Laparoskopiya – kəsiksiz və az invaziv əməliyyat olub, qarın boşluğu orqanlarına baxmaq üçün xüsusi optik cihazın (endoskopun) köməyilə aparılır. Onun praktikaya daxil edilməsi cərrahi, ginekoloji və uroloji profilli həkimlərin imkanlarını xeyli artırıb. Toplanmış təcrübə göstərir ki, ənənəvi laparotomiyaya nisbətən, laparoskopiyadan sonra reabilitasiya çox yüngül və qısa keçir.

Ginekologiyada laparoskopiya xüsusi əhəmiyyətə malikdir. O, həm bir çox xəstəliklərin diaqnostikasında, həm də cərrahi müalicə üsulu kimi geniş istifadə edilir. Müxtəlif məlumatlara əsasən ginekoloji şöbələrin əksəriyyətində əməliyyatların 90%-ə qədəri laparoskopik üsulla aparılır.

Göstəriş və əksgöstərişlər

Diaqnostik laparoskopiya planlı və təcili aparıla bilər.

Göstərişlər

Planlı diaqnostika aşağıdakı hallarda aparılır:

1. Yumurtalıqlar nahiyəsində mənşəyi aydın olmayan törəmə olduqda.
2. Daxili cinsiyyət orqanları şişlərinin bağırsaq şışlərilə diferensial diaqnostikasında.
3. Polikistoz yumurtalıqlar sindromunda və ya şişlərdə biopsiya məqsədilə.
4. Pozulmamış ektopik hamiləliyə şübhə olduqda.
5. Sonsuzluğun səbəblərini araşdırarkən, boruların keçiriciliyi yoxlandıqda.
6. Daxili cinsiyyət orqanlarında anomaliyaların olması və onların xarakterinin dəqiqləşdirilməsi zamanı.
7. Cərrahi müalicənin mümkünlüyü və həcmini təyin etmək üçün, bədxassəli prosesin mərhələsinin təyin edilməsi.
8. Endometrioz və digər aydın olmayan xəstəliklər zamanı, xroniki çanaq ağrılarının diferensial diaqnostikasında.
9. Kiçik çanaq orqanlarında iltihabi proseslərin müalicəsinin effektivliyinə dinamik nəzarət etdikfə.
10. Histerorezektoskopiya zamanı uşaqlıq divarlarının tamlığına nəzarət etdikdə.

Təcili laparoskopik diaqnostika aşağıdakı hallarda aparılır:

1. Diaqnostik qaşınma və ya instrumental abort zamanı uşaqlıq divarının zədələnmə ehtimalı.
2. Aşağıdakılara şübhə olduqda:

• kista, yumurtalıq şişləri və ya subseroz miomatoz düyünün ayaqcığının burulması;
• yumurtalığın apopleksiyası və ya yumurtalıq kistasının cırılması;
• inkişaf edən boru hamiləliyi və ya ektopik hamiləliyin boru abortu tipində pozulması;
• iltihabi tuboovarial törəmə, piosalpinks, əsas da uşaqlıq borusunun destruksiyası və pelvioperitonitlə keçməsi;
• miomatoz düyünün nekrozu.

3. Uşaqlıq artımlarının kəskin iltihabi proseslərinin müalicəsi fonunda 12 saat ərzində əlamətlərin artması və ya 2 sutka ərzində müsbət dinamikanın olmaması.
4. Qarnın aşağısında aydın olmayan kəskin ağrı sindromu və ya kəskin appendisit, qalça bağırsağın perforasiyası, terminal ileit, piy artımlarının nekrozu ilə diferensial diaqnostikaya ehtiyac olduqda.

Diaqnoz dəqiqləşdirildikdən sonra, diaqnostik laparoskopiya çox vaxt müalicəviyə keçir, yəni, uşaqlıq borusunun, yumurtalığın laparoskopik çıxarılması, uşaqlığın perforasiyasında tikişlərin qoyulması, miomatoz düyünün nekrozunda təcili miomektomiya, qarındaxili bitişmələrin ayrılması, uşaqlıq borularının bərpası və s. həyata keçirilir.

