Süd vəzi xəstəliklərinin erkən diaqnostikası və adekvat müalicə problemləri son vaxtlar aktuallaşıb. Çünki, bu patologiyaların yayılması durmadan artır. Beynəlxalq Səhiyyə Təşkilatının məlumatlarına görə, qadınların 30-70%-ində süd vəzlərinin qeyri-xərçəng xəstəlikləri aşkar olunur. Bunların arasında ən geniş yayılmışı – mastalgiyadır.

Mastalgiya nədir?

"Mastalgiya" termini süd vəzlərində ağrı və diskomfortu izah etmək üçün istifadə edilir. Tibbi statistikaya görə qadınların 70%-i bütün həyatları boyunca heç olmasa bir dəfə onunla rastlaşır. Onların bəzilərində ağrı müntəzəm olur, digərlərində isə hərdənbir narahat edir.

Xəstəliklərin Beynəlxalq Təsnifatına görə döşdə ağrı "Mastodiniya" kimi şifrələnir (N 64.4). Nəzərə almaq lazımdır ki, o, faktiki olaraq xəstəlik deyil, müxtəlif patologiyalarda rast gəlinən sindromdur.

Mastalgiya və mastopatiya arasında hansı fərq var?

Bu məfhumlar arasında əsas fərq – süd vəzi toxumasındakı dəyişikliklərdi. Mastalgiya — sindromdur, hansı ki, süd vəzlərində heç bir diffuz və ya ocaqlı dəyişikliklər tapılmadıqda, işlədilir. Patoloji törəmələrin aşkarlanması, diaqnozu daha dəqiqinə dəyişməyi tələb edir.

Bu halda, döş ağrısı əsas xəstəliyin bir əlaməti kimi qiymətləndirilir. Və bu zaman ağrının ən çox ehtimal olunan səbəbi mastopatiya – süd vəzlərinin xoşxassəli hiperplaziyasıdır. Onun diaqnostikası üçün, süd vəzlərində ocaqlı və ya diffuz fibroz-kistoz dəyişikliklərin tapılması əsas sayılır.

Onu da bilmək lazımdır ki, anamnezdə mastalgiyanın olması, gələcəkdə mastopatiya və xərçəngönü xəstəliklərin inkişaf etməsini inkar etmir. Buna görə də, döşündə ağrı olan bütün qadınlar, müntəzəm olaraq mammoloq və ya mama-ginekoloqda profilaktik baxışdan keçməlidirlər. Birincili dishormonal pozğunluğu olan qadınlar isə, süd vəzi, uşaqlıq və yumurtalıq onkopatologiyasına görə risk qrupuna aid edilməlidir.

Döş ağrılarının əsas səbəbləri

Döş ağrılarının əsas səbəbləri aşağıdakılardır:

• menstrual tsiklin sonunda, progestronun təsiri nəticəsində süd vəzlərində dəyişikliklər;
• kontrasepsiya, əvəzedici və ya müalicə məqsədilə hormonal preparatların qəbulu;
• cinsi inkişaf və ya preklimakterik dövrdə, tibbi və ya spontan abortdan sonra yaranmış dishormonal pozğunluqlar;
• hamiləlik (əsas da birinci trimestr);
• süd vəzlərində əvvəllər keçirilmiş cərrahi əməliyyatlar;
• süd vəzlərinin iltihabi və qeyri-iltihabi xəstəlikləri (mastitlər, mastopatiyalar, xoş- və bədxassəli adenozlar, reaktiv skleroz və s.);
• onurğanın döş nahiyəsinin patologiyalarında kökcük sindromu;
• qabırğaarası nevralgiya;
• Titse (Teyts) sindromu – bir və ya bir neçə qabırğa-döş sümüyü birləşməsinin aseptik iltihabı ilə keçən xondropatiya;
• posttravmatik pozğunluqlar.

Süd vəzlərində ağrının yaranmasına hipofizin hormonal aktiv şişləri, qalxanvari vəzin xəstəlikləri və həmçinin digər endokrin pozğunluqlar şərait yaradır.

