Hamiləliyə hazırlıq dövründə göstəriş olmadıqda nə laparoskopiya, nə də histeroskopiya planlı olaraq həyata keçirilmir. Buna görə də, qadın hər dəfə USM və ginekoloqun baxışı zamanı alınan yaxşı nəticəyə arxayın olur və nə vaxtsa uşağı axıra qədər daşıya bilməyəcəyi barədə şübhəsi belə olmur. Öz-özünə baş verən düşüklər dəfələrlə təkrarlana bilər, nə qədər ki, invaziv üsullar tətbiq edilərək genişləndirilmiş ginekoloji diaqnostika aparılmır.

Belə vəziyyət – "uşaqlıqdaxili arakəsmə" adlanan patologiya üçün xarakterdir. Bu, qadınların 2-3%-ində rast gəlinən, anadangəlmə qüsurdur. Bu zaman uşaqlıq müxtəlif uzunluğa malik 2 hissəyə bölünmüş olur. Bəzən uşaqlıqdaxili arakəsmə (septum və ya septa) aşağıdan yuxarıya qədər (bu zaman tam adlanır) uzanır.

Uşaqlıqdaxili arakəsmə necə əmələ gəlir

Hamiləliyin 3-4 həftəsində döldə birincili cinsi vəzlər formalaşır. Əgər oğlandırsa, 7-ci həftədə bu vəzlər 2 xayaya çevrilir və testosteron sintez etməyə başlayır. Yox, əgər qızdırsa, onda yumurtalıqlar daha gec – 8-10-cu həftələrdə formalaşır.

5-ci hestasion həftədə embrionun 2 cüt cinsi axarı olur: volf və müller. Əgər 8-ci həftəyə qədər bu strukturlar testesteronu hiss etməzsə, onda volf axacaqları hissəvi məhv olur, onların kiçik bir hissəsi isə böyrəklərin formalaşmasında iştirak edir.

Müller axarları isə yaxınlaşaraq birləşir və uşaqlığı formalaşdırır. Onların bir-birinə birləşdikləri ümumi divar bətndaxili inkişafın 19-20-ci həftəsində tam sovrulur və bir boşluq formalaşır. Əgər bu baş vermirsə və divar tam və ya hissəvi qalırsa, onda inkişaf anomaliyası – ikiyə bölünmüş uşaqlıq formalaşır. Uşaqlıqdaxili arakəsmə bu cür yaranır.

Qadın cinsi orqanlarında anomaliyaların 48-55%-i uşaqlıqdaxili arakəsmə təşkil edir. Adətən 1-6 sm uzunluğu olan natamam arakəsmə diaqnostika olunur, tam arakəsməli uşaqlıq (dibindən uşaqlıq boynuna qədər) çox az rast gəlinir. Bu qüsur tez-tez böyrək anomaliyaları ilə birlikdə müşahidə olunur.

Anomaliyanın səbəbləri

Uşaqlıqdaxili arakəsmənin səbəbi nadir hallarda genetik (irsi) olur. Əsasən, bu, dölə elə uşaqlığın formalaşdığı dövrdə – 10-20-ci həftələr arası təsir edən əlverişsiz faktorlardı.

Zədələyici agent rolunu oynaya bilər:

• ananın zərərli vərdişləri;
• hamiləlik toksikozu;
• ananın əsas TORCH-qrupuna daxil olan infeksiyalar keçirməsi: toksoplazmoz, məxmərək, xlamidioz, herpes və həmçinin qızılca;
• hamilədə şəkərli diabet – mayalanmaya qədər mövcud olan və ya hamiləlik zamanı yaranan (hestasion diabet);
• toksiki dərman preparatlarının qəbulu;
• sənaye və məişət zəhərlərinin ana və dölə təsiri;
• ciftin formalaşma və birləşmə pozğunluqları, hansı ki, uşaqlığın formalaşması müddətində – hamiləliyin 12-16-cı həftəsində baş verir;
• ananın pis qidalanması zamanı zülalların, əvəzolunmaz aminturşuların, vitamin və mikroelementlərin normal sutkalıq tələbatının ödənməməsi;
• ananın ionlaşdırıcı şüaların təsirinə məruz qalması.

Uşaqlıqdaxili arakəsmənin əlamətləri

Bu qüsurun nəzərəçarpan əlamətləri yoxdur: qızların əksəriyyəti yalnız normadan bir az ağrılı menstruasiyanın olduğunu qeyd edir. Ancaq, bu, onları həkimə müraciət etməyə məcbur etmir, çünki normal tsiklin necə olduğunu bilmirlər.

