Yumurtalıq kistaları girdə formalı, maye tərkibli, xoşxassəli törəmələr olub, yumurtalıq toxumasında və ya onun bilavasitə yaxınlığında yerləşir. Əsl şişlərdən fərqli olaraq onların hüceyrələri bölünüb çoxalmır. Bu törəmələrin ölçüsü onların möhtəviyyatı hesabına artır.

Mənşəyindən asılı olaraq yumurtalıq kistalarının aşağıdakı növləri ayırd edilir:

• follikulyar, follikullardan inkişaf edir və 73% halda rast gəlinir;
• sarı cisim kistası, 5% halda rast gəlinir;
• endometrioid, anomal yerləşmiş uşaqlığın endometrial hüceyrələrindən inkişaf edir və pasientlərin 10%-ində rast gəlinir;
• paraovarial, yumurtalıqətrafı toxumalardan inkişaf edir və 10% halda rast gəlinir;
• tekalütein – nadir rast gəlinir (2% halda), atrofiya olunmuş follikullardan inkişaf edir;
• dermoid – nadir rast gəlinən anadangəlmə kistalardı.

Yumurtalıqların kistoz törəmələri hər bir yaşda, hətta yenidoğulmuş qız uşaqlarında da əmələ gələ bilər. Adətən onlar orta yaşlı qadınlarda rast gəlinir. Klimaksda olan hər 100 qadından 15-ində onlar müşahidə olunur.

Patologiyanın yaranma səbəbləri

Yumurtalıq kistlərinin əsas yaranma səbəbi kiçik çanaq orqanlarında durğunluq hiperemiyası, yəni onlarda qanın yığılması nəticəsində qandövranının pozulmasıdır. Belə vəziyyət iltihabi proseslərdə, hormonal requlyasiyanın pozulmasında və s. baş verir.

Xəstəliyin əsas risk amilləri bunlardı:

• ilk menstruasiyanın 12 yaşa qədər başlaması;
• çoxsaylı abortlar;
• qalxanvari vəzin funksiyalarının zəifləməsi;
• qeyri-requlyar menstruasiya;
• kuşinqoid tipli piylənmə, yəni piyin əsasən bədənin yuxarı yarısında toplanması;
• Tamoksifen qəbulu.

Yumurtalıq kistalarının növləri

Yumurtalığın follikulyar kistası

Bu törəmə partlmayan follikulun yerində əmələ gəlir. Bu proses estrogenlərin yüksək səviyyəsi və xroniki anovulyasiya fonunda inkişaf edir, yəni follikulda yumurtahüceyrə sona qədər inkiaf edib onu tərk eləmir. Follikulyar kistalar əsasən cavan yaşlarda rast gəlinir, amma döldə, yenidoğulmuşlarda və postmenopauzada olan qadınlarda da olur.

Normal yetişmiş follikulu kistadan ölçüsünə görə fərqləndirirlər. Normada follikulun diametri 30 mm-i keçmir. Əgər follikulun mənfəzinə maye toplanarsa, o, kistaya çevrilir.

Strukturuna görə follikulyar kista – nazik divarlı törəmədir. Onun divarları follikulyar hüceyrələrlə örtülüdür, xaricdən isə birləşdirici toxuma ilə əhatə olunur. Tədricən follikulyar hüceyrələr quruyur və kistanın daxili səthində yastı hüceyrələr aşkarlanır.

Adətən follikulyar kista birkameralı olur. Nadir hallarda bir neçə kista əmələ gəlir və bir-birinə o qədər sıx yerləşir ki, çoxkameralını xatırladır. Belə törəmələrin diametri 60 mm-i keçmir və şəffaf möhtəviyyatı olur.

Əksəriyyət qadınlarda follikulyar kistanın heç bir əlaməti olmur. Yalnız bəzi hallarda aybaşı ləngiməsi ola bilər. Onların əmələgəlməsi vaxtı (tsiklin ikinci yarısı) qarnın aşağısında zəif, göynədici ağrı ola bilər.

Follikulyar kista nə ilə təhlükəlidir?

O, aşağıdakı fəsadları verə bilər:

• kistanın ayağcığının burulması;
• mənfəzinə qansızma;
• divarının cırılması.

