Antimüller hormon (AMH) — yumurtahüceyrənin inkişafa başladığı preantral və az miqdarda antral follikullarda istehsal edilir. Adından bəlli olduğu kimi, bu maddənin adı Müller axacaqlarından götürülmüşdür. Bətndaxili dövrdə onun hüceyrələri dayanmadan bölünərək uşaqlıq, onun boruları və uşaqlıq yolunu əmələ gətirir.

Antimüller hormonun funksiyası

AMH-ın əsas funksiyası – hipofizin follikulostimuledici hormonu – FSH-ın təsirini və uyğun olaraq, folliklulların böyüməsini blokada etməkdir.

Bütün reproduktiv dövr ərzində yumurtalıqlarda yumurtahüceyrələr yetişir. Əvvəlcə onlar qeyri-aktiv primordial follikullarda yerləşir. Hər bir tsikldə bu follikulların bir hissəsi (3-dən 30-a qədər) böyüməyə başlayır. Lakin, sona qədər yalnız biri yetişir, qalanları sovrulub gedir.

Ümumiyyətlə, doğulduqda qızların yumurtalıqlarında 1-2 milyona qədər primordial follikul olur. Birinci menstruasiyaya qədər onlardan 300-400 mini qalır. Sonra onların sayı azalmaqda davam edir və menopauzada 1000-ə çatır.

Bütün tsikl ərzində FSH belə follikulların birinə təsir edərək onu dominanta çevirir. Ondakı yumurtahüceyrə yetişir və ovulyasiya baş verir. Bu proses menopauzada başa çatır. Antimüller protein FSH-ın digər follikullara təsirini blokada edərək, onların aktiv inkişaf fazasına keçməsinə imkan vermir.

Əgər antimüller hormonun səviyyəsi normadan aşağı olarsa, primordial follikullar daha tez tükənər və menopauza erkən başlayar.

Follikulların preovulyator mərhələyə keçməsi üçün FSH-ın müəyyən konsentrasiyası tələb olunur. AMH-ın aşağı səviyyəsi onların stimulyasiyaya həssaslığını artırır və daha tez inkişaf edərək vaxtından əvvəl ovulyasiyasına səbəb olur.

Follikulların böyüməsi və ovulyasiyası barədə daha ətraflı eyni adlı məqaləmizdə tanış ola bilərsiniz.

Yaş artdıqca primordial follikulların sayı azalır və AMH-ın səviyyəsi aşağı düşür. Praktikada AMH-ın konsentrasiyasından pasientin fertillik səviyyəsinin, yəni, hamilə qalmaq qabiliyyətinin qiymətləndirilməsində istifadə olunur.

Analiz necə verilir

Analizə hazırlıq:

1. 2 gün əvvəldən qida rasiondan yağlı və acı yeməkləri çıxartmalı.
2. Analiz verməzdən əvvəlki gün axşam yüngül yeməli, səhər yemək olmaz.
3. 2 gün ərzində stres və fiziki gərginlikdən uzaq durmalı.
4. Müayinədən 12 saat əvvəldən siqaret çəkməməli.

AMH analizi tsiklin neçənci günü verilməlidir?

Adətən müayinə aybaşının 3-5-ci günlərinə təyin olunur, amma, göstərici başqa günlər elə də çox dəyişmədiyindən, bu şərtə əməl etməmək olar. Qan dirsək venasından götürülür. Nəticə adətən 2 gündən sonra hazır olur.

Müayinə süni mayalanmadan qabaq bütün qadınlara mütləq qaydada təyin olunur. Analiz onu göstərəcək ki, yumurtalıqları stimulyasiya etməklə pasientin öz yumurtahüceyrələrini almaq olar (AMH normal olduqda), yoxsa, donor cinsi hüceyrələrinə ehtiyac (göstərici çox aşağı olduqda) yaranacaq.

Müayinəyə əlavə göstəriş FSH-ın səviyyəsinin yüksək olması və yumurtalıqların effektsiz stimulyasiyasıdır. Bu halda qadının özünün yumurtahüceyrə yetişdirmə qabiliyyəti qiymətləndirilir.

Antimüller hormonun norması

Hormonun səviyyəsi qan analizi ilə təyin olunur. Onun göstəricisi follikulların miqdarını, yəni, pasientin ovarial rezervini dəqiq əks etdirir. Əlavə olaraqŞ hər tsikldə UZİ-də antral follikulların sayı və ölçüsünü göstərmək olar.

Ovarial rezervin təyin olunmasının digər göstəricilərinə qanda FSH və estradiolun konsentrasiyasını göstərmək olar. Lakin, sonuncuların səviyyəsi dəyişkən olduğundan, follikulların aktivliyi barədə dəqiq informasiya vermir.

MAMH-ın mayalanma üçün normal göstəriciləri qadının yaşına uyğun dəyişir:

CƏDVƏL: Antimüller hormonun yaşa uyğun norması

Yaş, il	AMH-ın norması, pmol/l
20-24	12,0-26,2
25-29	13,5-27,8
30-34	10,0-29,8
35-39	6,0-18,4
40-44	2,8-9,9

Göstəricinin normadan kənara çıxması

Göstəricinin normadan kənara çıxması bir sıra xəstəliklərin, o cümlədən, sonsuzluğun əlaməti ola bilər.