Uşaqlıqdaxili arakəsmənin ikinci təzahürü uşaqlıq qanaxmasıdır, hansı ki, bəzən tsiklin ortasında, çox vaxt isə menstruasiya zamanı baş verir və itirilən qanın miqdarını artırır.

3-cü və ən nadir əlamət menstruasiyanın heç olmamasıdır, yəni, birincili amenoreyadır.

Əksər hallarda anomaliya, qadını sonsuzluq və ya adəti düşük münasibətilə daha dərindən müayinə etdikdə, bəlli olur. Xəstəlik həmçinin o zaman aşkarlanır ki, həkim böyrəklərin USM-ində struktur anomaliyaları gördükdə reproduktiv orqanların müayinəsini tövsiyə edir.

Uşaqlıqdaxili arakəsmə və hamiləlik

Uşaqlıqdaxili arakəsmə qadının hamilə qalmasına 2 cür təsir edə bilər.

Birincisi, sonsuzluğa səbəb ola bilər. Bu qüsuru olan qadınların 21-28%-də birincili sonsuzluq – hamiləliyin heç baş verməməsi müşahidə olunur. 12-19% hallarda isə – bu vəziyyət ikincili xarakterdədir, yəni, birinci uşağı qadın doğamuşdur, ancaq sonra hamilə qala bilmir.

İkincisi, arakəsmə bəzən hamiləlik düşüklərinin səbəbi ola bilər. İlk trimestrdə bu risk yüksəkdir – 28-60%. Bu onunla əlaqədardır ki, embrion tez-tez uşaqlığın divarına deyil, damarları və uyğun olaraq qidalandırma funksiyası olmayan arakəsməyə birləşir.

Hamiləliyin 2-ci trimestrində, əgər döl arakəsməyə deyil, uşaqlığın divarına birləşmiş olsa da, düşük riski azda olsa – 5 % mövcuddur. Səbəblərdən biri onunla əlaqədardır ki, arakəsmə, xüsusilə də əgər o tamdırsa, servikal (boyun) kanalın açıq qalmasına gətirib çıxarır. Nəticədə uşaqlıq boynu inkişaf edən dölün ağırlığını saxlaya bilmir və vaxtında korrekisya olunmazsa, düşük baş verir. İkinci trimestrdə düşüyün ikinci səbəbi, arakəsmənin böyüyən dölə uyğun uşaqlığın böyüməsinə mane olmasıdır.

Amma, statistika pis deyil: 50% hallarda arakəsmə nə mayalanmaya, nə də dölün daşınmasına mane olmur. Buna baxmayaraq, onun mövcudluğu, dölün köndələn yerləşməsi və keysəriyyə kəsiyi ilə doğulma riskini artırır.

Uşaqlıqdaxili arakəsmənin doğuşun gedişinə təsiri

Uşaqlıqdaxili arakəsmə (septa) aşağıdakılara səbəb ola bilər:

• Vaxtından əvvəl doğuşlara. Onlar septanın artıq böyümüş dölə təzyiqi nəticəsində başlayır.
• Uşaqlığın yığılma qabiliyyətinin zəifləməsi: uşaqlığın ikinci yarısının əzələləri (döl olmayan tərəf) onun böyüməsi zamanı lazımi qədər gərilmir. Nəticədə uşaqlıq əzələlərinin diskoordinasiyası və ya doğuş fəaliyyətinin zəifliyi inkişaf edir.
• Nadir hallarda arakəsmə qadının həyati üçün təhlükəli vəziyyətə səbəb olur: doğuşdan sonra uşaqlıq boşalır və güclü qanaxma baş verir, onun dayandırılması üçün isə çıxarılması tələb oluna bilər.

Belə fasadlar daha çox tam uşaqlıqdaxili arakəsmələr üçün xarakterikdir.

Uşaqlıqdaxili arakəsmənin diaqnostikası

Uşaqlıqdaxili arakəsmə – diaqnostikası çox vaxt çətin olan anomaliyadır. Ginekoloji baxışda onu aşkar etmək mümkün deyil. Kiçik çanağın USM-i də az informativ olur və əgər uşaqlığın boşluğunda hər hansı nazik divarlı strukturu müəyyən etsə də, bunun uşaqlıqdaxili membran və ya ikibuynuzlu uşaqlıq olması dəqiq aydın olmur. Daha informativi hidrosonoqrafiya metodudur – uşaqlıq boşluğuna steril maye doldurmaqla aparılan ultrasəs diaqnostikasıdır.

Histerosalpinqoqrafiya – uşaqlığın və fallop borularının rentgeni – yalnız 50% hallarda yararlıdır. Hətta KT və MRT bu patologiyanın diaqnostikasında öz əhəmiyyətini itirir.