Kliniki olaraq bütün bu vəziyyətlər güclü ağrılar, ürəkbulanma və qusma ilə özünü göstərir. Ayaqcığın burulması onun ödeminə və ölçülərinin böyüməsinə səbəb olur. "Kəskin qarın" əlamətləri yaranır.

Diaqnostikası baxış və ultrasəs müayinəsilə (USM) həyata keçirilir. Ginekoloji müayinədə follikulyar kista girdə, hamar, elastik, uşaqlıqdan yan və ya öndə, 6 sm-ə qədər ölçüsü olan, yaxşı hərəkətli, əllədikdə demək olar ki, ağrısız törəmə kimi təyin edilir. Çox vaxt proses birtərəfli, məsələn sağtərfli olur. İkitərəfli törəmələr adətən ekstrakorporal mayalanma proqramı əsasında yumurtalıqların hiperstimulyasiyası zamanı rast gəlinir.

USM dinamikada aparılır, hansı ki, follikulyar kistanı seroz sistadenomadan – təhlükəli şişdən fərqləndirməyə imkan verir. Doppler müayinəsi zamanı törəmənin ətrafında orta intensivlikli qandövranı aşkarlanır.

Əgər follikulyar kista aşkarlanan zaman fəsadları yoxdursa, 6-8 həftə müddətində qeyri-steroid iltihab əleyhinə vasitələr, əsasən şamlar şəklində təyin olunur. Bəzən hormonal preparatlar da təyin olunur. Adətən onun ölçüləri tədricən azalır və 2-3 aybaşı tsiklindən sonra tam itir.

Kistanın olmasını bazal temperaturu təyin etməklə bilmək olar. Onun qrafikində ovulyasiyaya xarakter dəyişikliklər olmur. Proses başa çatdıqda və ovulyasiya başladıqda qrafik normallaşır.

Əgər konservativ tədbirlər nəticə verməsə və törəmə sovrulmursa, kistanın laparoskopik çıxarılması icra edilir. Perimenopauzada tez-tez kista yumurtalıq və uşaqlıq borusu ilə birgə çıxarılır. Əməliyyatdan sonra oral kontraseptivlər, vitaminlər, nootroplar təyin olunur, dinamik müşahidə aparılır. Dərman və ya cərrahi müalicənin lazım olduğunu həkim bir neçə menstrual tsikldə müşahidə apardıqdan sonra təyin edir.

Qadının həyatı və sağlamlığı üçün proqnoz əlverişlidir. Kista xərçəngə çevrilmir və adətən sovrulub gedir. Bu növ törəmələr funksional adlanır, yəni patoloji proseslə əlaqədar deyil, orqanizmin normal həyat fəaliyyəti əsnasında yaranır.

Sarı cisim kistası

Ovulyasiyadan sonra follikul partlayır, ondan yumurtahüceyrə çıxır, partlamış follikulun yerində isə sarı cisim formalaşır. Qan və ya limfadövranının pozulması nəticəsində onda sarı cisim kistası yaranır. O, 16-dan 45 yaşına qədər qadınlarda yaranır. Bu tip törəmələr də funksionallara aiddir, yəni orqanın ağır xəstəliklərilə əlaqədar deyil.

Sarı cisim kistasının daxili səthi lütein və ya tekalütein hüceyrələrilə örtülüdür. Bu səbəbdən ayrı morfoloji forma kimi tekalütein kistaları ayırd edilir.

Bu kistaların da adətən heç bir əlaməti olmur. Nadir hallarda menstruasiyanın ləngiməsi ola bilər. Onun yaranması zamanı (ovulyasiyadan sonra), bəzən pasientləri qarnın aşağısında ağrılar narahat edir.

Ən çox rast gəlinən xoşagəlməz fəsadları – kistanın mənfəzinə qansızma və ya qanaxmadır. Əgər o intensiv olarsa, qan qarın boşluğuna axar və "kəskin qarın" əlamətləri verə bilər – qarnın aşağısında qəflətən güclü ağrılar, arterial təzyiqin düşməsi, dərinin avazıması, ətrafların soyuması, cinsiyyət yollarından qanlı ifrazat və digərləri. Bu vəziyyətə diaqnoz qoymağa USM və duqlas boşluğunun punksiyası kömək edir, hansında ki, kiçik çanaq boşluğunda qan tapılır.

