Akuşer patologiyaları və bəzi somatik xəstəliklər hamiləliyin gedişinə təsir göstərə bilər. Ağır pozğunluqlarda dölün bətndaxili inkişafdan qalması baş verir. Vaxtında başlanmış müalicə ilə bu vəziyyət korreksiyaya tabe olur, ona görə də, risk qrupunda olan hamilələr daimi müşahidə altında olur.

Dölün inkişafdan qalması nədir

Dölün inkişafdan qalması – onun doğularkən çəkisinin normadan 10% və daha çox az olmasına deyilir. Belə vəziyyət hamiləlik vaxtı diaqnostika olunmalıdır, ona görə də ona elə uşaqlar aid edilir ki, ölçüləri hamiləliyin konkret dövrünün normalarından aşağı olur.

Bu vəziyyət müxtəlif tezliklə rast gəlinir, hansı ki, sosial şərait və qida rejimindən asılıdır. Statistik məlumatlara əsasən, dölün inkişafdan qalması bütün hamiləliklərin 5-17%-ində müşahidə edilir.

Dölün bətndaxili inkişafı tamamilə ana orqanizminin vəziyyətindən asılıdır. Buna görə də, qadının iş şəraiti, somatik və infeksion xəstəliklər hamiləliyin gedişinə təsir edə bilir. Mənfi amillərin əksəriyyətini aradan götürmək olar, buna görə də, patologiyanın qarşısını almaq üçün hamiləlikönü hazırlıq keçmək və hamiləliyi düzgün aparmaq lazımdır.

Dölün inkişafdan qalma səbəbləri

Gələcək uşağın həyatını təmin edən əsas orqan plasenta – ciftdir. O, oksigen və qidalı maddələri dölə ötürür, zərərli maddələri və mikroorqanizmləri isə filtrasiya edir. Buna görə də, inkişafa mane olan əsas amil, fetoplasentar çatmamazlıq olur. Amma, patologiyaya səbəb ola biləcək amillər müxtəlifdir:

1. Ananın yaşayış tərzi. Siqaretçəkmə, spirtli içkilər və narkotik qəbulu cift damarlarına təsir edir. Onların zədələnməsi ciftin vaxtından əvvəl qocalmasına, onun çatmamazlığına səbəb olur. Zərərli iş şəraiti – lak-boya buxarları və benzin ilə tənəffüs, ionlaşdırıcı şüalar da mənfi təsir göstərir. Bəzi qrupdan olan dərman preparatları dölün inkişafdan qalmasına səbəb ola bilər.
2. Qadının lazımi qədər qidalanmaması. Hamiləlik vaxtı ağır pəhriz zərərlidir.
3. Ananın xəstəlikləri. Ən çox qandövranının pozulması ilə gedən xəstəliklər təsir göstərir. Bunlara arterial hipertenziya, ürək çatmamazlığı, qaraciyər və böyrək xəstəlikləri aiddir. Şəkərli diabetdə həm dölün inkişafdan qalması, həm də makrosomiya – iri döl ola bilər. Pozğunluq çox vaxt qalxanvari vəz xəstəliklərində baş verir.
4. Hamiləliklə əlaqədar patologiyalar. Bunlara toksikozlar aiddir. Toksikoz fonunda damarların generalizəolunmuş spazmı inkişaf edir. Buna görə də, uşaq lazımi miqdarda oksigen almır, hipoksiya inkişaf edir, hansı ki bundan sonra inkişafdan qalma başlayır.
5. Ciftin 10-15% zədələnməsi fetoplasentar çatmamazlığa səbəb olur. Bu onun hissəvi qopmasında, infarktında, vaxtından əvvəl qocalmasında ola bilər. Dölün qan təchizatına dölyanı mayenin və göbək ciyəsinin vəziyyəti təsir edir. Onun həqiqi düyünündə, həmçinin xorioamnionit və azsululuqda – döl inkişafdan qala bilər.
6. Dölün inkişaf anomaliyaları xromosom xəstəliklərilə əlaqədar olarsa, dölün inkişafdan qalmasına səbəb olur. Bunlara genetik xəstəliklər, müxtəlif orqanların anadangəlmə defektləri, sinir sisteminin qüsurları aiddir.
7. İnfeksiyalar. Burada əsas rol viruslara məxsusdur, hansı ki, hüceyrələri zədələyərək, onların bölünməsini pozur. Bunlar hepatitlər, Koksaki, SPİD, herpes, məxmərəkdir. Həmçinin toksoplazma və mikoplazma kimi hüceyrədaxili parazitlər döl hüceyrələrini infeksiyalaşdırmağa qadirdir.
8. Ana və döl arasında rezus-konflikt, hansı ki, rezus-faktora görə immunoloji uyğunsuzluq nəticəsində yaranır. Çox vaxt təkrar doğanlarda və ya hamiləliyi gec mərhələdə pozulan və anti-D profilaktika aparılmayan qadınlarda inkişaf edir.
9. Çoxdöllü hamiləlik bir və ya hər iki döldə qida çatmamazlığı ilə fəsadlaşa bilər. Bəzən oğurluq sindromu inkişaf edə bilər, hansı ki, cift ümumi olduqda, dölün biri digərindən yaxşı qidalanır. Buna görə də dölün biri inkişafdan geri qalır, hətta antenatal ölümə qədər.

