Endometriumun hiperplaziyası — uşaqlığın selikli qişasının həddən artıq inkişaf etməsidir. Bütün ginekoloji xəstəliklər arasında infeksion patologiyalardan sonra ikinci yeri tutan və xəstəliklərin 15-40%-ni təşkil edən endometriumun hiperplaziyası praktik ginekologiya üçün çoxtərəfli və çətin problemdir.

Bu, onun residivləşməyə meylliliyi, spesifik əlamətlərinin olmaması, müasir diferensial diaqnostika və adekvat müalicə seçimində olan çətinliklərlə izah olunur. Hiperplaziya nə üçün təhlükəlidir və onun səbəbləri nədir?

Endometrium hiperplaziyası nədir?

Endometrium hiperplaziyası uşaqlığın patoloji morfofunksional vəziyyəti olub, adətən endometriumun funksional, nadir hallarda isə bazal qatında, daha çox vəzili strukturun diffuz və ya fokal böyüməsi ilə özünü göstərir. Hiperplaziya zamanı endometriumun qalınlığı menstrual tsiklin fazalarına uyğun olan normal göstəriciləri – erkən proliferasiyada 2-4 mm, sekretor fazada isə 10-15 mm-i keçir.

Patologiyanın rastgəlmə tezliyi 10-30% təşkil edir. O, hər yaşda, daha çox isə 35-55 yaşlı qadınlarda rast gəlinir, bəzi müəlliflərin fikrinə görə isə, bu xəstəliyə gec reproduktiv və ya klimakterik dövrdə olan qadınların hətta yarısında rast gəlmək olar.

Son illər xəstəliyin artması qeyd olunur. Özü də bu artım, qadınlarda bədxassəli şişlər arasında 4-cü, bütün cinsiyyət orqanlarının şişləri arasında isə 1-ci yeri tutan, uşaqlıq cismi xərçənginin artımı ilə paralel şəkildə baş verir.

Uşaqlığın selikli qişasının hiperplaziyası — xərçəngdir ya yox?

Endometriumdakı patoloji hiperplastik dəyişikliklər xoşxassəli şişlərə aid edilir, lakin eyni zamanda onların fonunda bədxassəli şişlərin inkişafının əhəmiyyətli dərəcədə artması qeyd olunur. Beləki, endometrium atipiyasız sadə hiperplaziyası müalicə olunmadıqda 1% halda, atipik olduqda 8-20% halda, ağır atipiyada isə 29-57% halda uşaqlıq cismi xərçəngini müşayiət edir. Atipik forma xərçəngönü vəziyyət hesab olunur.

Endometriumun hiperplaziyası endometriozdan nə ilə fərqlənir?

Əgər birinci selikli qişanın sərhədlərindən kənara çıxmırsa, endometrioz öz inkişafı və yayılması ilə bədxassəli şişi xatırladan xroniki proqressivləşən xəstəlikdir.

Endometrioz toxumasının hüceyrələri morfoloji və funksional cəhətdən endometrium hüceyrələri ilə eynidir, lakin onlar uşaqlığın divarına, uşaqlıq borularına və yumurtalıqlara doğru inkişaf edir. Onlar həmçinin qonşu orqanları (periton, sidik kisəsi, bağırsaq) zədələyir və qan dövranı ilə digər orqan və toxumalara yayıla bilər.

Endometioz haqqında bu məqaləmizdə geniş oxuya bilərsiniz.

Endometrium hiperplaziyasının baş vermə səbəbləri və onun patogenezi

Uşaqlığın selikli qişasında spesifik reseptor aparatı olduğundan, o, qadın orqanizmində endokrin statusun dəyişkənliyinə yüksək həssaslığa malikdir. Uşaqlıq cinsi hormonların təsir etdiyi — "hədəf orqanıdır".

