Vulvovaginit və ya kolpit– iltihabi xəstəlik olub, vulva və uşaqlıq yolu divarlarının zədələnməsilə gedir. Bu patologiyanın bəzi regionlarda daha çox rast gəlinməsi, əsasən qadınların şəxsi gigiyenasının və tibb xidmətinin səviyyəsindən asılıdır.

Vulvovaginitin diaqnostikası çətinlik yaratmır, təyin olunan müayinə isə ilk növbədə etioloji faktoru dəqiqləşdirməyə yönəldilir.

Problemin aktuallığı

Vulvovaginit ən çox yayılan ginekoloji xəstəliklərə aiddir. Bu patologiyaya bir yaşına qədər qız uşaqları, həmçinin yeniyetmə və klimakterik yaşda olan qadınlar daha meyllidir. Amma şəraityaradıcı amillər olduqda, reproduktiv yaşda olan qadınlarda da vulva və vaginanın birgə iltihabı inkişaf edə bilər.

Vulvovaginit həyati təhlükəli vəziyyətlərə aid olmasa da, onun müalicəsinə xüsusi diqqət yetirilir. Bu, təkcə pasientdə yaranan diskomfortla əlaqədar deyil. Xarici cinsiyyət üzvlərinin və uşaqlıq yolunun iltihabı, sidik yollarının qalxan infeksiyaları ilə – ardıcıl olaraq uretrit, sistit və pielonefritlə fəsadlaşa bilər. Uşaqlığın endometrial qişasının infeksion zədələnməsi ola bilər.

Bundan başqa, reproduktiv yaşlarda cinsi yolla keçən xəstəliklər uşaqdoğmaya təsir edə bilər və cinsi partnyorlar və hətta uşaqlar üçün epidemik təhlükə yaradır.

Xəstəliyin səbəbləri

Əksər hallarda patologiya infeksion təbiətlidir. Törədicinin tipindən və onun epidemik təhlükəsindən asılı olaraq xəstəliyin bir neçə növü ayırd edilir.

Qeyri-spesifik vulvovaginit

Ən çox bakterial etiologiyalı qeyri-spesifik vulvovaginit rast gəlinir. Selikli qişanın iltihabı sağlam qadınların cinsi orqanlarında yaşayan şərti-patogen floranın aktivləşməsi ilə əlaqədardı.

Adətən törədici qismində stafilokokk və streotokokkların, enterokokkların, bağırsaq çöplərinin, klebsiellanın, protey və digər bakteriyaların müxtəlif növləri çıxış edir. Çox vaxt müxtəlif mikroorqanizmlərin assosiasiyası aşkarlanır.

Qeyri-spesifik bakterial vulvovaginit, demək olar ki, qız uşaqlarının 15%-ində rast gəlinir, hansı ki, uşaq yaşında olan bütün ginekoloji xəstəliklərin 70%-ə qədərini təşkil edir.

Göbələk vulvovaginiti

Yayılmasına görə ikinici yerdə kandidoz etiologiyalı vulvovaginit durur. O adətən vaginal mikrofloranın disbalansı fonunda yaranır. Xəstəliyin piki qız uşaqlarınin ilk aylarına və pubertat dövrün başlanğıcına düşür. İnfeksion agent rolunda Candida Albicans növündən olan maya göbələkləri çıxış edir.

Spesifik vulvovaginit

Spesifik vulvovaginitlər cinsi yolla keçən aşağıdakı xəstəlikərlə əlaqədardı:

• trixomoniaz;
• qonoreya;
• xlamidioz;
• urogenital mikoplazmoz.

Onlar adətən reproduktiv yaşda olan qadınlara xasdır, ancaq bəzən südəmər körpələrdə də rast gəlinir. Uşaqlar adətən doğuş vaxtı anadan yoluxur. Nadir hallarda cinsi infeksiyalar məişət yolu ilə yoluxur.

Qeyri-infeksion vulvovaginit

Onların səbəbi allergiya və xarici cinsiyyət orqanlarının zədələnməsidir. Travmalar adətən masturbasiya, dar paltar, vulvanın qumla çirklənməsi, uşaqlıq yoluna yad cisimlərin yeridilməsi və s. ilə əlaqədar olur.

Uşaqlarda vulvovaginit opistorxoz və digər qurd xəstəliklərinin ağırlaşması ola bilər. Yaşlı pasientlərdə uretral sfinkterin tonusunun zəifləmsi səbəbindən uşaqlıq yolu girəcəyinin sidiklə qıcıqlanması əhəmiyyət kəsb edir.

Şərait yaradan amillər

Xəstəliyin inkişafına aşağıdakılar başlanğıc verir:

• yenidoğulmuş qızların qeyri-rasional gigiyenası (həddən artıq yuma, aqressiv gigiyenik vasitələrin tətbiqi, aralığın dəsmalla sürtülməsi);
• doğuşdan sonra ilk həftələrdə, pubertat dövründə, hamiləlik və klimaks vaxtı hormonal fonun dəyişilməsi;
• aralıq nahiyasinin qızması, hansı ki, bezlərin gec-gec dəyişdirilməsi, yenidoğulmuşların sıx bələnməsi ilə əlaqədar olur;
• yerli soyuqdəymə;
• alt paltarlarının yuyularkən yaxşı yaxalanmaması;
• stres vəziyyətləri, nevrotik reaksiyalar;
• uzunmüddətli və qeyri-rasional antibiotikoterapiya;
• masturbasiyaya meyllilik;
• cinsi həyata başlayan zaman, əsas da deflorasiyadan sonra şəxsi gigiyena qaydalarına yaxşı əməl etmədikdə;
• infeksiyalara qarşı müqavimətin azalması;
• şəkərli diabet;
• pasientdə allergiyanın olması;
• qurd xəstəlikləri, həmçinin qurd sürfələrinin tropik sularda çimərkən uşaqlıq yoluna daxil olması;
• yenidoğulmuşlarda diareya sindromu, böyük uşaqların çirkli paltarlarda gəzməsi, tualet kağızından düzgün istifadə edilməməsi.