Ananın başlanğıc çəkisi əvvəlcədən az olduqda (50 kq-dan az), dölün inkişafdan qalma riski yüksəkdir. Fəsadlı mama-ginekoloji anamnezin böyük əhəmiyyəti var. Bunlara aiddir:

• uşaqlığın infantilizmi;
• birincili sonsuzluq;
• cinsiyyət orqanlarının inkişaf anomaliyaları;
• menstrual tsiklin pozğunluqları;
• keçmişdə olan özbaşına açılış;
• keçmiş hamiləlik və doğuşlarda ağırlaşmalar.

Hadisələrin yarısında dəqiq səbəb aşkarlamaq olmur, ona görə də, qadın onda olan risk faktorları fonunda belə patoloji vəziyyətin inkişaf etmə ehtimalını bilməlidir.

Növləri və ağırlıq dərəcələri

Hipotrofiyanın formaları dölün müxtəlif hissələrinin inkişafdan qalmasına əsasən təyin edilir:

1. Simmetrik forma (hipoplastik) – uşağın proporsiyaları qalır, bədənin hər-hansı bir hissəsinin tək inkişafdan qalması olmur. Amma ümumi ölçüləri hamiləlik dövrünə uyğun qəlmir. Belə forma hamiləliyin əvvəllərində rast gəlinir. Simmetrik formanın mexanizmi onunla izah olunur ki, erkən dövrlərdə dölün inkişafı hüceyrələrin hiperplaziyasından – onların sürətli bölünməsindən asılıdır. Hipoksiya bu prosesi ləngidir, buna görə də, çəkidə və boyda geri qalma müşahidə olunur.
2. Asimmetrik forma (hipotrofik) – uşağın bədən uzunluğu normaldır, amma inkişafdan geri qalma var. Qarnın həcminin ölçülməsi onun hamiləlik müddətindən nə qədər geri qalmasını göstərəcək. Bu, hipoksiya və qida defisiti nəticəsində daxili orqanların inkişafdan qalması ilə izah olunur.
3. Qarışıq forma – qarnın ölçüsü bu dövr üçün olan normadan 2 həftə geri qalır, fetometriyanın digər göstəriciləri də bir qədər azalmış olur.

Həmçinin hipotrofiyanın dərəcələri təyin olunur. 1-ci dərəcəli inkişafdan qalma normadan 2 həftə gecikmə ilə xarakterizə olunur. Belə vəziyyət yüngül dərəcə hesab olunur. 2-ci dərəcəli inkişafdan qalma 3-4 həftə gecikmə ilə xarakterizə olunur. 3-cü dərəcəli ağır inkişafdan qalmada normadan 4 həftədən çox gecikmə olur.

Dölün inkişafdan qalma mexanizmi

İnkişafdan qalma ehtimalı artıq birinci trimestrdə qoyulur. Müxtəlif patoloji amillərin təsirindən qadında trofoblastın uşaqlıq arteriyalarına daxil olması pozulur. Nəticədə cift qandövranında hemodinamik pozğunluq başlayır. Damarlarda qandövranı yavaşıyır, hansı ki, ana ilə döl arasında qazlar mübadiləsini zəiflədir. 22 həftəyə qədər hipoksiyanı kompensasiya edə biləcək mexanizmlər hələ inkişaf eləmədiyi üçün, simmetrik formalı inkişafdan qalma baş verir.