Sadalananlardan əlavə, planlı əməliyyatlara — uşaqlıq borularının plastikası və ya bağlanması, planlı miomektomiya, endometrioz və polikistoz yumurtalıqlar sindromunun müalicəsi, histerektomiya və digərləri aiddir.

Əksgöstərişlər

Əksgöstərişlər mütləq və nisbi ola bilər.

Mütləq əksgöstərişlərə aiddir:

1. Hemorragik şok, hansı ki, çox vaxt uşaqlıq borularının cırılmasında və ya nadir hallarda yumurtalıqların apopleksiyasında, kistanın cırılmasında və digər hallarda rast gəlinir.
2. Qanın korreksiya oluna bilinməyən laxtalanma pozğunluqları.
3. Dekompensasiya mərhələsində olan xroniki ürək-damar və tənəffüs sistemi xəstəlikləri.
4. Pasientə Trendelenburq vəziyyətinin verilə bilinməməsi, hansında ki, əməliyyat masasının (prosedur vaxtı) baş ucu aşağı salınmalıdır. Bunu qadının baş beyin damarlarında patologiya olduqda, sonuncunun travmasından sonra, diafraqmanın sürüşən yırtığında və bir sıra digər xəstəliklərdə etmək olmaz.
5. Yumurtalıq və boruların təsdiq olunmuş bədxassəli şişlərində (şüa və kimyaterapiyanın effektivliyinin yoxlanması istisna olmaqla).
6. Kəskin qaraciyər-böyrək çatmamazlığı.

Nisbi əksgöstərişlərə aiddir:

1. Eyni vaxtda bir neçə allergenə yüksək həssaslıq – polivalent allergiya.
2. Uşaqlıq artımlarında bədxassəli şişə şübhə.
3. Yayılmış peritonit.
4. Kiçik çanaqda güclü bitişmə prosesi, hansı ki, iltihabi xəstəliklərdən və əvvəllər keçirilmiş cərrahi müdaxilələrdən sonra yaranır.
5. Yumurtalığın 14 sm-dən böyük şişləri.
6. 16-18 həftəlikdən yuxarı hamiləlik.
7. 16 həftəlik hamiləlikdən böyük uşaqlıq mioması.

Laparoskopiyaya hazırlıq

Müayinə və məsləhətlər

Əməliyyat narkoz altında aparılır, buna görə də hazırlıq dövründə pasient əməliyyat edən ginekoloq və anestezioloq, lazım gəldikdə isə, yəni, yanaşı gedən xəstəliklər və ya əsas patologiyanın diaqnostikasında şübhəli məqamlar olduqda, digər mütəxəssislər (cərrah, uroloq, terapevt) tərəfindən baxılır.

Bundan başqa, əlavə laborator və instrumental müayinələr təyin olunur. Laparoskopiyadan qabaq verilən mütləq analizlər digər cərrahi müdaxilələrdəki kimidir — qanın və sidiyin ümumi analizi, qanın biokimyəvi analizi, koaquloqramma, qan qrupu və rezusun təyini, sifilis, hepatit və SPİD-ə görə müayinə.

İnstrumental müayinələrdən döş qəfəsinin flüoroqrafiyası, elektrokardioqrafiya və kiçik çanaq orqanlarının təkrar USM-i (lazımdırsa) aparılır. Əməliyyatdan qabaqkı günün axşamı yemək olmaz, əməliyyat gününün səhəri — qida və su qəbulu qadağandır. Bundan başqa, axşam və səhər imalə təyin olunur.

