşlarda oositlərin keyfiyyəti pozulur. Onların arasında genetik problemi olan hüceyrələrin sayı xeyli artır. Hesablanmışdır ki, 40 yaşından yuxarı qadınlarda genetik pozğunluqları olan embrionların sayı 80%-ə çatır. Bu, oositlərdə sərbəst radikalların çox əmələ gəlməsilə izah olunur. Onlar hüceyrələri zədələyə bilir. Yaş artdıqca sərbəst radikallar toplanaraq, orqanizmin bioloji qocalmasının bir əlamətinə çevrilir. Lakin sərbəst radikallar müxtəlif patoloji proseslərdə, məsələn, iltihab zamanı da yaranır.

Yumurtalıqların follikulyar rezervinin dinamikası bir sıra xarici amillərdən asılıdır. Onlar aşağıda sadalanır.

Xroniki intoksikasiyalar

Toksiki maddə bir dəfə kiçik dozada reproduktiv sistemə təsir etməyə bilər. Toksinlərin mikrodozaları ilə requlyar kontakt isə, xroniki intoksikasiyaya gətirir. Bu təsirlərə zərərli peşə şəraiti (lak-boya, neft emalı, gübrə sənayesi və s.) aiddir.

Toksinlərlə məişət kontaktının da əhəmiyyəti var. Siqaretçəkmə yumurtahüceyrələri zədələyən əhəmiyyətli amildir. Genetiklər arasında belə bir məsəl var: "Qızın sağlamlığını nənəsi təyin edir". Əgər qız cinsli dölü olan hamilə qadın siqaret çəkərsə və ya toksiki maddələrlə təmasda olarsa, dölün oositləri artıq neqativ təsirə məruz qalmış olur.

Toksik maddələr mebel hissələrində, tikinti materiallarında, plastik qablarda, bəzi qida maddələrində olur. Məsələn, plastikin bəzi növlərində bisfenol A var. O, estrogen reseptorlarına birləşir. Plastik qabı qızdırarkən bu maddə qidaya düşür və orqanizmdə proliferativ proseslər törədir.

İltihabi xəstəliklər

Xroniki iltihab autoimmun proseslərə səbəb olur və oksidləşmə proseslərini işə salır. Bu zaman patologiya zonasında hüceyrələr zədələnir. Kəskin endometrit, ooforit və salpingit vaxtında və adekvat müalicə olunmadıqda, xəstəlik xronik formaya keçir. Bu zaman immunoloji pozğunluqlar inkişaf edir, hüceyrə reseptorları zədələnir və orqanların qandövranı dəyişir.

Mexaniki zədələnmələr

Kiçik çanaq orqanlarında cərrahi əməliyyatlar orqanların qandövranını dəyişə bilər. Hüceyrələrin yaxşı qidalanmaması və hipoksiyası, yumurtalıqların funksional aktivliyinin azalması ilə nəticələnir.

Bəzi patologiyalar yumurtalıqlarda əməliyyat aparılmasını və onların tam və ya hissəvi çıxarılmasını tələb edir. Bunun nəticəsində, follikul və yumurtahüceyrələrin sayının azalması baş verir.

Ovarial rezervin təyini

Yumurtalıqların ovarial rezervinin yoxlanılması aşağıdakı hallarda tələb olunur:

• mənşəyi aydın olmayan sonsuzluqda;
• cavan qadınlarda, hansı ki, kimyaterapiya və ya şüa terapiyası almışlar və hamiləlik planlaşdırırlar;
• qadını süni mayalanmaya hazırladıqda;
• premenopauza dövründə tez-tez qanaxma olduqda, müalicə taktikasını (hormonal, yoxsa cərrahi) təyin edərkən.

Follikulların vəziyyətini qiymətləndirmək üçün laborator və instrumental üsullardan istifadə edilir.

Laborator diaqnostika

Ovarial rezervi təyin edərkən aşağıdakı analizlər aparılır:

• FSH-ın konsentrasiyası, hansı ki, menstrual tsiklin 2-3-cü günü aparılır;
• antimüller hormonun (AMH) konsentrasiyası, tsiklin istənilən günü götürülür;
• ingibinin miqdarı, həmçinin tsiklin 2-3-cü günü təyin olunur.