Endometrium menstrual tsikl ərzində hormonların təsirindən müxtəlif dəyişikliklərə uğrayır. Siklin birinci yarısında yumurtalıqlar tərəfindən estrogen hormonu sintez olunur. O, endometriumu böyüdüb qalınlaşdıraraq hamiləliyə hazırlayır. Siklin ortasında yumurtahüceyrə yumurtalığın birindən azad olur. Ovulyasiyadan sonra qanda digər hormon – progestronun miqdarı artmağa başlayır. O, endometriumu yumurtahüceyrəni qəbul etməyə hazırlayır. Əgər hamiləlik baş verməzsə, estrogenin və progestronun qanda səviyyəsi düşür. Progestronun azalması aybaşı ilə nəticələnir. Proses tam başa çatdıqdan sonra, yeni menstrual tsikl başlayır.

Hiperplaziyasının səbəbi hormonal disbalans – estrogenlərin səviyyəsinin artmasıdır, hansı ki, endometriumu stimulyasiya edərək onun böyüməsinə və qalınlaşmasına səbəb olur.

Estrogenlərin orqanizmdə artmasının səbəbləri:

• Piylənmə. Piy toxuması hormonal aktivdir, bir qədər estrogen sintez edir. Artıq çəki zamanı estrogenlərin səviyyəsi normanı keçir, progestronunku isə, əksinə, azalır;
• Perimenopauza (reproduktiv dövrdən klimakterik dövrə keçid) və ya pubertat dövrlər, hansı ki, hormonal dəyişikliklər baş verir;
• Süd vəzi xərçənginin müalicəsi üçün bəzi preparatların qəbulu və ya əvəzedici hormonal terapiya;
• Polikistoz yumurtalıqlar sindromu;
• İrsi meyl.

Endometriumun hiperplaziyasının təsnifatı

Patoloji böyümüş toxumada hansı elementlərin üstünlük təşkil etməsindən asılı olaraq, hiperplaziyanın aşağıdakı formaları ayırd olunur:

• sadə vəzili – yalnız vəzili toxumanın proliferasiyası xarakterdir;
• vəzli-kistoz – əgər proliferativ proseslər güclü təzahür edərsə, selikli qişanın bəzi hissələrində kistoz genişlənmə mümkündür, bu, vəzili-kistoz forma adlanır;
• vəzili-stromal – həm vəzili, həm də stromal strukturların proliferasiyası xarakterdir; prosesin təzahür dərəcəsindən asılı olaraq vəzili-stromal forma aktiv və qeyri-aktiv formalara bölünür;
• atipik forma – həm də atipik vəzili və adenomatoz forma adlanır; bu forma üçün proliferativ dəyişikliklərin artıqlığı və morfoloji mənzərənin yüksək müxtəliflikdə olması xarakterdir.

Proliferativ və atipik dəyişikliklərin dərəcəsindən asılı olaraq, patoloji vəziyyətin yüngül, orta, ağır dərəcələrini, onun yayılmasına əsasən isə — diffuz və ocaqlı formalarını ayırd edirlər.

Kliniki mənzərəsi

Endometriumun hiperplaziyasının ən geniş rast gəlinən əlaməti – anormal uşaqlıq qanaxmalarıdır. Əgər aşağıda sadalanan əlamətlərin hər-hansı biri baş vermişsə, təsili həkimə müraciət etmək lazımdır.

• Menstruasiyalar uzunmüddətli və çoxqanlı olur. Bəzən qadında bütün ay ərzində qanaxma dayanmar, yalnız intensivliyi dəyişir.
• Menstruasiyalararası dövrdə, yəni tsiklin ortasında yaxmaşəkilli ifrazat olur.
• Menstrual tsikllər 21 gündən qısa olur.
• Menopauzadan sonra baş verən bütün qanaxmalar. Menopauza dövründə miqdarından və davametmə müddətindən asılı olmayaraq, bütün qanaxmalar qadını şübhələndirməlidir. Artıq belə ifrazat menstruasiya kimi qiymətləndirilə bilməz və hiperplaziyanın və ya xərçəngin əlaməti ola bilər.

