Ginekologiyada virilizm – tüklənmə sindromu endokrin sistemin xəstəliyi olub, qadınlarda kişilərə xas ikincili cinsi əlamətlərin əmələ gəlməsilə xarakterizə olunur. Patoloji vəziyyətə həm də virilizasiya və ya maskulinizasiya (kişiləşmə) deyilir. Xəstəlik özünü həm cavan yaşlarda, həm də bir qədər gec büruzə verə bilər.

Virilizasiyanın səbəbi – qadın orqanizmində kişi cinsi hormonlar – androgenlərin artıq sintez olunmasıdır. Normada onlar yumurtalıq və böyrəküstü vəzlərdə az miqdarda istehsal olunur. Lakin, bəzi neqativ faktorların təsirindən androgenlərin miqdarı normanı xeyli keçir, hansı ki, xarici görünüşdə atipik dəyişikliklər törədir.

Tüklənmənin səbəbləri

Virilizm sindromu orqanizmdə hormonal disbalansın olmasını göstərir. Xəstəliyin mexanizmi sona qədər aydınlaşdırılmayıb. Androgenlərin yüksək səviyyəsinin səbəbləri aşağıdakılar ola bilər:

• idmanla məşğul olarkən əzələləri böyütmək məqsədilə bəzi dərman preparatlarının qəbulu;
• yumurtalıq və böyrəküstü vəzlərin anadangəlmə patologiyaları;
• İtsenko-Kuşinq sindromu;
• yumurtalıq və böyrəüstü vəzlərin bədxassəli şişləri;
• qalxanvari vəz patologiyaları;
• irsiyyət.

Virilizasiyanın bəzi əlamətləri menopauza dövründə (orqanizmdə güclü hormonal dəyişikliklər baş verir) inkişaf edə bilər.

Əlamətləri

Tüklənmə sindromundan əziyyət çəkən qız uşaqları, boy və çəki artımına görə öz həmyaşıdlarını qabaqlayır. Xarici cinsiyyət orqanlarının quruluşunda patologiyalar görsənir: klitorun ölçüsü böyük olur, uşaqlıq yolunun girişi daralır, cinsiyyət dodaqları xayalığı xatırladır.

Cinsi inkişaf dövründə qızın səsi kobudlaşır, üz və bədənin digər şöbələrində tüklər çıxmağa başlayır, menstruasiya olmur.

Digər əlamətlərə aiddir:

• kişi tipli bədən quruluşu – enli çiyinlər və dar çanaq;
• süd vəzlərinin inkişaf etməməsi;
• yuxarı siniflərdə kişi tipli tüklənə;
• dərinin yağlılığının artması və gənclik sızanaqları;
• cinsi meylin azalması;
• menstrual tsiklin kobud pozulması.

Menstruasiyalar azalır, bir neçə ay olmur və bəzən hətta tam kəsilə də bilər. Onun olmaması yumurtalıqların fəaliyyətinin pozulması və sonsuzluqldan xəbər verir. 75% halda sonsuzluq qeyd edilir.

Qadınların əksəriyyətində xəstəlik depressiv vəziyyət və psixoloji problemlərlə müşayiət olunur. Xarici görünüşdəki dəyişikliklər güclü daxili diskomfort, özünə inamsızlıq verir.

Virilizm sindromunun təsnifatı

Tüklənmənin iki kliniki forması ayırd edilir: böyrəküstü vəz və yumurtalıq mənşəli.

Böyrəküstü vəz mənşəli tüklənmə

Bu forma anadangəlmə və pubertat, yəni cinsi əlamətlər yaranan vaxt olur. Onun səbəbləri böyrəküstü vəzin şişləri və orqanın qabıq maddəsinin hiperplaziyasıdır.

Anadangəlmə olduqda əlamətlər doğulan kimi bəlli olur. Xarici cinsiyyət orqanlarındakı anatomik dəyişikliklər hətta uşağın cinsini təyin etməyə mane ola bilər. Pubertat formada xəstəliyin əlamətləri özünü ikincili cinsi əlamətlər əmələ gəldiyi dövrdə – 9-10 yaşlarında göstərməyə başlayır: qızın əzələləri yaxşı inkişaf edir və bud nahiyəsində qadın cinsi üçün xarakter dərialtı toxuma inkiaşf etmir.