Əksər qadınlarda sarı cismin kistoz törəməsi tədricən kiçilir. Lütein hüceyrələri birləşdirici toxuma hüceyrələrilə əvəz olunur, kistoz toxuma praktiki olaraq yoxa çıxır.

Onun diaqnostikası baxışa, USM-ə, rəngli doppler müayinəsinə və laparoskopiyaya əsaslanır.

İkiəlli ginekoloji müayinədə törəmə adətən uşaqlıqdan yanda və ya onun arxasında əllənir. O, elastiki, girdə, hamar səthli, 8 sm-ə qədər ölçüdə, bir qədər ağrılı ola bilər.

USM-də mənzərə eynicinsli olmur: çoxsaylı arakəsmələr, atmalar, qan laxtaları, bərk hiperexogen əlavələr görünür. Əgər rəngli doppler zamanı həkim ocağın mərkəzində qandövranı aşkarlayırsa, bu, yumurtalıq şışıni inkar etməyə əsas verir. Digər hallarda, yumurtalıq xərçəngindəki kimi, qandövranı törəmənin kənarlarında olur. Belə hallarda differensial diaqnostikanı təkrar baxışların köməyilə aparmaq olar.

Kistanın dərman müalicəsi təyin olunmur. Əgər 3 menstrual tsikl ərzində sarı cisimdə olan proses itməzsə, kistanın laparoskopik üsulla xaric olunması – onun sağlam yumurtalıq toxumasından soyulub çıxarılması əməliyyatı aparılır. Bu cür kistalarda proqnoz yaxşıdır.

Paraovarial kista

Paraovarial kistoz proseslər də yumurtalıqları əmələgətirən toxumalardan yaranır. Onlar uşaqlığın yan kənarları ilə borulara doğru uzanan enli bağın səhifələri arasında yerləşir. Bu törəmələr adətən 40 yaşına qədər qadınlarda rast gəlinir. Lakin onlar tez-tez cavan qızlarda da müşahidə olunur. Kista 5 sm-dən bütün qarın boşluğunu tutan giqant ölçülərə qədər çata bilər.

Paraovarial kistalar girdə və ya oval formada, elastiki konsistensiyada, şəffaf möhtəviyyatlı olur. Çox vaxt, o, birkameralı törəmə olub, uşaqlığın yanlarında və ya üstündə yerləşir. Yuxarı hissəsilə deformasiyaolunmuş uşaqlıq borusuna söykənir. Onun bir kənarı yumurtalıqla təmasda olur. Beləliklə, yumurtalıq və boru uşaqlığa çatmaq üçün kistanın yuxarısından hərlənir. Onun divarları birləşdirici və əzələ toxumalarından təşkil olunur, içəridən isə müxtəlif növ epitel hüceyrələrilə örtülür.

Törəmə böyüdükdə, önə çıxaraq enli bağın səhifəsini qabardır. Bu üsulla ayaqcıq yaranır, hansına ki, yumurtalığın xüsusi bağı və ya uşaqlıq borusu qatıla bilər.

Belə proseslər kliniki olaraq uzun müddət özünü heç nə ilə göstərməyə bilər. Bəzən pasientlər qarnın aşağısında ağrılardan şikayətlənirlər. Törəmənin böyük ölçülərində qarın böyüyür. Nadir hallarda paraovarial kista menstrual tsiklin pozulmasına və sonsuzluğa səbəb olur. Əsas fəsadı – "kəskin qarın" əlamətlərilə gedən, kistanın ayağının burulmasıdır.

İkiəlli ginekoloji müayinə zamanı uşaqlığın yanında və ya üstündə ağrısız, 5-15 sm diametrli, hamar, bərkelastik konsistensiyalı, azhərəkətli törəmə təyin olunur.

USM-də birkameralı törəmə təyin olunur, yumurtalıq isə ayrı vizualizə olunur. Bu, paraovarial kistaları digər proseslərdən fərqləndirən əsas əlamətdir. Rəngli doppleroqrafiya zamanı onun toxumasında qandövranı təyin olunmur.

