Yumurtalığın burulması – qadının qarnının aşağısnda olan ağrıların nadir, lakin təhlükəli səbəblərindən biridir. Patologiyanın özəlliyi venoz axının pozulması nəticəsində yumurtalıqda yaranan ödem və qansızmadır. Burulma yumurtalıqların hiperstimulyasiya sindromunun fəsadlarından biridir.

Patologiya haqqında

Adətən prosesdə yumurtalıq və həmin tərəfdəki boru iştirak edir. Yumurtalıq burulmasının klinik simptomları qeyri-spesifik olduğu üçün, onu vaxtında aşkar etmək mümkün olmur. Bu, xəstəliyin müalicəsini gecikdirir və nəticədə yumurtalıq nekroz olur, yəni, ölür.

Burulma bir tərəfli olur. Adətən böyümüş yumurtalıq zədələnir. Normal orqanın burulması isə – əsasən uşaqlarda rast gəlinir. Damarların sıxılması nəticəsində yumurtalıqda venoz axın və arterial qan təchizatı pozulur. Toxumalarda oksigen aclığı baş verir. Nəticədə yumurtalıq toxuması infarkt olur, yəni, ölür.

Bəzən, yalnız venoz və limfatik axın pozulur, arterial qan təchizatı qalır. Bu halda, yumurtalığın xroniki burulması inkişaf edir. Belə vəziyyət adətən diaqnostika olunmur, çünki, onun aydın simptomları yoxdur. Xəstəliyin bu forması uşaqlıq borusunun natamam burulması nəticəsində yaranır, orqanda ödem və qarnın aşağısında uzunmüddətli göynədici ağrılarla müşayiət oluna bilər. Natamam burulmanın istənilən vaxt kəskin formaya keçmə riki var.

Yumurtalığın burulması təcili ginekoloji əməliyyatların səbəbləri arasında 5-ci yerdə durur. Patologiya müxtəlif yaş qruplarında inkişaf edir, amma ən çox (70% halda) – 25-30 yaşlı qadınlarda rast gəlinir. İnkişaf etmiş ölkələrdə bu prosesin rast gəlməsi bir qədər yüksəkdir. Bu, onlarda süni mayalanmanın və uyğun olaraq, ovulyasiyanın hormonal stimulyasiyasının geniş yayılması ilə izah olunur.

Statistikaya görə 60% halda sağ yumurtalığın burulması rast gəlinir.

Burulmanın səbəbləri

Patologiyanın inkişafına anatomik dəyişikliklər – orqanın ölçülərinin böyüməsi səbəb olur. Bu, uşaqlıq borusunun çanaq boşluğunda vəziyyətinin dəyişməsinə və onun öz oxu ətrafında burulmasına gətirir.

Yumurtalığın burulmasının əsas səbəbləri:

• 6-14 həftəlik hamiləlik: sarı cisim yumurtalığın böyüməsinə, progestron isə – bağların boşalmasına səbəb olur;
• uşaqlıq borularının inkişaf qüsurları: onların uzun və qıvrılmış olması, hansı ki, adətən cinsi yetkinliyə çatmamış qız uşaqlarında müşahidə olunur;
• hadisələrin yarıdan çoxsu artımların törəmələrilə əlaqədar olur (yumurtalıqların 4 sm-dən böyük və dermoid mənşəli kistalarında);
• bədxassəli şişlər burulmanı xoşxassəlilərdən az verir, çünki, onların ətrafında formalaşan bitişmələr borunun burulmasına mane olur;
• uşaqlıq borularında aparılan cərrahi əməliyyatlar yumurtalıqların burulma riskini artırır, çünki, borunun ətrafında yaranan bitişmələr "ayaqcıq" yaradır ki, onun da ətrafında da orqanın burulması baş verir.

Yumurtalıq burulmasının əlamətləri

Yumurtalıq burulmasının əsas əlaməti – ağrıdır:

• ağrı qəflətən – aktiv hərəkət və idmanla məşğul olan zaman başlaya bilər (ağrı intensiv və birtərəflidir, qarnın aşağısında olur, bir neçə saat ərzində tədricən artır);
• xəstələrin az bir qismində ağrı zəif olur və daha uzun müddət ərzində artır;
• ağrı çox vaxt kürəyə, belə, çanağa, həmin tərəfdəki buda yayılır;
• xəstələrin dörddə birində ağrı ikitərəfli, kəskin, deşici, nadir hallarda sancışəkilli ola bilər;
• cavanlarda ağrı uzun müddət – sutka ərzində tədricən artır, postmenopauzada olan qadınlarda isə əksinə – 8 saat ərzində maksimuma çatır.

Digər simptomlar:

• ürəkbulanma və qusma pasientlərin 70%-ində olur və mədə-bağırsaq xəstəliklərini simulyasiya edir;
• bədən temperaturunun qalxması xəstəliyin son mərhələlərində – toxumaların artıq ölməsi zamanı baş verir.

Yumurtalığın ölməsi və peritonitin inkişafı zamanı pasientin ümumi vəziyyəti pisləşir: dəri avazıyır, soyuq tər və zəiflik gəlir, qarın şişir, sidik ifrazı azalır, ürəkdöyünmə yaranır, ağrı artaraq qarnın hər yerinə yayılır.

Burulma hamiləliyin gec dövrlərində də ola bilər. Bu halda onu səhvən appendisit və ya erkən doğuş kimi qiymətləndirirlər.

