FOTO: Fol turşusunun hamiləlikdə əhəmiyyəti

Dəmir preparatları və fol turşusu hansı ki, bəzən B₉ vitamini də adlandırırlar, hamiləliyin gedişi və sonunu yaxşılaşdıran ən vacib maddələr hesab edilir. Fol turşusunun defisiti ana və dölün qanında patoloji dəyişikliklərə, cift və uşaqlıqda yeni damarların əmələ gəlməsinin pozulmasına, erkən doğuşlara, döldə ağır patologiyalara səbəb ola bilər.

Hamiləlik dövründə fol turşusu qəbul etmək mütləq lazımdırmı?

Fol turşusu (B₉ vitamini) qida məhsullarında – göyərti, soya, brokkoli, sitrus meyvələri, yaşıl noxud, yerkökü, banan, maya, qaraciyər, un məhsulları, pendir, kəsmik, ət, yumurta və sairələrinin tərkibində olur. Eyni zamanda, onun böyük miqdarını insanın bağırsaq mikroflorası istehsal edir. Amma, düzgün qidalanma və hətta yuxarıda sadalanan məhsullların həddən artıq istifadəsinə baxmayaraq, orqanizmdə fol turşusunun defisiti yarana bilər.

Bu, qida məhsullarının tərkibindəki fol turşusunun müxtəlif səbəblərdən çox qısa zaman ərzində parçalanması (50-90%-i) ilə əlaqədardır. Həmçinin qeyd etmək lazımdır ki, mayalanmadan sonra B₉ vitamininə təlabat xeyli artır. Eyni zamanda, hesab edilir ki, müxtəlif səbəblərdən əhalinin 60%-ində fol turşusu defisiti var, hamiləlik zamanı isə, artmış təlabatın qida ilə yalnız 50%-indən bir qədər artığı ödənilir.

Fol turşusu defisitinin əsas səbəbləri bunlardı:

• qida ilə lazımi qədər daxil olmur;
• mədə-bağırsaq traktının xroniki xəstəlikləri, hansı ki, onun sovrulmasının pozulmasına gətirir;
• genetik pozğunluqlar, hansı ki, fol turşusunun mənimsənilməsinə təsir göstərir;
• bəzi dərman vasitələrinin qəbulu, məsələn, qıcolmaəleyhinə vasitələr, sulfanilamidlər, oral kontraseptivlər, antasidlər, barbituratlar, salisilatlar yüksək dozada, vərəməleyhinə və bir sıra digər preparatlar;
• alkoqollu içiklərin qəbulu.

Hamiləlik zamanı fol turşüsü nə üçün təyin olunur?

Hazırkı dövrdə B₉ vitamininin çatmamazlığı hamilə qadınlar arasında ən geniş yayılmış hipovitaminozdur. O, özünü ümumi zəiflik, başgicəllənmə və başağrıları, çəkinin azalması, anemiya, tromboza meyllik, immunitetin azalması, mərkəzi sinir sisteminin funksiyalarının pozulması, əsəbilik, depressiya, nevroz, yaddaşın pisləşməsi, aqressivlik, bayılma, nevrit kimi göstərə bilər.

Fol turşusu zülal və nuklein turşularının (DNT və RNT) sintezində iştirak edir və bununla da onun hüceyrələrin bölünmə və reğenerasiyasındakı istisna rolu izah edilir.

Fol turşusu dölün böyümə və inkişafında xüsusi rol oynayır. Ona görə də hüceyrələrin aktiv bölündüyü, orqan və toxumaların mayasının qoyulduğu, sinir toxuması və həmçinin cift damarlarının formalaşdığı birinci trimestrdə, onun qadın orqanizmində normal miqdarda olmasına daha çox ehtiyac var.

Vitaminin defisiti həmçinin sinir sisteminin inkişaf qüsurları (hidrosefaliya, anensefaliya, beyin yırtıqları, debilizm, fəqərə qövslərinin bağlanmaması), "dovşan dodaqlıq" və "qurd ağızlıq" kimi patologiyaların əmələ gəlməsilə xarakterizə olunur.

Bunlardan başqa, vitamin defisiti həmçinin aşağıdakı hallarla müşayiət olunur:

• hestozların inkişafı;
• ciftin vaxtından əvvəl ayrılması;
• özbaşına abortlar;
• erkən doğuşlar;
• dölün bətndaxili ölümü və digər fəsadlar.

Hamiləlik vaxtı fol turşusu hansı dozada və neçə müddət içilməlidir ki, onun fəsadlarından qaçmaq olsun.

Fol turşusunun qəbul qaydası

Fol turşusu tablet formasında təmiz və ya C və B₁₂ vitaminlərilə kombinasiya şəklində, 400-1000 mkq-lıq dozada müxtəlif adlar altında buraxılır. Bundan başqa, tərkibində folatlar olan vitamin kompleksləri və qida əlavələri buraxılır. Tabletləri qida qəbulundan asılı olmayaraq, çeynəmədən, adi su ilə qəbul etmək lazımdır.

