FOTO: Yumurtalıq kistasının partlaması

Yumurtalıq kistasının partlaması – elə patoloji vəziyyətdir ki, əvvəlcə onun toxumasına qansızma olur, sonra kapsulu cırılır və möhtəviyyatı qanla birlikdə çanaq boşluğuna tökülür.

Xəstəlik adətən cavan qızlarda və reproduktiv yaşlı qadınlarda rast gəlinir. Kəskin cərrahi xəstəliklər arasında 11%, kəskin ginekoloji xəstəliklərin isə – 10-27% təşkil edərək üçüncü yeri tutur. Bu cür ağırlaşma qadınların 40-69%-ində rast gəlinir.

Yumurtalıq kistasının partlamasının səbəb və nəticələri

Yumurtalığın bütün kistaları partlaya bilər. Ən çox belə vəziyyət ovulyasiya pozulduqda baş verir. Bu zaman sarı cismin funksional kistası yaranır. Qadınların 90-95%-ində apopleksiya (partlama) menstrual siklin ortasında və ya onun ikinci fazasında baş verir. Onların arasında ovulyasiya vaxtı təxminən 17%, ikinci yarısında isə – 82% halda olur.

Yumurtalıq kistalarının partlamasının əsas nəticəsi – çanaq boşluğunda bitişmələrin əmələ gəlməsi və onun nəticədə boru-peritoneal tipli sonsuzluğun inkişaf etməsidir, əsas da konservativ müalicə aparıldıqda. Yumurtalıq kistasının apopleksiyasından sonra yaranan bitişmə prosesi nəticəsində hamiləliyin baş vermə ehtimalı 26%-ə qədər azalır.

Kistanın partlama mexanizmləri arasında ovulyasiyanın baş verdiyi vaxtdan (siklin 12-14-cü günləri) menstruasiyaya qədər baş verən proseslərə və bu zaman artımların həddən artıq qanlanması və damar keçiriciliyinin artmasına əsas əhəmiyyət verilir. Bunda əsas rolu hipofizin ön payında istehsal olunan hormonlar – FSH, LH və prolaktin nisbətinin pozulması oynayır.

Sağ yumurtalığın partlaması sola nisbətən 2-4 dəfə çox baş verir. Bu, birincinin qanla daha yaxşı təchiz olunması ilə izah olunur, çünki, onu qidalandıran arteriya bilavasitə aortadan ayrılır (sol yumurtalıq arteriyası isə böyrək arteriyasından ayrılır).

Şəraityaradıcı faktorlara aiddir:

• endokrin sistemin disfunksional pozğunluqları, məsələn, hipotalamus-hipofiz-yumurtalıqlar sistemində disbalans;
• psixoemisonal ləbillik, sinir sisteminin stres situasiyaları, yorğunluq və psixoloji gərgnliklə əlaqədar yaranan funksional pozğunluqlar;
• daxili cinsiyyət orqanları və sidikçıxarıcı yolların iltihabi prosesləri, hansı ki, uşaqlıq artımlarında qandövranını artırır və mikrosirkulyasiyanı pozur, həmçinin, onlarda sklerotik və fizbroz dəyişikliklər;
• menstrual siklin pozğunluqları və hamiləliyin çoxlu sayda pozulmaları;
• kiçik çanaqda bitişmə prosesləri və şişlər;
• kiçik çanaq orqanlarında durğunluq əlamətləri, venalarda varikoz genəlmə;
• uşaqlığın qeyri-düzgün, anomal yerləşməsi;
• yumurtalıqların polikistozu, stimulyasiyası.

Trigger faktorlara fiziki gərginlik, həddən artıq intensivlikli və ya dayandırılmış cinsi akt, qarnın travması, vaginal müayinə və ya digər ginekoloji və müalicəvi prosedurlar aiddir. Sakitlik vəziyyətində və ya zəif fiziki gərginlik zamanı apopleksiya residiv olduqda mümkündür. Lakin, bəzi hallarda yumurtalıq kistası tam sakitlik vəziyyətində, hətta gecə yuxusunda baş verə bilər.

Qandövranının güclənməsinə qanın laxtalanma pozğunluqları və bəzi dərman vasitələrinin (antikoaqulyant və antiaqreqantlar, asetilsalisil turşusu) qəbulu səbəb ola bilər.