Əgər laparoskopiya təcili göstərişlərə əsasən aparılırsa, müayinələr qanın və sidiyin ümumi analizi, koaquloqramma, qan qrupu və rezusun təyini, elektrokardioqrafiya ilə məhdudlaşdırılır. Qalan analizlər (qanda qlükoza və elektrolitlərin səviyyəsi) yalnız tələb olunduqda verilir.

Təcili əməliyyatdan 2 saat qabaq qida və su qəbulu qadağan edilir, təmizləyici imalə təyin edilir və narkoz vaxtı qusmanın qarşısını almaq üçün, mədə mümkün qədər zondla yuyulur.

Laparoskopiya aybaşı tsiklinin neçənci günü aparılır?

Menstruasiya vaxtı toxumaların qanaxmaya meylliyi yüksəlir. Bu baxımdan planlı əməliyyat bir qayda olaraq aybaşı olmayan dövrdə aparılır. Yox, əgər laparoskopiya təcili göstərişlərə əsasən aparılırsa, aybaşı əməliyyata əksgöstəriş sayılmır, yalnız cərrah və anestezioloq tərəfindən nəzərə alınır.

Əməliyyatdan bilavasitə əvvəl

Laparoskopiya zamanı narkoz venadaxili ola bilər, lakin bir qayda olaraq endotraxeal üsulla aparılır, hansı ki, venadaxili ilə kombinə oluna bilər.

Əməliyyatdan bilavasitə qabaqkı hazırlıq mərhələlərlə keçir.

• Pasienti əməliyyata götürməzdən 1 saat qabaq, hələ palatada olarkən premedikasiya aparılır – narkoz zamanı bəzi fəsadların qarşısını almaq üçün lazımi preparatlar yeridilir
• Əməliyyatxanada qadına venadaxili sistem üçün damar yolu qoyulur (əgər qoyulmayıbsa), ürək fəaliyyətinə, qanın oksigenləşməsinə daimi nəzarət üçün monitorun elektrodları birləşdirilir
• Venadaxilin narkozun ardınca miorelaksantlar yeridilir ki, əzələlər boşalsın və traxeyanı intubasiya etmək asanlaşsın, qarın boşluğunu yaxşı görməyə şərait yaransın
• İntubasion borunun yeridilməsi və onun narkoz aparatına qoşulması, hansı ki, ağciyərlərin süni ventilyasiyasını və narkoz məqsədilə inhalyasion anestetiklərin orqanizmə verilməsini təmin edir

Bununla birinci mərhələ başa çatır.

Laparoskopiyanın aparılma prinsipləri və mərhələləri

Ginekologiyada laparoskopiyanın prinsipləri

Metodun prinsipləri aşağıdakılardan ibarətdir:

1. Qarın boşluğuna qazın vurulması. Bu, qarnın həcmini artırmağa və sərbəst sahə yaratmağa şərait yaradır, hansı ki, yaxşı görünüşü təmin edir və alətlərlə maneəsiz və qonşu orqanları zədələmədən rəftar etməyə imkan verir.
2. Qarın boşluğuna tubusların — boruların yeridilməsi, hansılardan ki, endoskopik alətlər qarın boşluğuna yeridilir.

Qarın boşluğuna qazın vurulması

Göbək nahiyəsində 0,5-1,0 sm ölçüdə dəri kəsiyi aparılır, dəri büküşündən tutulub qarnın ön divarı qaldırılır və qarın boşluğuna kiçik bucaq altında xüsusi iynə (Vereş iynəsi) yeridilir. Onun vasitəsilə qarın boşluğuna təzyiqə nəzarət etməklə (təzyiq 12-14 mm c. s.-nu keçməməlidir) 3-4 l karbon qazı vurulur.

Qarın boşluğunda daha yüksək təzyiq venoz damarları basaraq ürəyə qayıdan qanın miqdarını azaldır, diafraqmanı yuxarı qaldırır, hansı ki, ağciyərləri "sıxır". Ağciyərlərin həcminin azalması onların ventilyasiyasını pisləşdirərək anestezioloq üçün çətinlik yaradır.