B₉ vitamininin qəbuluna nə vaxtdan başlamaq lazımdır?

Hamiləliyin erkən və ya planlaşdırılma mərhələsindən başlamaqla fol turşusunun qəbul edilməsi, yuxarıda göstərilən bütün ağırlaşmaların qarşısını ala bilər. B9 vitamininin sintetik törəmələri, təbii folatlara nisbətən daha asan alınır.

Beynəlxalq Səhiyyə Təşkilatı bütün hamilələrə dəmir preparatları və B₉ vitzmini qəbul etməyi məsləhət görür. Hamilənin akuşer anamnezinə və xəstəliklərin olmasına görə, mama-ginekoloq fol turşusunun dozasını təyin edir. Məsələn, bəlli olmuşdur ki, onun birinci trimestrdə qəbul olunması döldə sinir sisteminin inkişaf qüsurlarının 70% qarşısını alır.

Hamiləliyin hansı müddətinə qədər fol turşusu qəbul edilməlidir?

Fol turşusu hamiləlik başlayandan 12-ci həftəyə qədər (birinci trimestr) profilaktika məqsədilə mütləq qaydada qəbul olunmalıdır. Bu müddət qurtardıqdan sonra, əgər onun defisiti əlamətləri yoxdursa və həmçinin, qadın onun qəbulunu davam elətdirmək istəmirsə, dayandırmaq olar. Amma, yaxşı olar ki, onun qəbulu hələ hamiləliyə hazırlıq dövründən başlanılsın (mayalanhmadan 1-3 y qabaq), uşaq doğulana qədər və hətta ondan sonra, südvermə dövründə də davam etdirilsin.

Dozası

• Hamiləliyun planlaşdırılması dövründə məsləhət görülən gündəlik doza 400 mq-dır.
• Hamiləliyin 1-ci trimestrində fol turşusunun sutkalıq dozası 600-800 mkq-dır.
• 13-cü həftədən başlamaqla doğuşa qədər məsləhət görülən sutkalıq doza 800 mkq təşkil edir.
• Süqdvermə dövründə – 400-600 mkq-dır.

Lazım gəldikdə mama-ginekoloq dozanı bir neçə dəfə artıra bilər:

• Hamilədə şəkərli diabet və ya qıcolma sindromu varsa (epilepsiya), doza 1 000 mkq-a (1 mq) qədər artırılır.
• Anamnezdə yuxarıda sadalanan fəsadlar, özbaşına düşüklər varsa və ya inkişaf qüsurları olan uşaq doğulmuşsa – sutkalıq doza 4 000 mkq-a (4 mq) qədər artırılır.

Əgər qadın fol turşusunun bağırsaqlardan mənimsənilməsini azaldan preparatlar, məsələn, sitostatiklər, qıcolma, vərəm, malyariyaəleyhinə preparatlar, sulfanilamidlər (Biseptol) və s. qəbul edirsə, doza həkimin qərarı əsasında həmçinin 0,8-4 mq-a qədər artırlıa bilər. Bundan başqa, oral kontraseptivlər, kortikosteroidlər, salisilatların yüksək dozası, alkoqollu içkilərin, tünd çay və kofe qəbulu da nəzərə alınmalıdır.

Əksgöstərişlər və dozanın artıqlığı

Əgər aşağıdakı hallar varsa, preparatın tətbiqi əksgösətrişdir:

• fol turşusuna allergiya;
• bronxial astma;
• yaxın qohumların anamnezində bədxassəli törəmə;
• B12 vitamini defisiti;
• pernisioz anemiya;
• xroniki pielonefrit.

Fol turşusunun artıqlığı özünü aşağıdakılarla göstərir:

• ağızda acılıq və metallik da;
• iştahın azalması, ürəkbulanma, qusma, qarında diskomfort və köp, ishal və s. kimi dispepsik əlamətlər;
• yersiz yerə əsəbiləşmə və yüksək oyanıqlıq;
• yuxuya getməyin pozulması;
• böyrək funksiyalarının pozulması, qanın analizində sink və B₁₂ vitamini defisiti.

Hamiləlik vaxtı fol turşusunun dozasının artıqlığı az ehtimal olunur, beləki, o, suda həll olan maddədir və orqanzim tərəfindən lazım olduğu miqdarda mənimsənilir. Onun artığının az hissəsi qaraciyərdə depolaşır, qalanı isə, orqanizmdən böyrəklər vasitəsilə xaric olunur.

Bir qayda olaraq, preparatın dozasının artıqlığı qadın və döl orqanizminə o vaxt toksiki təsir göstərə bilər ki, sutkalıq doza 15 mq-ı keçsin və həmçinin ağır qaraciyər-böyrək çatmamazlığı olsun. Qeyd edək ki, biz praktikamızda hələ indiyə qədər fol turşusunun qəbulu zaman ciddi yanaşı təsirlərə rast gəlməmişik.