Kistanın müalicəsi laparoskopik üsulla xaric edilməsindən ibarətdir. Bu əməliyyat kiçik çanaqda bitişmə prosesi və yumurtalıq kistalarının xoşagəlməz nəticələrindən olan, ikincili sonsuzluqdan qaçmağa kömək edir. Proses residivləşmir. Həyat və sağlamlıq proqnozu yaxşıdır.

Endometrioid kista

Xəstəliyin başlanğıc mərhələsində boşluqlar olmur, endometrioz yumurtalıqların səthində kiçik ocaqlar şəklində olur. Sonralar yumurtalığın birində ölçüsü 6 sm-ə çata bilən kista yaranır. Zəif bitişmə prosesi ola bilər. Xəstəliyin proqressivləşməsi zamanı kistoz törəmələr hər iki yumurtalıqda yaranır, onlar giqant ölçülərə çata bilər, kiçik çanaqda güclü bitişmələrlə müşayiət olunur.

Kiçik ölçülü endometrioid kistalar kliniki olaraq özünü heç nə ilə göstərməyə bilər. Sonra pasientlərin əksəriyyətində ağrılı menstruasiya olur. Ağrılar düz bağırsağa, bel-oma nahiyəsinə verir. Ağrı fiziki gərginlikdə, cinsi akt zamanı güclənir. Belə kista partlaya bilərmi? Bəli və əgər bu baş verərsə – kəskin qarın klinikası inkişaf edər. Endometrioid zədələnmənin ən çox rast gəlinən fəsadı sonsuzluqdur.

Endometrioid kista bir və ya hər iki yumurtalıqda yerləşə bilər. Ölçüsü 10 sm-ə qədər olur. Onun səthi hamar və bərk olur, ətraf toxumalarla bitişmələr əmələ gətirir. Möhtəviyyatı hemorragikdir, buna görə də qəhvəyi rəngdə ("şokalad kistaları") olur. Divarın mikrozədələnməsi zamanı ağrı sindromu qəflətən güclənir, daha sonra qonşu orqanlarla bitişmələr inkişaf edir.

Endometrioid kistaların bəzi formaları (vəzli, vəzli-kistoz endometrioz) bədləşməyə meyllidir.

Endometrioid kistaların diaqnostikası rəngli doppleroqrafiya ilə USM və laparoskopiya ilə aparılır.

Müalicə cərrahi yolla aparılır, əsasən laparoskopik üsulla. Laparotomiya yəni açıq üsulla kistanın çıxarılması böyük ölçülərdə, çoxlu bitişmələr olduqda, adenomioz, uşaqlıq mioması və ya daxili orqanların digər xəstəliklərilə birgə rast gəlindikdə mümkündür. Əməliyyatdan sonra residivlərin qarşısını almaq üçün hormonal terapiya təyin olunur. Endometriozun müalicəsində istifadə olunan preparatlar: progestagenlər (məsələn Düfaston), estrogen-gestagenlər, qonadotropin rilizinq-faktorun aqonistləri, antiqonadotropinlərdi.

Dermoid kistalar

Dermoid kistanın möhtəviyyatı – piy, qığırdaq, sümük toxumaları, bəzən saç, dırnaq və hətta diş olur. O, bətndaxili inkişaf düzgün getmədikdə yaranır. Belə boşluq tədricən böyüyərək, heç bir əlamət verməyə bilər. Fəsadları – ayaqcığın burulması və törəmənin iltihabıdır. Yaxşı proqnoza baxmayaraq dermoid kistalar laparoskopiya vasitəsilə xaric edilməlidir.

Yumurtalıq kistlərinin başqa vəziyyətlərlə birgə rast gəlinməsi

Yumurtalıq kistası olan cavan qadınların çoxunu bu xəstəlik zamanı hamilə qalmaq maraqlandırır. Təəssüflər olsun ki, hamilə qalmaq ehtimalı azalır, böyük endometrioid kistalarda və güclü bitişmə prosesində isə ümumiyyətlə sonsuzluq inkişaf edir.

Buna görə də kista giqant ölşülərə çatana qədər vaxtında cərrahi müalicə məsləhət görülür. Bu, orqansaxlayıcı əməliyyatlar aparmağa imkan verir. Laparoskopik üsulla çıxarıldıqdan sonra hamiləlik normal keçir.