Hamiləliyin ikinci yarısında hipotrofiya müxtəlif amillərin təsirindən plasentanın fəaliyyətinin pozulması səbəbindən baş verir. Bu, xroniki hipoksiyaya səbəbi olur. Döl orqanizmi həyati vacib mərkəzləri – sinir sistemini qorumağa çalışır, ona görə də, qanın çox hissəsi baş beyinə yönəlir. Hipoksiyadan daha çox daxili orqanlar əziyyət çəkir, buna görə də hipotrofiyanın asimmetrik forması yaranır.

Dölün inkişafdan qalmasının əlamətləri

Xarici görünüşə görə dölün patoloji vəziyyətini təyin etmək mümkün deyil. Hamiləliyin 3-cü trimestrində çəkinin az artımına və qarnın kiçik ölçüsünə görə ondan şübhələnmək olar. Amma bu göstəricilər spesifik deyil. Analoji əlamətlər dölyanı maye az olduqda da ola bilər.

Yalnız risk faktorları və qadının sosial vəziyyəti aşağı olduqda, normal qidalanma və məişət şəraiti olmadıqda və həmçinin zərərli vərdişlər fonunda həkim dölün inkişafının ləngiməsindən şübhələnə bilər.

Dölün hərəki aktivliyinə görə dolayısı yolla hipoksiya və inkişafdan qalma sindromu haqqında düşünmək olar. Uşağın zərbələrinin qəflətən artması, kəskin hipoksiyadan xəbər verir. Hərəkətlərin praktik olaraq tam dayanması xroniki hipoksiya və uşağın əziyyət çəkməsinin əlamətləridir.

Dölün inkişafdan qalmasının fəsadları

Hipotrofiyanın nəticələri onun səbəblərindən asılıdır. Fetoplasentar çatmamazlıq hamiləliyin pozulması, erkən doğuş və doğuş fəaliyyətinin anomaliyalarına gətirə bilər.

Dölün inkişafdan qalmasına səbəb olan toksikoz plasentanın qopması və uşağın ölməsi, eyni zamanda anada təhlükəli damardaxili laxtalanma sindromunun inkişafı ilə fəsadlaşa bilər.

Adətən erkən dövrlərdə infeksiyalar açılışa, gec mərhələlərdə isə inkişaf qüsurları və dölün ölümünə gətirə bilər.

Hipotrofiya ilə doğulan uşaqlarda adaptasion imkanlar azalmış olur. Onlar doğuşdansonrakı dövrdə tez-tez xəstələnir, fizioloji sarılığı və orqanizmin digər dəyişikliklərini pis keçirir. Onlara həkimlər tərəfindən xüsusi diqqət tələb olunur.

Hipotrofiyanın asimmetrik formalarında aşağıdakı fəsadlar xarakterdi:

• doğulduqdan sonra böyük çəki itkisi və onun ləng bərpası;
• uzunmüddətli hiperbilirubinemiya;
• hormonal krizin olmaması;
• göbək yarasının ləng sağalması;
• mübadilə pozğunlqları: qaraciyərin zülal əmələgətirmə funksiyasının pozulması;
• qanın laxtalanma pozğunluqları;
• yenidoğulmuşun asfiksiyası, baş və onurğa beyninin zədələnməsi;
• oyanıqlıq sindromu.

Simmetrik formada tez-tez dizembriogenez stiqmaları tapılır:

• kəllənin ölçülərinin azalması, qaşların sallanması;
• sifət cizgilərinin kiçik olması, onun asimmetriyası;
• yəhərvari, monqol burnu;
• epikant, gözlərin asimmetriyası;
• qulaq seyvanlarının distopiyası;
• qulaq sırğalıqlarının anomaliyaları;
• barmaqların kiçik və asimmetrik olması;
• oğlanlarda kriptorxizm və ya fimoz;
• qızlarda klitorun böyüməsi;
• dəri piqmentasiyasının pozulması;
• bədənin müəyyən yerlərində həddən artıq tüklənmə.