Tubusların yeridilməsi

Lazımi təzyiq yaradıldıqdan sonra Vereş iynəsi çıxarılır və elə bu dəlikdən qarın boşluğuna 60^о bucaq altında içində stilet olan əsas tubus yeridilir. Stilet çıxarılır və tubusdan qarın boşluğuna işıq və kamera birləşdirilmiş laparoskop yeridilir, hansı ki, bir neçə dəfə böyüdülmüş görüntünü monitora verir. Sonra laparoskopun nəzarəti altında daha iki kəsikdən qarın boşluğuna manipulyasion alətlər üçün əlavə tubuslar yeridilir.

Bundan sonra bütün qarın boşluğunun təftişi (ümumi baxış) aparılır, hansı ki, qarında irinli, serozlu və ya qanlı möhtəviyyatı, şişləri, bitişmələri, fibrini aşkarlamağa, bağırsaq və qaraciyərin vəziyyətini qiymətləndirməyə imkan verir.

Sonra əməliyyat masasının baş tərəfi aşağı salınmaqla pasientə Trendelenburq və ya yana əyməklə Fovler vəziyyəti verilir. Bu, bağırsaqları əməliyyat sahəsindən uzaqlaşdırır və kiçik çanaq orqanlarına asan baxışı təmin edir.

Diaqnostik baxışdan sonra, aşağıdakı taktikalardan biri seçilir:

• müdaxilə laparoskopik (kəsiksiz) və ya laparotomik (açıq – kətsiklə) üsulla davam etdirilir
• biopsiya götürülür
• qarın boşluğu drenə edilir
• laparoskopik diaqnostika qarın boşluğundan qazın və tubusların çıxarılması ilə başa çatdırılır

Üç kiçik kəsiyə kosmetik tikiş qoyulur, hansı ki, özü sovrulur. Əgər tikişlər sovrulmayan saplarla qoyulmuşsa, onda onları 7-10 gündən sonra sökürlər. Kətsiklərin yerində yaranan çapıqlar tədricən itir.

Lazım gəldikdə diaqnostik laparoskopiya müalicəviyə çevrilir, yəni laparoskopik üsulla cərrahi müalicə aparılır.

Mümkün fəsadlar

Diaqnostik laparoskopiya zamanı fəsadlar çox nadir hallarda rast gəlinir. Onlardan ən təhlükəliləri troakar keçirilərkən və qaz vurularkən baş verir. Bunlara aiddir:

• qarın divarı və qarın boşluğunun iri damarlarının zədələnməsi nəticəsində massiv qanaxma;
• qazın zədələnmiş damara düşməsi nəticəsində qaz emboliyası;
• bağırsağın zədələnməsi;
• pnevomotoraks;
• yayılmış dərialtı emfizema.

Gecikmiş fəsadlar

Laparoskopiyadan sonra ən çox rast gəlinən mənfi nəticələrdən biri qarındaxili bitişmələrdi, hansı ki, sonsuzluq, bağırsaq fəaliyyətinin pozulması və bitişmə mənşəli bağırsaq keçməməzliyi verə bilər. Onlar əməliyyatın travmatik keçməsi nəticəsində, endometrioz və ya əvvəllər keçirilmiş iltihabi xəstəliklərdən sonra yarana bilər. Ancaq, çox vaxt bu qadın orqanizminin fərdi xüsusiyyətlərindən asılı olur.

Əməliyyatdan sonrakı dövrdə daha bir ciddi ağırlaşma – əməliyyat vaxtı zədələnmiş kiçik damarlardan və ya qaraciyərdən qarın boşluğuna olan qanaxmadır. Bu cür fəsadlar həkim zədələnməni görmədikdə baş verir, hansı ki, çox nadir hallarda rast gəlinir.