AMH-ın aşağı səviyyəsi və sonsuzluq

AMH-ın qanda konsentrasiyasının aşağı olması aşağıdakı hallarda müşahidə oluna bilər:

Birincili ovarial çatmamazlıq

Bu vəziyyət yumurtalıqların hormonal və reproduktiv funksiyalarının itirilməsi və vaxtından əvvəl menopauza ilə müşayiət olunur. Adətən xəstəlik xromosom patologiyaları ilə əlaqədardır. Birincili ovarial çatmamazlıqda AMH-ın qanda səviyyəsi çox aşağı olur və ya heç təyin olunmur.

Endometrioz

Endometrioz xəstəliyi endometriumun uşaqlıq boşluğundan kənarda inkişafı ilə xarakterizə olunur və pasientlərin çox yarısında müşahidə olunan erkən menopauzanın potensial səbəbidir. Endometriozu olan xəstələrdə yaş artdıqca AMH-ın səviyyəsi daha çox düşür, nəinki sağlam qadınlarda.

Yumurtalıqların çatmamazlığı

Bədxassəli şiş səbəbindən şüa və ya kimyaterapiya almış xəstələrdə çox vaxt yumurtalıq çatmamazlığı yaranır, hansı ki, antimüller hormonun aşağı səviyyəsilə müşayiət olunur.

AMH-ın təyini bu vəziyyətdə müalicə başlamazdan qabaq əhəmiyyətli ola bilər. O, kimya- və şüaterapiyasından sonra sonsuzluq riskini qiymətləndirməyə kömək edə bilər.

Autoimmun vəziyyətlər

AMH-ın aşağı səviyyəsi qırmızı qurdeşənəyi, Kron xəstəliyi və autoimmun tireoiditdə müşahidə olunur.

AMH-ın yüksək konsentrasiyası

Aşağıdakı xəstəliklərdə qeyd olunur:

Polikistik yumurtalıqlar sindromu

Yumurtalıqların polikistozu olan pasientlərdə androgenlərin konsentrasiyası yüksəlir və antral follikulların sayı artır, həmçinin, antimüller hormonun da səviyyəsi yüksəlmiş olur.

AMH-ın konsentrasiyasının yüksək olması polikistik over sindromunun digər əlamətləri – oliqomenoreya, aybaşının olmaması və insulinə rezistentlik ilə əlaqəlidir. Maraqlıdır ki, polikistozu müalicə etdikdə AMH-ın da səviyyəsi düşür.

Yumurtalıq xərçəngi

AMH-ın yumurtalıqların qranulyar hüceyrələrində sintez olunduğunu nəzərə alsaq, bu hormonun yüksək səviyyəsi qranulyar-hüceyrəli şişin əlaməti ola bilər. Həmçinin, bu göstərici şişə görə müalicə almış pasientlərin dinamik müşahidəsində istifadə olunur ki, residivi vaxtında aşkarlamaq mümkün olsun.

AMH-ın klinik əhəmiyyəti

Follikulların sayından əlavə antimüller hormonun səviyyəsi onların keyfiyyətini də xarakterizə edir. Qadının reproduktiv potensialını qiymətləndirmək üçün hər iki göstərici böyük əhəmiyyətə malikdir.

Ovarial rezervin qiymətləndirilməsi aşağıdakı hallarda göstərişdir:

• az çəki ilə doğulma;
• 1-ci tip şəkərli diabet;
• qırmızı qurdeşənəyi;
• yumurtalıqlarda keçirilmiş cərrahi əməliyyatlar;
• miomanın müalicəsində uşaqlıq arteriyasının embolizasiyası.

Müayinə aşağıdakı hallarda kömək edir:

• sonsuzluqda fərdi müalicə planının işlənib hazırlanması;
• erkən menopauzanın proqnozlaşdırılması;
• tsiklin istənilən fazasında yumurtalıq rezervinin dəqiq təyin olunması;
• yumurtalıq xərçəngi olan pasientlərdə fertillik imkanının təyini.

Süni mayalanmaya hazırlaşma zamanı antimüller hormonun təyini böyük əhəmiyyətə malikdir, belə ki, stimulyasiya zamanı yetişməyə qadir yumurtahüceyrələrin sayı barədə məlumat verir. Süni mayalanma üçün normal göstərici 0,8 ng/ml-dən az deyil.

Müayinəyə digər göstərişlər:

• yenidoğulmuşun cinsi aydın olmadıqda və ya kriptorxizm zamanı;
• persistəedən Müller axacağı sindromu;
• yumurtalıqların vaxtından əvvəl üzülməsi;
• cinsi hormonların səviyyəsinin aşağı olması;
• qranulyar-hüceyrəli şişlər.

Analizin çatmamazlıqları

Analizin nəticələrinə qadın orqanizminin fərdi xüsusiyyətləri, kontraseptiv və digər dərmanların qəbulu və həmçinin, yumurtalıqlarda aparılan cərrahi əməliyyatlar təsir edə bilər.

Bütün dünyada qəbul edilən dəqiq laborator norma yoxdur. Bu səbəbdən, hər bir laboratoriya istifadə etdiyi cihazın istehsalçısının məsləhət bildiyi normaya əsaslanır.

Antimüller hormonun aşağı səviyyəsi fonunda hamilə qalmaq olarmı?

Bu istiqamətdə aparılmış tədqiqatlar göstərir ki, hormonun konsentrasiyası hətta 4 ng/ml-dən aşağı olsa belə hamilə qalmaq mümkündür.