Qadında heç bir aydın səbəb olmadıqda da ağrı ola bilər. Belə mastalgiya psixogen adlanır.

Xəstəliyin növləri

Hazırda mastalgiyanın tsiklik və atsiklik formaları ayırd edilir. Ağrı sindromunun xarakterinin təyin edilməsi – diferensial diaqnostika, adekvat terapiya və xəstəliyin düzgün proqnozunu üçün vacibdir.

Siklik mastalgiya

Siklik ağrıalr yumurtalıqların endokrin aktivliyi və menstrual tsikllə əlaqədar olub, predmenstrual sindroma daxildir. Buna görə də, o, pubertat və reproduktiv yaşda olan qadınlar üçün daha çox xarakterdi. Klimakterik dövrdə cinsi funksiyaların təbii zəifləməsi, tsiklik ağrıların itməsi ilə müşayiət olunur. Yumurtalıqların xaric edilməsi və ya onların aktivliyinin kimya və ya lazer terapiyası zamanı zəifləməsi səbəbindən də, endokrin ağrılar keçib gedir. Əgər qadının süd vəzlərində ağrı klimaks zamanı başlayarsa, onkoloji prosesi inkar etmək üçün, o, mütləq hərtərəfli yoxlanılmalıdır.

Məsələ burasındadır ki, süd vəzləri hormondan asılı orqanlardı. Yəni, onlar cinsi hormonlar üçün hədəf rolunu oynayır. Eyni zamanda, digər endokrin vəzlər də yumurtalıqlar vasitəsilə döşlərə dolayı yolla təsir göstərir.

Estrogenlər proliferativ prosesləri stimulyasiya edir. Onların qanda səviyyəsinin artması, süd vəzi axacaqlarını qalınlaşmış epitel qatı hesabına tutub, patoloji kistoz toxuma əmələ gətirə bilər. Menstrual tsiklin ikinci yarısında sintez olunan progestron hormonu isə, əsasən vəz toxumasına təsir edir. Onun təsirindən süd vəzi alveolları böyüyür, onlardakı reseptorların sayı və həssaslığı artır.

Bundan başqa, progestron su-duz mübadiləsinə təsir edərək mayenin orqanizmdə qalmasına şərait yaradır. Onun məhz bu effekti predmenstrual sindroma səbəb olur, hansı ki, bir əlaməti də döşlərdə ağrının olmasıdır.

Ağrıların şiddəti müxtəlif tsikllərdə fərqli ola bilər. Bu, cinsi hormonların səviyyəsi və balansından, hipovitaminozun olmasından və qidada yağ turşularının defisitindən asılıdır.

Atsiklik mastalgiya

Atsiklik mastalgiya ödem və ya şiş toxumasının vəzi sıxılması, patoloji sinir impulsasiyası və reseptorların həddən artıq qıcıqlanması, mikrosirkulyasiyanın pozulması və digər səbəblərdən yarana bilər.

O, cinsi hormonların səviyyəsindən asılı deyil və menstrual tsikl ərzində dəyişmir. Əsas səbəbləri travma, iltihabi xəstəliklər və dərman qəbuludur.

Kliniki mənzərə

Mastalgiyanın əsas təzahürü ağrı sindromudur. Bu zaman xoşagəlməz hisslər süd vəzlərində lokalizə olunur. Lakin bəzi hallarda, diqqətli sorğu zamanı, başqa nahiyələrdə də ağrının olmasını aşkarlamaq olar.

Məsələn, onurğa patologiyalarında adətən kürək nahiyəsində əzələ gərginliyi olur. Qabırğaarası nevralgiya zamanı isə, ağrılar kəmərvari xarakter daşıyır və qabırğaarası ilə yayılır və zədə nahiyəsində göynədici herpetik səpgilərlə müşayiət oluna bilər.

Siklik mastalgiya zamanı, adətən qadını döşdə ağırlıq, gərilmə, bərkimə və böyümə hissləri narahat edir. Gilə və areolaların həssaslığının artması mümkündür. Bəzən diskomfort süd vəzlərinin hətta dərisinə toxunduqda belə narahat edir, hansı ki, öz növbəsində, yaxşı büstqalter seçməyi tələb edir. Bəzi qadınlarda qoltuq çuxurlarında da ağrı ola bilər. Bunun səbəbi, qoltuq nahiyəsində əlavə süd vəzisi payının olmasıdır, hansı ki, öz növbəsində, tsiklik hormonal dəyişikliklərə məruz qalır.