Uşaqlıq hiperplaziyasının digər az əhəmiyyətli və qeyri-xarakter əlamətlərinə qarnın aşağı nahiyələrində ağrı və cinsi əlaqədən, ağırlıq qaldırdıqdan, uzun müddətli gəzintidən sonra baş verən qanaxmalar aiddir (kontakt qanaxma).

Bundan başqa, həm uzunmüddətli qanitirmə, həm də metabolik və ya neyroendokrin pozğunluqlarla müşayiət olunan ümumi xarakterli şikayətlər də mümkündür. Bunlar başağrısı, susuzluq, ürəkdöyünmə, arterial təzyiqin artması, yuxu pozğunluqları, iş qabiliyyətinin azalması və tez yorulma, bədən çəkisinin ifrat dərəcədə artması, dəridə çəhrayı xətlərin əmələ gəlməsi və patoloji tüklənmə, çanaq ağrısı sindromu, psixoemosional pozğunluq, həyat keyfiyyətinin aşağı düşməsi ola bilər.

Xəstələrin çox az hissəsində əlamətlərin heç birinə rast gəlinmir. Onlarda selikli qişanın patoloji dəyişiklərinə təsadüfi, hətta ginekoloji xəstəliklərlə əlaqəsi olmayan müayinələr zamanı rast gəlinir.

Hamiləlik və hiperplaziya

Bu patologiya zamanı hamilə qalmaq olarmı?

Xəstəliyin etiopatogenezinə nəzər salsaq görərik ki, endometriumun hiperplaziyası zamanı hamiləlik praktiki olaraq mümkün deyil. Eyni zamanda, sonsuzluq yalnız dəyişilmiş selikli qişanın mayalanmış yumurtahüceyrənin impantasiyasına mane olması ilə əlaqədar deyil. Bu patoloji vəziyyətə gətirən, xüsusilə də, hormonal xarakterli səbəblər eyni zamanda sonsuzluğun da səbəbləridir.

Bu səbədən endometriumun hiperplaziyası zamanı həmçinin EKM – süni mayalanma da mümkün deyil. Lakin, hamiləliyə hazırlıq mərhələsində lazımi müalicə kursu aparılarsa, bir çox hallarda mayalanma və uğurlu hamiləlik baş tutur.

Bəzi hallarda, orta dərəcəli hiperplaziya zamanı, mayalanmış yumurtahüceyrənin uşaqlığın selikli qışasının sağlam hissəsinə implantasiyası mümkündür. Lakin, bu, adətən hamiləliyin spontan aborta və ya dölün inkişafının pozğunluqlarına gətirib çıxarır.

Doğuşdan sonra endometriumun hiperplaziyası nadir hallarda inkişaf edir. Lakin onun atipik formada residivi mümkündür. Endometriumun residivləşən hiperplaziyasının, xüsusilə də, onun atipik formalarının bədxassəli hiperplastik proseslərə (şişlərə) çevrilmə təhlükəsi vardır. Buna görə də, doğuşdansonrakı dövrdə ginekoloqun nəzarətində olmaq, əlavə müayinələrdən keçmək, lazım gəldikdə isə, müvafiq müalicə kursu almaq vacibdir.

Diaqnostikası

Endometriumun hiperplaziyası diaqnozu güzgülərlə ümumi ginekoloji baxış, USM, histeroskopiya və qaşınmanın histoloji müayinəsi əsasında qoyulur.

Ümumi ginekoloji baxış

Ümumi ginekoloji baxış vasitəsilə qanaxmaya səbəb olan uşaqlıq yolu və uşaqlıq boynunun digər xəstəliklərini inkar etmək mümkündür.

Ginekoloji baxış haqqında daha geniş məlumatı bu materialdan ala bilərsiniz.