Dölün inkişafdan qalmasını necə bilmək olar

Hər dəfə mama-ginekoloqa gedəndə uşaqlıq dibinin hündürlüyü və qarnın çevrəsi ölçülür. Onların böyüməsi ananın bədən quruluşundan asılı olmayaraq, müəyyən normalar əsasında baş verir. 2 sm-dən çox geriqalma hipotrofiyaya şübhə yaradır, əsas da qadın risk qrupuna daxil olduqda. Amma dəqiq göstəricilər dinamik USM-də alınır. İnkişafdan geri qalmanı qiymətləndirmək üçün, 14 günlük intervalla minimum iki müayinə aparılmalıdır.

Simmetrik forma 10-30% halda rast gəlinir. Bu zaman, uşağın bütün ölçülərinin bərabər azalması qeyd olunur: başın, qarının, bud sümüyünün uzunluğu. Bu tip inkişafdan qalma 2-ci trimestrdən başlamaqla özünü büruzə verir. Plasentar qandövranı hamiləliyin 20-ci həftəsindən qeyd olunur. Belə qadınlara yanaşı olaraq çox- və azsululuq xarakterdi, hansı ki, inkişaf qüsurları ilə birgə rast gəlinir.

Dəqiq diaqnostika üçün, hamiləlik müddətini bilmək lazımdır ki, müayinə nəticələri norma ilə tutuşdurulsun. Simmetrik formada dölün baş və qarnının çevrəsinin ölçüsü bərabər azalmış olur. Ona görə də, bu məlumatlar informativ deyil. Bu məqsədlə budun uzunluğu ilə qarnın çevrəsinin nisbəti tətbiq edilir. Əgər nisbət 24,0-dan çoxdursa, bu, dölün inkişafdan qalması deməkdir. Yalnız uşağın göstəriciləri genetik olub, valideynlərindən keçmiş olduqda, istisna olaraq norma kimi qəbul olunur.

Asimmetrik forma 70-90% halda aşkar olunur. Patologiyanın diaqnostikası adətən şübhə doğurmur. Əsas kimi baş və qarnın çevrəsinin uzunluğu götürülür. Asimmetrik forma üçün bu göstərici yaş normasını keçir. Normal nisbət aşağıdakı kimi qəbul edilir:

• 32 həftəyə qədər – 1,0-dən çox;
• 32-34 həftələrdə – 1,0-ə yaxınlaşır;
• 34 həftədən yuxarı – 1,0-dən az.

Asimmetrik forma 3-cü trimestrdə inkişaf edir. Cift qandövranının pozulması hamiləliyin 30-cu həftəsindən sonra baş verir, dölyanı mayenin həcmi azalır və ya normada olur, inkişaf qüsurları isə nadir hallarda rast gəlinir.

Həmçinin diaqnostika vaxtı ağırlıq dərəcəsi qoyulur, hansı ki, sonrakı həkim taktikasını təyin edir.

USM-ə cift damarlarının dopplerometriyası daxildir. Bu zaman, dölün aşağıdakı damarlarında qandövranı pozğunluğu aşkarlanır:

• göbək ciyəsi arteriyası;
• aorta;
• beyin arteriyası;
• venoz axacaq.

Bütün qadınlara 27-30 həftədən sonra KTQ aparılır. Bu, döldə hipoksiyanın olmasını təyin edir. Ürək ritminin variabelliyinin azalması, areaktiv tipli qeyri-stress testi – normadan kənaraçıxma hesab edilir.

Dölün biofizik profili qiymətləndirilir. Obyektiv informasiyanı, o, yalnız hamiləliyin 30 həftəsindən sonra verir. Prosedurun davam müddəti 30 dəqiqədən az deyil. Online rejimdə USM-də bir sıra göstəricilər qiymətləndirilir. Ona və KTQ göstəricilərinə müəyyən miqdar bal verilir, hansı ki, toplanır. Bu zaman 6 göstəricinin əhəmiyyəti var:

• qeyri-stress testi (dölün tərpənməsinə cavab olan ürək yığılmaları);
• tənəffüs hərəkətləri;
• dölün tonusu;
• hərəki aktivliyi;
• dölyanı mayenin həcmi;
• plasentanın yetişmə dərəcəsi.

8 baldan 12-yə qədər normal hesab edilir. Əgər cəm 6-7 baldırsa – vəziyyət şübhəlidir və müşahidə tələb edir. 4-5 bal – dölün ağır distresidir.