FSH tsiklin birinci fazasında sekresiya olunur və follikulların inkişafını stimulyasiya edir. FSH-ın norması 3-8 BV/l. Hormonun çox artması ovarial rezervin azalmasından xəbər verir. 35 yaşından yuxarı qadınlarda FSH normal olduqda, ovarial rezervi dəqiqləşdirmək üçün, Klomifen-sitrat və ya FSH-ın analoqları ilə testlər aparılır. Bu testlər eyni zamanda süni mayalanma planlaşdırarkən, hormonal stimulyasiyaya cavab reaksiyasını qiymətləndirmək üçün tətbiq edilir.

İngibin B – bu hormon yumurtalıqlarda yaranır. O, FSH-ın səviyyəsini azaldır. İngibin B-nin miqdarının 45 pg/ml olması, follikulların miqdarının xeyli azalmasını göstərir.

Antimüller hormon kiçik ölçülü (8 mm-ə qədər) follikullarda yaranır. Hormonun qanda konsentrasiyasının azalması follikulların az olmasını göstərir. Normal göstərici 1-3 pg/ml-dir, amma 0,7-0,9 pg/ml-ə qədər azala bilər. Bu miqdardan az konsentrasiya, ovarial rezervin azalmasından xəbər verir. Əgər hormonun səviyyəsi 3 pg/ml-dən yuxarıdırsa – polikistoz ehtimal olunur. Konsentrasiyanın 11 pg/ml-dən yuxarı qalxması, şiş riskinin yüksək olmasını göstərir.

İnstrumental diaqnostika

Yumurtalıqların ovarial rezervini qiymətləndirmək üçün USM istifadə edilir. Aybaşı tsiklinin 2-3-cü günləri 10 mm-ə qədər diametri olan follikullar sayılır. Onların miqdarının qiymətləndirilməsi süni mayalanma zamanı stimulyasiyaya mümkün cavabı təyin etməyə imkan verir.

Ovarial rezervi qiymətləndirmək üçün bütün müayinələrin nəticələri kompleks qiymətləndirilir. Bunlardan başqa, yumurtalıq toxumasının həcmi təyin edilir. Bu, sonrakı taktikanı təyin seçməyə imkan verir. Əgər yumurtalığın həcmi 10 см³-i keçirsə, bu, polikistoz üçün xarakterdi. 3 см³-dən kiçik həcm yumurtalıqların üzülməsi zamanı təyin olunur.

Doppler USM müayinəsində yumurtalıqların qandövranının zəifləməsini görmək olar, hansı ki, onların funksiyalarının zəifləməsi səbəbindən baş verir.

Yumurtalıqların ovarial rezervini necə artırmaq olar?

İlk növbədə onu düzgün saxlamaq və istifadə etmək lazımdır. Bu, sağlam həyat tərzi sürdükdə və zərərli vərdişlərdən tam imtina etdikdə mümkündür. Əgər cavan qadın kimya sənayesində çalışırsa və ya ionlaşdırıcı şüaların təsirinə məruz qalırsa, onda, iş yeri dəyişilməlidir.

Həmçinin iltihabi xəstəlikləri vaxtında müalicə edib, onların xorniki formaya keçməsinin qarşısını almaq lazımdır.

Ovarial ehtiyat azaldıqda, müalicə süni mayalanma üçün bir neçə follikul yetişdirməyə yönəlir. Stimulyasiyaya zəif cavabın profilaktikası məqsədilə, EKM-in xüsusi protokolları tətbiq edilir. Bundan başqa, EKM təbii tsikldə də aparıla bilər.

Yumurtalıqların aşagı follikulyar rezervində nə etmək lazım olduğuna, yalnız dərin müayinədən sonra cavab vermək olar. Əksər hallarda süni mayalanma aparılmasına ehtiyac yaranır, çünki, özbaşına hamilə qalmaq ehtimalı çox aşağıdır. EKM-ə müraciət edən qadınlar üçün protokolun seçilməsi, fərdi qaydada aparılır.