Yumurtalıq kistasının partlama əlamətləri

Yumurtalıq kistasının partlamasının əsas simptomlarına aiddir:

1. Qəflətən yaranan kəskin ağrı. Ağrı qarnın aşağı hissələrində, nadir hallarda göbəkdən bir qədər aşağıda olur. O, qasıq nahiyəsinə, budun daxili səthinə, bel və arxa keçəcəyə verə bilər. Ağrının intensivliyi tədricən azalır və qarnın digər şöbələrinə yayılır. Bəzi hallarda kəskin ağrı pristuplarından öncə qarnın aşağısında diskomfort və ya zəif ağrı ola bilər. Bu simptomlar yumurtalığın artıq qanlanması və ödemi, həmçinin onun toxumasına zəif qansızma ilə əlaqədardır.
2. Cinsiyyət yollarından zəif qanlı ifrazat, ağrı azaldıqca tez kəsir.
3. Ümumi zəiflik, təngnəfəslik, dəri örtüklərinin solğunluğu və nəmliyi, gözün solğunluğu, başgicəllənmə, bəzən huşun qısa müddətli itməsi.
4. Nəbzin tezləşməsi, ağrı pristupu zamanı arterial təzyiqin qısamüddətli qalxması, sonradan qanitirmə nəticəsində düşməsi.
5. Ürəkbulanma və qusma, qanın peritonu qıcıqlandırması səbəbindən baş verir.
6. Bədən temperaturunun yüksəlməsi, bəzən titrətmə ilə müşayiət olunur.
7. Bəzi hallarda hemorragik şok inkişaf edə bilər.

Əgər yumurtalıq kistası partlamışsa, klinikada həm ağrı, həm də qanaxma simptomları üstünlük təşkil edə bilər. Bununla əlaqədar, xəstəliyi şərti olaraq ağrılı, hemorragik və qarışıq formalara bölürlər.

Lakin diaqnoz qoyarkən, vəziyyətin ağırlıq dərəcəsinə əhəmiyyət verilir, hansı ki, itirilmiş qanın həcmi ilə ölçülür:

1. Yüngül dərəcə, qanitirmə həcmi 150 ml-dən çox olmur.
2. Orta ağırlıqlı dərəcə – qanitirmə 150-500 ml.
3. Ağır dərəcə – qaitirmə 500 ml-dən çoxdur.

Qanitirmə nə qədər çoxdursa, klinik əlamətlərin ağırlığı da bir o qədər çox olur. Qanitirmə həcmi simptomatikanın ağırlığı, qanda hemoqlobinin və hematokritin səviyyəsi, USM və laparoskopiya (lazım gəldikdə) zamanı qarın boşluğundakı qanın həcmi ilə təyin olunur. Ağırlıq dərcəsi müalicə taktikasını müəyyən edir.

Yumurtalıq kistasının partlamasının müalicəsi

Kista cırıldıqda adətən 1 sm ölçüsündə yara olur, hansı ki, qan laxtası ilə tutulur, nəticədə qanaxma tez dayanır. Belə proses apopleksiyanın ağrılı formasında baş verir.

Ümumi vəziyyət qənaətbəxş və hemodinamik göstəricilər stabil olarsa, USM-də qarın boşluğunda sərbəst maye olmazsa, yəni, qarın boşluğuna qanaxma əlamətləri olmazsa, konservativ müalicə aparmaq mümkündür. Buna yataq rejimi, qarnın aşağısına soyuq qoymaq, spazmolitik və analgetik preparatlar və qansaxlayıcı vasitələrin təyini daxildir.

Yumurtalıq kistasının partlamasında cərrahi əməliyyat təkrar ağrı pristuplarında, ümumi vəziyyət pisləşdikdə və ya qarın boşluğuna aydın qanaxma əlamətləri olduqda, xəstənin ümumi vəziyyəti orta və ağır qiymətləndirildikdə aparılır.

Cərrahi müalicə adətən laparoskopik üsulla aparılır, hansı ki, kəskin appendisit, yoğun bağırsaq divertikulunun perforasiyası, pozulmuş boru hamiləliyi, artımların kəskin iltihabı ilə diferensiasiya aparmağa imkan verir.

Əgər əməliyyatı laparoskopik üsulla aparmaq imkanı yoxdursa (qarın boşluğunda bitişmə prosesi, intensiv qanaxma, xəstənin vəziyyətinin ağır olması), onda laparotomik üsulla, yəni, qarnın ön divarında kəsik aparmaqla, aparılır.

Əməliyyatın məğzi qanaxmanı dayandırmaq və partlamış yerə tikiş qoymaqdan ibarətdir. Lazım gəldikdə kista soyulub çıxarılır, yumurtalıq rezeksiya edilir (yumurtalıq kista ilə birlikdə hissəvi çıxarılır) və ya ovariektomiya (yumurtalıq kista ilə birlikdə tam çıxarılır) aparılır.

Hətta, konservativ müalicə də yalnız ginekoloji stasionar şəraitində aparılmalıdır. Vaxtında tibbi yardım üçün müraciət etmək təkcə qadının həyatını deyil, hətta reproduktiv funksiyasını da qorumağa imkan verir.