Xarici baxışın nəticələri də, şikayətlər kimi qeyri-spesifik xarakter daşıyır. Xəstələrin 50-90%-ində qarın boşluğunun bir tərəfində törəmə əllənir. Əlləmə zamanı qarın divarı xəstələrin yalnız üçdə birində ağrılıdır, 30%-ində isə – yumşaq və ağrısız olur. Peritonun qıcıqlanma əlamətləri prosesin yalnız son mərhələlərində təyin olunur.

Yumurtalıqların burulması zamanı mümkün fəsadlara aiddir:

• infeksion proses;
• peritonit;
• xroniki çanaq ağrıları;
• sepsis;
• kiçik çanaqda bitişmə prosesi;
• uşaqlıqdankənar hamiləlik riskinin artması;
• nadir hallarda – sonsuzluq.

Burulmanın diaqnostikası

Qarnın aşağı hissəsində ağrı əmələ gəldikdə, mütləq rəngli doppleroqrafiya ilə ultrasəs müayinəsi aparılmalıdır. Bu müayinə orqanının qan təchizatını görməyə imkan verir.

Yumurtalıq şişləri, kiçik çanaqda cərrahi əməliyyatlar və hamiləlik kimi risk faktorları diqqəti xüsusi cəlb etməlidir.

Diferensial diaqnostika aşağıdakı xəstəliklərlə aparılmalıdır:

• appendisit;
• sidik-ifrazat sisteminin infeksiyaları və sistit;
• bağırsaq divertikulu;
• uşaqlıqdankənar hamiləlik;
• endometrioz;
• bağırsaq keçməməzliyi;
• sidik daşı xəstəliyi;
• yumurtalıq kistası;
• çanaq orqanlarının iltihabı.

Aydın olmayan hallarda rəngli doppler müayinəsindən başqa, kiçik çanaq orqanlarının kompüter və ya maqnit-rezonans tomoqrafiyası tələb oluna bilər. Laborator müayinələrdə qeyri-spesifik iltihab və hamiləlik əlamətləri aşkarlana bilər.

Yumurtalıq burulmasının müalicəsi

Bütün müalicəvi tədbirlər yalnız stasionarda aparılır. Xəstəyə ağrıkəsici preparatlar, güclü ağrılarda isə – narkotiklər (Morfin) təyin olunur. Həmçinin qusmaəleyhinə preparat – Metoklopramid tətbiq oluna bilər. Medikamentoz müalicə yalnız cərrahi müdaxiləyə hazırlıq məqsədilə aparılmalıdır.

Yumurtalıqların burulmasında cərrahi əməliyyat – yeganə effektiv müalicə üsuludur. Orqanın normal vəziyyətini və qan təchizatını mümkün qədər tez bərpa etmək lazımdır. Ən yaxşı nəticə – əlamətlərin əmələ gəldiyi vaxtdan cərrahi əməliyyata qədər 8 saatdan az vaxt keçdikdə alınır.

Adətən laparoskopiya tətbiq edilir, amma o olmadıqda, adi açıq üsul da istifadə edilə bilər. Əməliyyat ümumi narkoz altında aparılır. Əgər laparoskopiya zamanı fəsadlar aşkarlanarsa, əməliyyatı açıq üsulla, yəni, qarın divarında kəsik aparmaqla davam etdirmək lazım gələ bilər.

Əgər əməliyyat zamanı yumurtalığın artıq nekrozlaşması, yəni, ölməsi aşkar olunarsa – onu çıxartmaq lazımdır. Menopauzaya çatmayan qadınlarda çalışmaq lazımdır ki, yumurtalığın bir hissəsi saxlanılsın.

Vəziyyətdən asılı olaraq, burulma açıldıqdan sonra, ovariopeksiya – yumurtalığın ətraf bağlara tikilərək fiksasiyası aparıla bilər.

Əməliyyatdan sonra infeksion fəsadların qarşısını almaq məqsədilə antibiotik kursu təyin olunur. Laparoskopik əməliyyatdan sonra xəstə stasionarda az – adətən 2-3 gün qalır.

Proqnoz

Erkən diaqnostika və müalicə zamanı proqnoz qənaətbəxşdir. Beləki, yumurtalıq toxuması saxlanıldıqda, sonralar normal fəaliyyət göstərə bilir.

Amma, pasientlərin əksəriyyətində yumurtalığın burulması gec təyin olunur və proses adətən nekrozla başa çatır. Bu səbəbdən, yumurtalıq böyüklərdə 10%, uşaqlarda isə – yalnız 27% halda saxlanıla bilir. Adətən bir yumurtalığın itirilməsi qadının mayalandırma qabiliyyətinə təsir etmir.

Qeyd etmək lazımdır ki, ölüm göstəricisi bu xəstəlikdə minimaldır.

Hamilə qadınlarda 19,5%, hamilə olmayanlarda isə – 9% halda burulma təkrar baş verir.

Profilaktika

Yumurtalıq burulmasının nadir rast gəlinməsinə baxmayaraq, onun diaqnostikasında çətinliklər var. Bu da ağır fəsadlara gətirə bilər.

Bu xəstəliyin səbəbləri çoxdur, ona görə də, profilaktik məsləhətlər də ümumi xarakter daşıyır:

1. Ən azı ildə bir dəfə (postmenopauza dövrü daxil olmaqla) ginekoloqun qəbulunda olmalı.
2. Aşkar olunmuş ginekoloji xəstəlikləri vaxtında müalicə etməli.
3. Qarnın aşağısında kəskin ağrılar əmələ gəldikdə, təcili həkimə müraciət etməli.
4. Heç bir halda özünümüalicə ilə məşğul olmamalı, yəni, ağrıyan yerə nə isti, nə də soyuq kompress qoymamalı, ağrıkəsicilərdən istifadə etməməli.