Mastalgiyanın bu simptomları ikitərəfli olur, menstruasiyadan bir neçə gün əvvəl başlayır və aybaşı qanaxması başladıqdan sonra bir neçə sutka ərzində keçib gedir. Onlar psixoemosional və vegetativ ləbillik, bədənin və ətrafların pastozluğu, iştahanın dəyişməsi və predmenstrual sindromun digər əlamətlərilə birgə rast gəlinə bilər.

Bəzi qadınlarda PMS dövründə döş ağrılarının intensivliyi artması, hamiləliyin ilk dolayı əlaməti ola bilər. Çünki mayalanmadan sonra progestronun sekresiyası proqressiv şəkildə artır. Bu zaman, süd vəzləri böyüyə bilər.

Əgər mastalgiya hormonal dəyişikliklərlə əlaqədar deyilsə, ağrılar birtərəfli və ya asimmetrik olur. O, lokal dartılma, göynəmə, deşilmə kimi hiss edilir. Bəzi hallarda ağrılar bərkimə hissi, gilədən ifrazatın gəlməsi, patoloji ocağın üstündə dərinin rənginin dəyişməsi və s. ilə müşayiət olunur. İltihab (mastit) zamanı bədən temperaturu qalxa bilər.

Diaqnostika

Döş ağrıları – hətta aydın PMS olduqda belə, pasientin hərtərəfli müayinəsini tələb edən sindromdur. Çünki bu zaman, əlamətləri tsiklik mastalgiyaya oxşar olan, şişəbənzər törəmələrin inkişafı inkar edilmir.

Müayinənin baza planına daxildir:

1. Döşlərin və regionar limfa düyünlərinin fizikal müayinəsi. Bu zaman həkim süd vəzlərinin simmetrikliyini, onun dərisinin vəziyyətini və hərəkiliyini, gilə və areolaların deformasiyasını, gilədən ifrazatın gəlməsini qiymətləndirir. Sonra pasientin müxtəlif vəziyyətlərində süd vəzləri və qoltuq nahiyələrinin sektoral palpasiyası aparılır. Bərkimə aşkarlandıqda, onun ölçüsü, hərəkiliyi, ağrılığı və strukturu təyin olunur.
2. Süd vəzlərinin USM-i.
3. Mammoqrafiya (rentgenomammoqrafiya). Müasir alternativ variant kimi elektroimpedans mammoqrafiya – yüksək informativli tomoqrafik müayinə aparılır, hansı ki, şüalanmanı istisna edir.
4. Hormonal statusun təyini. Bu zaman qanda estrogen, progestron, prolaktin, FSH, LH, qalxanvari vəz hormonları və TSH-ın səviyyəsi təyin olunur. Müayinə tsiklin müxtəlif günləri aparılır ki, dəyişiklikləri dinamikada izləmək mümkün olsun.
5. Düyünlü törəmələr olduqda – punksion biopsiya və alınmış materialın sitoloji və histoloji müayinəsi.
6. Yaxma götürülməsi (gilədən ifrazat olduqda).

Onurğa patologiyalarına şübhə olduqda nevroloqun konsultasiyası göstərişdir.

35-40 yaşlı pasientlər üçün USM əsas skrininq müayinəsidir. Daha yuxarı yaşlarda müayinəni mammoqrafiya ilə başlamaq tövsiyə olunur.

Döş ağrısının müalicəsi

Mastalgiyanın müalicəsinə patogenetik və simptomatik tədbirlər aiddir. Amma müalicəyə onkopatologiyalar inkar edildikdən sonra başlamaq lazımdır. Adətən preparatların uzun müddətli qəbulu tələb olunur və eyni zamanda, pasientin vəziyyətindən asılı olaraq terapiya korreksiya edilə bilər.