Əgər hamiləlik kistoz proses fonunda baş vermişsə, bu təhlükəli deyil. Yumurtalıqda olan funksional törəmələr adətən hamiləliyin ortasında sovrulur.

Hamiləlik zamanı yumurtalıq kitası ilk dəfə birinci trimestrdə yarana bilər. Buna sarı cisim kistası deyilir. Əksəriyyət hallarda onlar özbaşına sovrulub gedir.

Uşaqlığı çıxarılmış pasientlərdə də yumurtalıq kistaları yarana bilər. Normal hormonal funksiyalar saxlanılarsa, bu orqanda sağlam qadınlarda rast gəlinən eyni törəmələr yarana bilər.

Uşaqlıq mioması və yumurtalıq kistaları tez-tez birgə rast gəlinir, çünki hər ikisinin eyni hormonal inkişaf mexanizmi var. Əsas da bu endometrioid kistalara aiddir. Adətən miomatoz düyünlər məqsədilə aparılan əməliyyatlar zamanı kistoz törəmələri də soyub çıxarırlar.

Bədxassəli kistoz törəmələr

Yumurtalıq kistaları bəzən kistoma ilə nəticələnir. Bu xoşxassəli şiş olub, çox sürətlə böyüyür və böyük ölçülərə çatır. Kistomaların bəzi növləri, məsələn, selikli forması, maliqnizasiyaya meyllidir, xərçəngə çevrilə bilir.

Kistoma menstrual tsiklin pozulması, qarında ağrı, qəbizlik, sonsuzluqla müşayiət olunur. O, tez-tez ayaqcığın burulması, kapsulun cırılması, qanaxma, irinləmə, həmçinin bədləşməklə fəsadlaşır.

Kistomaların diaqnostikası üçün USM, kompüter və ya maqnit-rezonans tomoqrafiya istifadə edilir. Diaqnoz laparoskopiya vaxtı götürülən biopsiya ilə təsdiqlənir. Bu müdaxilə çox hallarda müalicəvi xarakter daşıyır.

Bəzən laparotomiyaya ehtiyac yaranır. Bu zaman patoloji toxumadan bir hissə götürülüb təcili sitoloji müayinəyə göndərilir. Əgər hüceyrələr bədxassəli olarsa, əməliyyat həcmi genişləndirilir.

Bədxassəli kistomaları həmçinin kimyaterapiya, hormonal preparatlar və şüa terapiyası ilə müalicə edirlər.

Yumurtalıq kistası qız uşağında və ya 45 yaşından yuxarı qadınlarda rast gəlinməsi, həkimdə xərçəngə şübhə oyatmalıdır. Çox vaxt yumurtalıqların bədxəssəli şişləri böyük ölçülü kistaya bənzəyir, lakin uzaq metastazlarla özünü büruzə verir. Bədləşməyə şübhə olduqda qanda CA-125 onkomarkerinin səviyyəsi təyin olunur.

Həyat tərzinə görə məsləhətlər

Aydındır ki, yumurtalıqların kistoz zədələnməsi ölümcül xətəlik deyil. Lakin onun böyüməsinin və fəsadlarının profilaktikası məqsədilə qadın bəzi qaydalara əməl etməlidir.

Yumurtalıqların belə xəstəlikləri isti prosedurlara əksgöstərişdir. Saunaya, isti vannalara getmək olmaz. Bədənin aşağı yarısına təsir edə bilən bütün növ fizioterapevtik və kosmetoloji prosedurlardan imtina etmək lazımdır. Temperaturun və qarındaxili təzyiqin qalxması törəmənin cırılmasına və ya ayaqcığının burulmasına səbəb ola bilər.

Solyariyaya həftədə 10 dəqiqədən çox getmək olmaz. Açıq havada isə yalnız səhərlər və axşam saatlarında günəş vannası qəbul etmək olar.

Qarın presi əzələlərini gərginləşdirə bilən gimnastik hərəkətlərdən imtina etmək lazımdır.

Bütün növ dərman vasitələrini yalnız həkimlə məsləhətləşdikdən sonra qəbul etmək lazımdır.

Yumurtalıq kistaları haqqında videomateriala baxın: