FOTO: Adenomioz və hamiləlik

Son onilliyin ən sirli, çoxdan məlum olan, lakin indiyə qədər tam öyrənilməyən və getdikcə artan xəstəliklərindən biri — endometriozdur. O, adətən reproduktiv yaşlı qadınları xəstələndirir, amma son vaxtlar cavan qızlarda və həmçinin menopauza dövründə olan qadınlarda da rast gəlinir. Bəzi mütəxəssislərin fikrincə endometriozun başlanğıc mərhələsi adenomiozdur, digərləri isə onu sərbəst xəstəlik hesab edir. Endometrioz zamanı hamilə qalıb uşaq doğmaq olarmı? Əvvəlcədən qeyd etmək lazımdır ki, onunla çalışan bəzi həkimlərin fikrincə bu patologiya ümumiyyətlə hamiləliyə təsir eləmir.

Adenomioz nədir

Uşaqlığın divarı üç qatdan ibarətdir: daxili selikli qişa və ya endometrium, saya əzələ qatı və ya miometrium və orqanı xaricdən örtən seroz qişa.

Endometrium öz növbəsində iki qatdan ibarətdir: bazal və ya əsas qat, hansı ki, xaricdən əzələ qatına söykənir və birləşdirici toxumadan ibarətdir və funksional qat, hansı ki, uşaqlıq boşluğuna baxır, silindrik epitel və borulu vəzlərdən təşkil olunub.

Uşaqlığın quruluğu haqqında daha ətraflı məlumatı eyni adlı məqaləmizdən oxuya bilərsiniz.

Menstrual tsiklin birinci yarısında hipotalamo-hipofizo-yumurtalıq sistemi hormonlarının təsiri altında funksional qat qalınlaşır və mayalanmış yumurtahüceyrənin implantasiyasına, yəni ona daxil olmasına hazırlaşır. Yumurtahüceyrədə mayalanma getməzsə, o qat qopur və menstrual qanaxma şəklində xaric olur. Bazal qatdan isə öz növbəsində yeni funksional qat əmələ gəlir.

Endometrioz öz adını uşaqlığın selikli qişasından almışdır. Xəstəlik o zaman yaranır ki, hüceyrələr bazal qatdan təkcə uşaqlıq mənfəzinə doğru deyil, həm də əks istiqamətdə artır. Belə ki, hüceyrələr əzələ qatını keçərək xarici qişaya çatır. Onlar əsasən ətraf orqanlarda, bəzən isə hətta uzaq orqan və toxumalara da yayılaraq menstrual tsiklin fazalarına uyğun öz aktivliklərini saxlayır.

Əgər bu proses təkcə uşaqlıq cismi ilə məhdudlaşarsa, ona adenomioz və ya daxili endometrioz deyilir. Orqanizm prosesi məhdudlaşdırmaq məqsədilə iltihabi reaksiya ilə cavab verir, endometrioid ocağının ətrafında birləşdirici toxuma inkişaf edir. Belə ocaqlar bəzən miomatoz düyünə bənzəyir, amma ondan dəqiq sərhədləri və kapsulunun olmaması ilə fərqlənir. Bunun nəticəsində orqan qeyri-bərabər böyüyür, deformasiya edir və asimmetrik olur, sonra isə ocaqların ölçüsündən və yerləşməsindən asılı olaraq xarakter kürəyəbənzər görkəm alır.

Çoxlarında adenomioz simptomsuz keçir və ultrasəs müayinəsində təsadüfən tapılır, amma bəzən həyat keyfiyyətini pozan aşağıda sadalanan ağır əlamətlərlə də rast gəlinir:

• ağrılı və qanlı aybaşı ilə müşayiət olunan menstrual tsiklin pozğunluğu;
• uzunmüddətli menstrual qanaxma;
• menstruasiyalararası dövrdə tünd-qəhvəyi rəngli yaxmaşəkilli ifrazat;
• menstruasiyadan bir neçə gün əvvəl başlayan və ondan sonra bir neçə gün davam edən ağrılar;
• cinsi əlaqə zamanı ağrı – dispareuniya;
• daimi yorğunluq, yuxululuq və əzginlik, depressiv vəziyyət;
• gec mərhələlərdə — tez-tez sidiyə və defekasiyaya getmə.

Adenomioz zamanı hamiləlik olarmı

Hamiləlik zamanı uşaqlığın iki qatı — endometrium və miometriumun bir-birilə birləşməsi baş verir. Adenomiozu olan əksər qadınlarda mayalanma, hamiləlik və doğuş normal keçir. Hətta hamiləlik vaxtı ocaqların böyümə və yayılmasının ləngiməsi müşahidə olunur. Mayalanma və hamiləliyə uşaqlıqda olan zədələnmə dərinliyi və sahəsi təsir edə bilər.

Zədələnmə dərinliyinə görə adenomiozun aşağıdakı dərəcələri ayırd edilir:

1. I dərəcə — patoloji proses selikaltı qat ilə məhdudlaşır və ya əzələ qişasının qalınlığının 1/3-inə qədər yayılır
2. II dərəcə — patoloji proses əzələ qişasının yarısına qədər yayılır
3. III dərəcə — patoloji proses seroz qişaya qədər yayılır
4. IV dərəcə — patoloji proses seroz qişadan çıxır və hətta qonşu orqanlara belə keçə bilər.

Yayılma xarakterinə görə adenomioz şərti olaraq aşağıdakı formalara bölünür:

• diffuz — patoloji proses bütün uşaqlığa yayılır, selikli qişada müxtəlif ölçülü "kor ciblər" yaranır, bəzən isə çanaq boşluğuna açılan fistulalar formalaşır, bu forma 50-70% hallarda rast gəlinir;
• ocaqlı (düyünlü) və ya kistoz forma — bu zaman uşaqlıq divarında mənfəzində şəffaf və ya şokolad rəngli maye olan və əzələ toxuması ilə əhatə olunmuş ayrı-ayrı endometrioid düyünlər yaranır, hansı ki, aybaşı zamanı baş verən qanaxmadan əmələ gəlir, bu forma 5-8% halda rast gəlinir;
• diffuz-düyünlü və ya qarışıq forma.

Həmçinin xəstəliyin histeroskopik mənzərəyə əsaslanan və hamiləlik imkanını daha dəqiq göstərən mərhələlər üzrə təsnifatı var:

1. I mərhələ — uşaqlığın selikli qişasının relyefi dəyişməyib, onda qanayan və ya tünd-göy rəngli "gözcüklər" təyin olunur, hansı ki, əslində endometrioid yollardır. Uşaqlıq boşluğunun qaşınması zamanı onun divarları xarakter sıxlıqda olur.
2. II mərhələ — selikli qişada endometrioid yollar görünür, onun relyefi nahamardır və köndələn və boylama qabarıqlardan və ya dağılmış əzələ qatından ibarətdir. Uşaqlıq boşluğunun qaşınması zamanı divarlar normadan daha bərk və az elastikli kimi təyin olunur.
3. III mərhələ — uşaqlıq boşluğunda müxtəlif toxumaların qabarıqlığı və aydın olmayan sərhədləri görünür. Bəzən onların səthində açıq və ya qapalı endometrioid yollar təyin olunur. Qaşınma zamanı divarlar çox bərk, nahamar və xarakter səslə təyin olunur.

Histeroskopiya haqqında daha ətraflı eyni adlı məqaləmizdə oxuya bilərsiniz.

Xəstəliyin əsl ağırlığı və onunla əlaqədar hamiləlik əsasən adenomiozun uşaqlıqda yayılmasından və kliniki təzahürlərindən asılıdır, hərçənd onlar arasında uyğunluq həmişə olmur. Eyni zamanda, statistikaya görə sonsuzluqdan əziyyət çəkən qadınlar arasında endometriozun rast gəlinməsi 40-80% aralığında dəyişir.

Adenomioz fonunda hamiləlik

Endometrioz zamanı sonsuzluğun yaranmasının bir neçə nəzəriyyəsi var, lakin xəstəliyin yaranma səbəbləri və orqanizmdə yayılma mexanizmi yaxşı öyrənilib və bəllidir. Risk qrupuna aşağıdakı qadınlar daxildir:

• hipotalamus–hipofiz–yumurtalıq sistemində immun və hormonal pozğunluğu olanlar;
• piylənmə və onunla əlaqədar estrogen sintezi yüksək olanlar;
• uşaqlıqdaxili spiralı olanlar;
• menstruasiya vaxtı cinsi əlaqədə olanlar;
• daxili cinsiyyət orqanlarında uzunmüddətli xroniki xəstəlikləri olanlar, hansı ki, endometrium hüceyrələrinin inkişaf istiqamətini dəyişir;
• diaqnostik qaşınma, abort, cinsiyyət orqanlarında cərrahi əməliyyat və digər manipulyasiyalar keçirmiş qadınlar.

Adenomioz zamanı sonsuzluq təkcə endometrioid proseslə əlaqədar yaranmır, həm də ona səbəb olan amillərin (hormonal pozğunluqlar, xroniki iltihab, mexaniki zədələnmə və s.) və ya onların endometriozla birgə təsiri nəticəsində ortaya çıxır.

B səbəbdən sonsuzluğun müalicəsi onun səbəblərini, həmçinin adenomiozun mərhələ və formasını, yayılmasını – ginekoloji baxışla, yaxmanın analizi, kolposkopiya, ultrasəs müayinəsi, histeroskopiya və qan analizləri vasitəsilə təyininə əsaslanır.

Müayinə nəticələri müalicə taktikasını iltihabəleyhinə terapiya, oral kontraseptivlər, uşaqlıqdaxili "Mirena" spiralının qoyulması, süni mayalanmanın (60% uğurlu) tətbiqilə seçməyə imkan verir.

Adenomiozu olan qadınlarda sonsuzluğun müalicəsinin düzgün seçilməsi əksər hallarda mayalanmanın uğurlu getməsinə və hamiləliyin normal keçməsinə gətirir.