Klinik praktikada döş ağrıları əksərən dishormonal pozğunluqlar və predmenstrual sindromla əlaqədar olur. Buna görə də, döşdə ağrılardan qurtulmağın ən əsas üsulu – mövcud endokrin dəyişikliklərin korreksiyası və ya reproduktiv yaşlı qadınlarda tsiklik dəyişiklikləri zəiflətməkdir. Preparatın seçimi pasientin yaşından, ağrının təbiətindən və müalicə dövründə reproduktiv funksiyaların saxlanması arzusundan asılıdır.

Döş ağrılarının müalicəsi zamanı hormonal preparatlar menstrual tsikl ərzində estrogenlərlə progestronun səviyyələrinin kəskin dəyişməsinin qarşısını alır və süd vəzi toxumasındakı tsiklik dəyişiklikləri minimuma endirir. Bu məqsədlə qonadotropin rilizinq-hormonun aqonistləri, kombinəolunmuş oral kontraseptivlər (KOK) və uşaqlıqdaxili hormonal-aktiv spirallar istifadə edilə bilər. Onlar pasientin həyat keyfiyyətini pozan davamlı mastalgiyalarda və həmçinin hormondan asılı xoşxassəli şişlərin müalicəsində təyin olunur.

Amma belə vasitələrin tətbiqi trombofiliya, davamlı servikalgiya, qaraciyər funksiyalarının pozulması və digər fəsadların yaranması ilə təhlükəlidir. Bundan başqa, KOK özü də döşlərdə ağrı verə bilər, hansı ki, onun əhəmiyyətini azaldır. Buna görə də hormonal preparatların ginekoloq-endokrinoloq tərəfindən fərdi qaydada seçilməsi daha məqsədəuyğundur.

Mayalanma qabiliyyətinin saxlanılması arzusu və KOK-ların əlavə təsiri, qeyri-hormonal terapiyanın seçiminə üstünlük verir. Belə vasitələrin tətbiqi ağrılar çox güclü olmadıqda da məqsədyönlü hesab edilir. Bundan başqa, bir sıra qeyri-hormonal preparatlar simptomatik təsir göstərir. Onlar mastalgiyanın səbəbini aradan götürmür, amma ağrının şiddətini azaltmağa kömək edir.

Bu preparatları da həkim-ginekoloq təyin edir və ən çox aşağıdakılar seçilir:

1. Bitki və homeopatik vasitələr (Siklodinon, Mastodinon, primula yağı).
2. Vitamin və minerallar, hazırda onların tsiklik qəbul sxemi hazırlanıb. Amma fəsil dəyişməsi nəticəsində yaranan vitamin çatmamazlığının qarşısını almaq üçün, çox vaxt polivitamin kompleksləri də təyin olunur.
3. Sedativ və həyəcan azaldan vasitələr, bu zaman üstünlük serotonin və adrenalinin geri sovrulmasının selektiv inhibitorlarına verilir. Onların dozası nevrotik və nevrozabənzər pozğunluqların müalicə sxeminə əsasən seçilir. Eyni zamanda, bu məqsədlə çox vaxt bitki mənşəli sedativ vasitələr təyin olunur.
4. Sidik qovucular, hansı ki, menstruasiyadan qabaq toxumaların ödemləşməsinin qarşısını alır.
5. Maqnezium preparatları.
6. Universal qeyri-steroid iltihabəleyhinə vasitələr.

Süd vəzlərində iltihabi proses aşkarlanarsa, mastitin müalicə sxemi tətbiq edilir. Ocaqlı dəyişikliklər tapıldıqda, cərrahi müalicə haqqında düşünülür.

Mastalgiya qadının həyatı üçün təhlükə törətmir, onun əmək qabiliyyətini azaltmır və çox vaxt uğurla müalicə olunur. Lakin belə vəziyyət xərçəngönü xəstəliklərin vaxtında aşkarlanması üçün xüsusi diqqət tələb edir.

Buna görə də, döşlərində ağrı olan pasientlər, hətta ağrıları azaldıqdan sonra da, həkimin nəzarətində qalmalı və müntəzəm müayinələrdən keçməlidir.