Digər, təhlükə törətməyən fəsadlara hematomalar və troakarların girdiyi yerin ətrafında dərialtı toxumada qaz toplanması, yaraların irinləməsi, əməliyyatdan sonrakı yırtıqlar və s. aiddir.

Bərpa dövrü

Laparoskopiyadan sonra bərpa dövrü bir qayda olaraq tez və asan keçir. Yataqda aktiv hərəkətlər artıq ilk saatlardan məsləhət görülür, gəzməyə isə – bir neçə saatdan (5-7 saat) sonra icazə verilir. Bu, bağırsaq parezinin profilaktikasıdır. Pasient bir qayda olaraq sonrakı gün evə yazılır.

Qarında və beldə nisbətən yüngül ağrılar yalnız ilk saatlar olur və ağrıkəsicilərlə keçir. İlk 3 gün ərzində temperaturun 37,5^о-ə qədər yüksəlməsi və cinsiyyət yollarından zəif qanlı ifrazat ola bilər. Sonuncu bir, maksimum iki həftə qala bilər.

Əməliyyatdan sonra nə vaxt və nə yemək olar?

Narkozun təsirindən peritonun və qarın boşluğu orqanlarının, əsas da bağırsağın qaz və alətlərlə qıcıqlanması nəticəsində ürəkbulanma və qusma ola bilər. Həmçinin bağırsağın bir müddət qalan parezi mümkündür.

Bu səbəbdən, əməliyyatdan 2 saat sonra ürəkbulanma və qusma olmazsa, tədricən artırmaqla 2-3 qurtum adi qazsız su içmək olar. Sonrakı gün həkim bağırsaqların hərəkətini təyin edərsə, qeyri-məhdud həcmdə adi qazsız su və asan həzm olunan yeməklər olar.

Əgər göstərilən əlamətlər sonrakı günə qalarsa, xəstənin müalicəsi stasionarda davam etdirilir. Müalicəyə aclıq, bağırsağın stimulyasiyası və tərkibində elektrolit olan məhlulların venadaxili köçürülməsi daxildir.

Aybaşı tsikli nə vaxt bərpa olur?

Əgər laparoskopiya aybaşının birinci ongünlüyündə aparılmışsa, onda növbəti tsikl bir qayda olaraq öz vaxtında olur, ancaq bu zaman qanlı ifrazatın miqdarı həmişəkindən çox olur. Bəzi hallarda menstruasiyanın 7-14 gün ləngiməsi ola bilər. Yox, əgər əməliyyat gec aparılmışsa, onda əməliyyat günü menstruasiyanın ilk günü hesab edilir.

Nə vaxt çimmək olar?

Çalışmaq lazımdır ki, tam sağalana qədər (adətən 1 həftə çəkir) yaralara su dəyməsin. Tikişlər söküldükdən 1 gün sonra çimmək olar. Bu zaman yaralar qorunmalı, yalnız duşla yuyulmalıdır. Hamamdan çıxdıqdan sonra yaralar ehmalca qurudulmalı və onlara zelyonka çəkilməlidir. Onlara bir daha sarğı qoymağa ehtiyac yoxdur.

Nə vaxt hamilə qalmaq olar?

Əgər əməliyyat yalnız diaqnostik xarakter daşımışsa, hamilə qalmaq qadağan edilmir.

Əgər laparoskopiya sonsuzluq məqsədilə aparılmış və əməliyyat vaxtı bitişmələr ayrılmışsa, hamilə qalmağa növbəti menstruasiyadan 1 ay sonra cəhd etmək məsləhət görülür. Yox, əgər əməliyyat vaxtı mioma çıxarılmışsa – onda, yarım ildən tez olmaz.

Beləliklə, göründüyü kimi, laparoskopiya az travmatik, nisbətən təhlükəsiz və fəsadları az olan, kosmetik və ekonomik cəhətdən sərfəli cərrahi müdaxilə üsuludur.

Laparoskopik üsulla boru keçiriciliyinin yoxlanması videoçarxına baxın:

bed]