Transvaginal ultrasəs müayinəsi

Onun informativliyi müxtəlif müəlliflərə görə 78-99% təşkil edir. Hiperplaziya zamanı sekretor fazada endometriumun qalınlığı 15 ± 0,4 mm-i keçir (20,1 ± 0,4 mm), postmenopauzal dövrdə isə qalınlığın 5 mm-dən çox olması hiperplastik prosesdən xəbər verir. Qalınlığın 20,1 ± 0,4 mm-i keçməsi adenokarsinomanın olmasına şübhə yaradır. Hiperplaziyanın digər M-exo (endometriumun qalınlığını və strukturunu göstərən müayinə USM üsulu) əlamətləri – uşaqlığın selikli qişasının heterogen strukturu, kiçik kistalar və ya digər müxtəlif ölçülü EXO-pozitiv əlavələrin olmasıdır.

USM haqqında daha geniş məlumatı bu materialdan ala bilərsiniz.

Uşaqlığın diaqnostik-müalicəvi qaşınması

Müayinə menstruasiya ərəfəsində daha informativdir. Alınmış materialın histoloji müayinəsi morfoloji dəyişikliklərin xarakterini daha dəqiq təyin etməyə imkan verir. Sitoloji müayinə vasitəsilə hüceyrə atipiyasının mövcudluğu müəyyən edilir. Təkrari qaşınmaya göstəriş postmenopauzal dövrdə residivləşən qanaxmalar və hormonlarla müalicənin effektivliyini yoxlamaqdır.

Uşaqlığın qaşınması haqqında daha geniş məlumatı bu materialdan ala bilərsiniz.

Histeroskopiya

Kifayət qədər informativ üsuldur (informativlik 63-97,3%-ə çatır) və diaqnostik qaşımanın əhəmiyyətini artırır. Onu menstrual dövrün 5-7-ci günlərində aparmaq tövsiyə olunur. 

Histeroskopiya uşaqlıq boşluğuna xüsusi optik cihazlar vasitəsilə baxmağa imkan verir. Prosedur zamanı həkimin uşaqlığın daxili qişasından kiçik material götürüb onu mikroskop altında müayinə etmək, hiperplaziyanın formasını və xərçəng hüceyrələrinin olub-olmamasını təyin etmək imkanı var. Bundan başqa, histeroskopiya aparan zaman uşaqlıq boynu kanalı və uşaqlıq boşluğu ayrı-ayrılıqda qaşınır və bütün patoloji toxumalar çıxarılır.

Histeroskopiya haqqında daha geniş məlumatı bu materialdan ala bilərsiniz.

Sadalananlardan başqa, endometriumun hiperplaziyası zamanı mütləq qaydada qanın ümumi analizi aparılır, qanda estrogen və progestronun, qalxanabənzər vəz hormonları və insulinin səviyyəsi təyin olunmalıdır.

Endometriumun hiperplaziyası – yalnız histoloji diaqnozdur, yəni onu endometrium toxumalarını mikroskopla müayinə etməklə qoymaq olar.

Müalicəsi

Endometriumun hiperplaziyası öz-özünə keçə bilərmi?

Patologiyanın səbəblərinə və yaranma mexanizminə nəzər salanda bəlli olur ki, özbaşına sağalma mümkün deyil. Bundan əlavə, bu patologiyada tez-tez residivlərə rast gəlinir.

Endometriumun hiperplaziyasını, qadının yaşından və kliniki əlamətlərin təzahür gərəcəsindən asılı olmayaraq, mümkün qədər tez başlamaq lazımdır.

Müalicə taktikasını seçərkən somatik patologiyaların və daxili cinsiyyət orqanlarının xəstəliklərinin olması, yaş dövrü və uşaqlığın selikli qişasının morfoloji vəziyyəti nəzərə alınır.

Hazırda hiperplaziyanın iki əsas müalicə üsullu var — cərrahi və hormonal.