Böyrəküstü vəz mənşəli virilizmdə birinci menstruasiya 14 yaşından tez başlamır, ifrazat adətən az olur, tsikl qeyri-requlyar və 3-5 aylıq fasilələrlə baş verir. Uşağın bədəni qeyri-mütənasib inkişaf edir: gövdənin yuxarı hissəsi uzanmış, ayaqlar isə qısa olur. Bununla yanaşı, yuxarıda sadalanan əlamətlər – üz və bədəndə güclü tüklənmə, yağlı dəri, gənclik sızanaqları müşahidə olunur.

Yumurtalıq mənşəli tüklənmə

Bu zaman, endokrin səbəblərdən yumurtalıqların patoloji böyüməsi baş verir. Ehtimal olunan səbəblərə yumurtalıq, hipofiz və böyrəküstü vəzlər arasındakı funksional əlaqənin pozulması aiddir.

Patologiya cavan yaşlarda (əsasən 20-30 yaşlarda) özünü büruzə verir və aşağıdakı əlamətlərlə xarakterizə olunur:

• müntəzəm aybaşı ləngiməsi, tsikllər arasında uzun fasilə;
• yumurtalıqların sklerokistozu;
• hirsutizm (sindədə, qarında, çənədə tüklərin əmələ gəlməsi);
• piylənmə;
• sonsuzluq.

Sindromun yumurtalıq forması üçün xarici cinsiyyət orqanlarının dəyişməsi xarakter deyil, menstrual funksiyanın pozulması isə, normal tsikl formalaşdıqdan və hətta bəzən doğuşdan sonra da ola bilər. Bəzi hallarda uşaqlığın ölçülərinin bir qədər dəyişməsi müşahisə olunur və bir qayda olaraq, hər iki yumurtalığın böyüməsini qeyd edirlər.

Spesifik əlamətlərdən başqa, qadında ümumi simptomlar ola bilər: yorğunluq, başağrıları, arterial təzyiğin azalması, ümumi zəiflik, qıcıqlanma və aqressivlik.

Yumurtalığın arrenoblastoması, xəstəliyin səbəbi kimi

Virilizm sindromunun səbəbi kimi yumurtalığın nadir rast gəlinən şişi – arrenoblastomanı göstərmək olar. Onun əmələgəlmə səbəbi kişi cinsi hormonların artıq sintezi və yumurtalıqların ona olan yüksək həssaslığıdır.

Şiş həm uşaq, həm də böyük yaşlarda inkişaf edə bilər. Uşaqda erkən cinsi yetişmə baş verir, bir neçə il sonra isə maskulinizasiya əlamətləri yaranır: klitor böyüyür, üz və çənədə tüklənmə gedir, səs tembri azalır, boğazda "adəm alması" əmələ gəlir.

Adətən xəstəlik 20 yaşından sonra inkişaf edir. Şiş həmişə bədxassəlidir və radikal müalicə tələb edir.

Tüklənmənin diaqnostikası

Baxmayaraq ki xarici dəyişikliklər patologiyaya diaqnoz qoymağa imkan verir, pasientə tam müayinə təyin olunur. Çünki, təkcə xəstəliyə diaqnoz qoymaq kifayət deyil, həm də, onun səbəblərini təyin etmək böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Diaqnostik tədbirlərə aşağıdakılar aiddir:

• fiziki inkişafın, xarici və daxili cinsiyyət orqanlarının yetişmə dərəcəsinin qiymətləndirilməsi;
• menstrual funksiyanın müayinəsi;
• qanın ümumi və biokimyəvi analizi;
• Böyrəküstü vəzlərin və kiçik çanağın USM, KT və MRT-si;
• böyrəküstü vəzlərin rentgenoqrafiyası;
• virilizasiyanın səbəbini təyin etmək üçün farmakoloji funksional sınaqlar.

Diaqnostik tədbirlərə eyni zamanda ginekoloqun, endokrinoloqun, onkoloqun konsultasiyası daxildir.

Diaqnostika zamanı qanda testosteronun qalxması və qadın cinsi hormonlar – estradiol və progestronun azalma dərəcəsi nəzərə alınır. Testosteronun konsentrasiyası həmçinin virilizasiyanın ağırlıq səviyyəsini təyin edir.

Tüklənmənin müalicəsi

Virilizm sindromunda kliniki məsləhətlər fərdi xarakter daşıyır və onu törədən səbəbi nəzərə almalıdır.

Əgər səbəb böyrəküstü vəzlərdə və ya yumurtalıqlarda olan şişdirsə, yeganə müalicə üsulu – cərrahi müdaxilədir. Törəmə həm xoş-, həm də bədxassəli ola bilər. Amma, hətta xoşxassəli şişlərdə belə əməliyyatsız keçinmək olmur, çünki, şiş kişi cinsi hormon sintez etməkdə davam edəcək və bəzi hallarda hətta bədləşə də bilər.

Əməliyyat aparıldıqdan sonra proqnoz qənaətbəxşdir. Maskulinizasiya əlamətləri tədricən azalır, zaman keçdikcə tam ititr. Qadın endokrinoloq və onkoloqun müşahidəsində olmalıdır və periodik olaraq qanında hormonların səviyyəsi yoxlanılmalıdır.

Virilizm sindromunun digər kliniki formalarında medikamentoz müalicə tətbiq edilir. Estrogenlər və progestron təyin olunur. Onlar kişi cinsi hormonun sintezini zəiflədərək, xəstəliyin xarici əlamətlərini götürür. Virilizmin müalicəsi kompleks şəkildə və uzunmüddətli aparılmalıdır.

Flutamid

Yeni nəsil antiandrogen vasitə olub kişi cinsi hormonalrın təsirini blokada edir, yığıla bilir və uzun müddət təsir göstərir. Buraxılış forması – kapsul və tabletlərdi.

Standart müalicə kursu – gündə 1 tabletdən 6-12 aydır. Orqanizmdən tam çıxması qəbuldan sonra altı saat ərzindədir. Nadir hallarda ürıkbulanma, qusma, iştahanın azalması, dəri örtüklərinin sarılığı, sidiyin tündləşməsi kimi neqativ reaksiyalar ola bilər. Əlavə təsirlər çox narahat edərsə, həkimə müraciət etmək lazımdır.

Tromboza meyllik olduqda, qaraciyər və böyrəklərin, ürək-damar sisteminin ağır patologiyalarında, preparatın komponentlərinə yüksək həssaslıq olduqda və həmçinin kiçik yaşlarda Flutamid əksgöstərişdir.

Veroşpiron

Preparatın antiandrogen təsiri var və testosteronun istehsalını zəiflədir. Onu polikistoz yumurtalıqlar sindromunda, hirsutizmdə, dərinin pis vəziyyətində, menstrual tsiklin pozğunluqlarında təyin edirlər. Preparatı adətən mayalanmaəleyhinə vasitələrlə birlikdə kompleks şəkildə istifadə edirlər.

Veroşpironun qəbulu menstrual tsikli stabilləşdirməyə, bədəndə tüklərin çıxmasını azaltmağa, sızanaqların öhdəsindən gəlməyə kömək edir. Preparatı şəkərli diabetdə, böyrək çatmamazlığında, planlı əməliyyatlara hazırlıq dövründə, yaşlı pasientlərə təyin etmirlər.

Preparatın dozasını, qəbul müddətini yalnız müalicə həkimi simptomların ağırlıq dərəcəsi və pasientin fərdi xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq təyin edir. Bu halda özünümüalicə yolverilməzdir!

Veroşpironla müalicə vaxtı alkoqollu içkilər içmək, yüksək diqqət tələb edən işlər görmək, kalium tərkibli produktlar istifadə etmək olmaz.

Diane-35

Antiandrogen tərkibli kontraseptiv preparatdır. Adətən tüklənmənin kompleks müalicəsində təyin olunur. Diane-35-in tətbiqi sızanaqların artmasının, tüklərin böyüməsinin qarşısını alır, menstrual tsikli normallaşdırır. Lakin, belə müsbət dinamikanı yalnız uzun müddətli kursla almaq olar.

Preparat menstrual tsiklin ilk günündən qəbul edilməlidir. Qəbulu tsiklin 2-3-cü günlərinə keçirmək olar. Sonra qəbul gündə bir tablet olmaqla, müntəzəm olmalıdır. Qəbullar arasında fasilə yeddi günü keçməməlidir.

Diane-35 preparatı çox effektivdir, lakin onun bir sıra əksgöstərişləri var:

• tromboza meyllik;
• şəkərli diabet;
• qaraciyərin ağır patologiyaları;
• mədəaltı vəz xəstəlikləri;
• bədxassəli şişlər;
• preparatın komponentlərinə yüksək həssaslıq.

Qəbulun ilk günləri qarında ağrı, başgicəllənmə, süd vəzlərinin şişməsi, menstrasiyalararası dövrdə yaxmaşəkilli qanlı ifrazat ola bilər. Uzun müddət müalicədən sonra belə yanaşı effektlər bir qayda olaraq keçib gedir.

Vitaminoterapiya

Virilizm sindromundan müalicə alan qadınlar B, E və C vitaminləri, Maqnezium B6, fol turşusu qəbul etməlidirlər. Vitaminlər ümumi möhkəmləndirici təsir göstərir və hormonal balansı normallaşdırır.