Uşaqlıqdaxili arakəsmənin dəqiq diaqnostikası 2 invaziv prosedurun birlikdə tətbiqi ilə həyata keçirilir: histeroskopiya və laporoskopiyanın.

Histeroskopiya və onun növü fibrohisteroskopiya – uşaqlıq boşluğuna optik cihazın yeridilməsi – narkoz altında aparılır, çünki çoxlu sayda sinir ucları olan uşaqlıq boynunun genişləndirilməsi və uşaqlığın daxilinə maye vurulması tələb olunur. Bu müayinə birləşdirici toxumadan ibarət membranı görməyə, onun uzunluq və qalınlığını qiymətləndirməyə, həmçinin uşaqlıq boşluğunun həcminə baxmağa imkan verir. Müayinə endometriumun kifayət qədər kiçik olduğu, menstrual tsiklin birinci yarısında aparılır.

Arakəsmənin uzunluğu alınmış məlumatlara əsasən qiymətləndirilir (müalicə üçün vacibdir). Nəticədə aşağıdakılar görünür:

• tam arakəsmə: daxili və ya xarici dəliyə qədər uzanır;
• natamam arakəsmə – 10-40 mm uzunluğunda olur;
• geniş əsaslı arakəsmə (üçbucaqşəkilli).

Laparoskopiya – optik cihazın qarın boşluğuna kətsiklərdən yeridilməsidir. O, uşaqlığa yuxarıdan baxmağa, onun ikibuynuzlu olub-olmamasını və köndələn istiqamətdə genişlənməsini görməyə imkan verir. Laporoskopiya bölünmüş hissələrin asimmetrikliyi haqqında məlumat verir. Bu üsul vasitəsilə həm də yumurtalıqların, fallop borularının, peritonun vəziyyətini qiymətləndirmək olur.

Arakəsmənin diaqnostikasında histeroskopiya və laparoskopiyanın yalnız birlikdə istifadəsinin "qızıl standart" olduğunu nəzərə alsaq, hamiləliyin bu işə çətinlik törədəcəyi bəlli olur.

Uşaqlıqdaxili arakəsmənin müalicəsi

Arakəsməni cərrahi müdaxilədən başqa üsullarla aradan qaldırmaq olmur. Lakin əksər cərrahlar bu məsələyə çox ehtiyyatla yanaşırlar: çoxları bu əməliyyatı birincili sonsuzluqda və ya adəti düşüklər olduqda seçir, lakin anamnezdə bir uğurlu hamiləlik olduqda etmirlər. Bunu belə izah edirlər ki, əməliyyatdan sonra uğurlu hamiləlik şansı 100% deyil, 85-90%-dir. Digər mütəxəssislər isə əksinə, belə hesab edirlər ki, patologiyanın mövcudluğu, onun aradan qaldırılması üçün əsl göstərişdir.

Hazırki dövrdə əməliyyat uşaqlıqdaxili arakəsmənin kəsilib ayrılmasından ibarətdir. O, histeroskop vasitəsilə, tam vizual nəzarət altında aparılır. Ümumi narkoz verilir. Əməliyyatönü hazırılıq məqsədilə bəzən 2-3 ay müddətində antiqonodatrop dərmanlar kursu təyin edilir. Onlar süni klimaks yaradır, ancaq bununla yanası endometriumun qalınlığını azaldır və beləliklə müdaxilə zamanı qanaxmanın həcmini azaldır.

Əgər arakəsmə nazikdirsə, onu endoskopik qayçi və ya lazer vasitəsilə ayırırlar. Arakəsmə qalın və damarla zəngin olduqda onu histerorezektoskop – histeroskop kanalından yeridilən ilgəklə götürürlər, hansı ki, elektrik cərəyanı ilə kəsərək eyni zamanda qan damarlarını koaqulyasiya edir.

Əgər arakəsmə tam olarsa və servikal kanala keçərsə, onun servikal hissəsini saxlayırlar ki, hamiləlikdə fəsad yaradan istmiko-servikal çatışmazlıq baş verməsin.

Əgər uşaqlıq boşluğu deformasiya olunubsa, arakəsmə kəsildikdən sonra rekonstruksiya aparırlar. Müdaxilənin ümumi vaxtı 60 dəqiqədir.

Əməliyyatdan dərhal sonra hamiləlik planlaşdırmaq olmaz: 2-3 ay müddətində uşaqlıqdaxili bitişmələrin qarşısını almaq üçün estrogen preparatları qəbul etmək lazımdır. Ola bilər ki, əməliyyatdan sonra 1 il müddətində kontrasepsiya tələb olunsun.