Dölün inkişafdan qalmasının müalicəsi

Dölün inkişafdan qalmasının müalicəsi iki istiqamətdə aparılır:

1. Cift qandövranının korreksiyası.
2. Pozğunluğa səbəb olan xəstəliklərin müalicəsi.

Dölün inkişafdan qalmasının dünyada qəbul edilən vahid effektiv terapiya sxemi yoxdur. Klinik məsləhətlər əsasən Q. M. Savelyevanın təklif etdiyi müalicə sxeminə əsaslanır. Ona daxildir:

• vitamin və minerallarla zəngin zülali pəhriz;
• böyrək nahiyəsinə 10 diatermiya seansının 10 ultrabənövşəyi şüalanma seansı ilə növbələnməsi;
• Korqlikonun günaşırı venadaxili yeridilməsi;
• Kokarboksilazanın 10-14 gün ərzində hər gün əzələdaxili yeridilməsi;
• Eufillinin daxilə və ya rektal şam şəklində istifadəsi;
• Trental tabletlərinin Fenoptil ilə birlikdə qəbulu.

Bu müalicə sxemi patologiyanın ağır formasında təsir etməyəcək, amma, orta ağırlıqda vəziyyətin pisləşməsinin qarşısını ala bilir. Bəzi tədqiqatlara görə tərkibi təmiz diosmindən ibarət olan Flebodia-600-ün tətbiqi yaxşı effekt verir.

Bu maddə venoz damarların divarlarına təsir edir və fetoplasentar çatmamazlıqla əlaqədar baş verən fəsadların qarşısını almağa imkan verir. Risk qrupunda olan qadınlara onu ikinci trimestrdən təyin edirlər, əgər inkişafdan qalma əlamətləri varsa, dərhal təyin edilir. Diosmin uşaqlıq-plasentar kompleksində venoz durğunluğu götürür, mikrosirkulyasiyanı yaxşılaşdırır, dölün kompensator-adaptasion imkanlarını artırır.

Düzgün olmayan qidalanma patologiyanın səbəblərindən biridir, amma vəziyyəti yalnız qida qəbulu ilə yaxşılaşdırmaq olmur. Bioloji əlavələr dölün vəziyyətinə yaxşı təsir göstərmir.

Dölün inkişafdan qalması infeksiya ilə birlikdə rast gəlinərsə, konkret müalicə taktikası hələ işlənməyib. Bakteriyalar heç vaxt dölün inkişafına təsir edə bilməz, buna yalnız viruslar qadirdir.

Hamiləliyin saxlanılması və doğuş

Əgər inkişafdan qalmanın 1-2-ci dərəcəsində xroniki hipoksiya əlamətləri yoxdursa, hamiləlik saxlanılır.

Ağırlıq dərəcəsindən asılı olmayaraq, hipoksiya əlamətləri olarsa, hansı ki, dərman korreksiyasına tabe olur, hamiləliyi 32-34 həftədən az olmayaraq uzadırlar.

Aparılan müalicəyə döl reaksiya verməzsə, ananın vəziyyəti pisləşərsə və həyatı təhlükə altında olarsa, hamiləlik vaxtından əvvəl sonlandırılır.

37 həftəyə qədər dölün inkişafdan qalması, həmişə keysəriyyə əməliyyatına gətirmir. Onu aşağıdakı göstərişlər əsasında aparırlar:

• uşağın kritik vəziyyəti;
• 3-cü dərəcəli inkişafdan qalma;
• 2-ci dərəcəli inkişafdan qalma akuşer patologiyaları fonunda;
• çanaq gəlişi;
• uşaqlıq boynunun doğuşa hazır olmaması;
• fəsadlı anamnez.

Əməliyyat spinal anesteziya altında aparılır ki, narkotiklər uşağa təsir etməsin.

Əgər hipotrofiya fonunda doğuş aparılarsa və uşağın vəziyyəti qəflətən pisləşərsə, təcili keysəriyyə əməliyyatı tələb oluna bilər.

Dölün inkişafdan qalması doğuşdan sonrakı birinci il fiziki və sinir-psixi pozğunluqlara gətirə bilər. Ona görə də uşağın inkişafına mane ola biləcək səbəblərdən uzaq durmaq lazımdır.