Cərrahi müalicə

Cərrahi müalicənin aşağıdakı növləri var:

• Uşaqlıq boşluğunun sərbəst və ya histeroskopiya – müalicəvi-diaqnostik əməliyyatla qaşınması, hansı ki, bir tərəfdən hiperplaziyaya uğramış endometrial toxumanı çıxartmağa imkan verir, digər tərəfdən də, histoloji müayinə ilə hiperplaziyanın forması təyin edilir.
• Endometriumun ablyasiyası — endometriumun histeroskopiya zamanı elektrik cərəyanı və ya cərrahi lazerlə dağıdılmasıdır. Bu üsula atipik hiperplaziyada daha çox üstünlük verilir.
• Uşaqlığın ekstirpasiyası — uşaqlığın tam çıxarılması. Ciddi fərdi göstərişlər əsasında yalnız digər müalicə üsulları effekt vermədikdə, postmenopauzal dövrdə atipik hiperplaziya olduqda və residivləşən atipik hiperplaziyalarda aparılır.

Hormonal müalicə

Hormonal müalicə histoloji müayinənin nəticələrinə əsasən, cərrahi müalicə üsulları ilə birgə aparılır. Bunlara aiddir:

• Hestagenlər.
• Uşaqlıqdaxili spiral beş il müddətinə qoyulur və əlavə kontraseptiv effekt göstərir.
• Kombinəolunmuş oral kontraseptivlər menstrual tsikli nizamlayır və nəticədə endometriumun dövrü olaraq böyümə və qopması baş verir.
• Perimenopauzal dövrdə əvəzedici hormonal terapiya.

Qeyri-ənənəvi müalicə

Bir çox qadınlar hormonal vasitələr qəbul etmək, təkrar qaşınma keçirmək və ya cərrahi müalicə istəmədiklərinə görə müalicə üçün xalq təbabəti vasitələrindən (dərman bitkilərinin cövhəri və dəmləmələri) və ya homeopatik preparatlardan – Genikohel, Kalium karbonikum, Mastometrin, Asidum nitrikum və s. istifadə edir.

Xalq təbabəti üsullarına, məsələn, gicitkən yarpağı cövhəri, ayı pəncəsi köklərinin və ya yarpağının dəmləməsi, gicitkən yarpağı dəmləməsi, qırxbuğum, ağ qaytarma, quşəppəyi, ilanvari qırxbuğum və digər dərman bitkilərindən ibarət yığma dəmləməsi aiddir.

Diqqət! Bir şeyi bilmək vacibdir ki, xalq təbabəti və homeopatik müalicə yalnız simptomatik – qanaxmanın dayandırılması, vitamin və mikroelementlərin bərpası, miometrium tonusunun artırılması məqsədilə aparıla bilər.

Hiperplaziyanın müalicəsində onların istifadəsi təkcə qeyri-effektiv deyil, həm də prosesin uzanmasına, qanitirmənin ağırlaşmasına və bunlarla əlaqədar fəsadların əmələ gəlməsinə, xoşxassəli hiperplaziyanın bədxassəliyə çevrilməsinə qədər gətirib çıxara bilər.

Fəsadlar

Əgər endometriumun hiperplaziyası vaxtında və düzgün müalicə edilməzsə, aşağıdakı fəsadlar baş verə bilər:

• atipik hiperplaziyanın endometriumun xərçənginə çevrilməsi;
• uşaqlıq qanaxması və nəticədə anemiya;
• xəstəliyin qayıtması;
• reproduktiv yaşda sonsuzluq.

Profilaktika

Xəstəliyin profilaktikası və qarşısını almaq məqsədilə aşağıda sadalanan məsləhətlərə əməl etmək tövsiyə olunur:

• müntəzəm olaraq ginekoloqun qəbuluna getməli;
• sağlam həyat tərzi sürməli;
• çəkiyə nəzarət, düzgün qidalanma;
• requlyar fiziki gərginlik – idman.