Disbioza və ya selikli qişanın baryer funksiyasının pozulmasına səbəb olan istənilən vəziyyət şəraityaradıcı faktor ola bilər.

Vulvovaginitin inkişafı

Müxtəlif yaş qruplarında vulvovaginitin inkişaf mexanizmi fərqlənir.

"Hormonal sakitlik" fazasında (yenidoğulmuşlardan pubertat dövrün başlanğıcına qədər) selikli qişanın tamlığının pozulması əsas rol oynayır. Buna görə də məktəbəqədər və məktəb yaşlı qız uşaqlarında vulvovaginitin inkişafında əsas mexanizm təkrar mikrotravmalar, cinsiyyət orqanlarının qeyri-rasional gigiyenası və qıcıqlandırıcı təsir göstərən fiziki-kimyəvi amillərdi.

Yenidoğulmuş dövrdə vulvovaginitə meyllik təcrübəsiz ananın cinsiyyət orqanlarını həddən artıq sürtməsi və hormonal dəyişikliklərdi.

Qız doğulandan sonra ilk həftələrdə qanda ananın estrogenləri dövr edir. Onlar uşaqlıq yolunun selikli qişasının funksiyalarına təsir edir, vaginal mühitin turşuluğunu dəyişir və cinsiyyət orqanlarının özünü təmizləməsinə səbəb olur. Tədricən hormonal sakitliyə keçmə şərti-patogen mikrobların aktivləşməsinə və bakterial vaginitin inkişafına səbəb ola bilər.

Qızlarda cinsi inkişafın başlanması ilə əlaqədar uşaqlıq yolunun selikli qişasının funksiyası dəyişir. Vəzlər vaginal mühiti turşlaşdıran və vulvovaginal nahiyəni laktobakteriyalar ilə zənginləşdirməyə kömək edən selik ifraz etməyə başlayır. Təbii hormonal dəyişikliklərin dövrülüyü dərhal yaranmır, buna görə də disbioz, bakterial vaginoz və seliyin həddən artıq çox əmələgəlməsi ola bilər. Bütün bunlar çox vaxt vulvovaginitin inkişafına səbəb olur.

Postklimakterik dövrdə vulvovaginitə meyllik estrogen çatışmazlığı zamanı toxumaların atrofiyası ilə izah olunur. Cinsiyyət orqanlarının selikli qişalarının nazilməsi və quruması senil (yaşlı qadınlarda) vulvovaginitlərin əsas inkişaf mexanizmidir.

Əgər iltihab cinsi infeksiyaların səbəbindən yaranmışsa, şəraityaradıcı amillərin rolu əsas sayılmır. Bu zaman törədicinin daxilolma yeri, yoluxmanın müddəti və immunodefistin olması əhəmiyyət daşıyır. Spesifik vulvovaginitlər adətən digər orqanların zədələnməsilə birgə rast gəlinir ki, bu da törədicinin orqanizmdə miqrasiyaya meylli olması ilə izah olunur.

Pasientin yaşı iltihabın yayılma yoluna təsir göstərir. Uşaq vaxtı və cinsi inkişaf mərhələsinə qədər əvvəl vulva zədələnir, sonra isə iltihab uşaqlıq yoluna keçir. Amma hormonal aktiv qadınlarda və postklimakterik dövrdə xəstəlik əksər hallarda vaginitdən (kolpitdən) başlayır.

Vulvovaginitlərin təsnifatı

Müasir dövrdə xəstəliyə diaqnoz qoyarkən bir neçə amil nəzərə alınır. Buna görə də vulvovaginitlərin eyni vaxtda bir neçə təsnifatı istifadə edilir:

1. İnfeksion agentin olmasına görə: infeksion və qeyri-infeksion.
2. Törədicinin növünə görə: qeyri-spesifik bakterial, spesifik, vərəm, difteriya, virus, göbələk (kandidoz), protozoy.
3. Gedişinə görə: kəskin, yarımkəskin və xroniki.

Birincili qeyri-infeksion formalara allergiya, yad cisim, masturbasiya və travma, qurd invaziyaları, dismetabolik və endokrin pozğunluqlarla əlaqədar vulvovaginitlər aiddir.

Xəstəliyin əlamətləri

Vulvovaginit zamanı pasientlər cinsiyyət yollarından gələn patoloji ifrazatdan, həmin yerdə göynəmə və qaşınmadan şikayətlənirlər. İltihab sidik kanalına keçərsə tez-tez ağrılı sidik ifrazı olur.

Bəzən qarnın aşağısında oma-bel nahiyəsinə yayılan ağrı olur, qəbizliyə meyllik yaranır. Ancaq hamiləlik zamanı vulvovaginit heç bir əlamət verməyə bilər və bunu nəzərə almaq lazımdır.

Vulvovaginal nahiyənin iltihabında ifrazat müxtəlif xarakterdə olur və əsasən xəstəliyin səbəbindən asılıdır. Qeyri-spesifik bakterial mənşəli olduqda, o adətən qatı, qeyri-homogen, sarı-yaşıl çalarlı, irinli olur. Trixomonada mənşəli vulvovaginitdə selikli-irinli, köpüklü, xoşagəlməz qoxulu ifrazat olur. Xəstəliyin kandidoz formasında ağ kəsmiyə bənzəyir. Lakin virus mənşəli proseslərdə xarakterik ifrazat olmur.

Ginekoloji baxış zamanı aşağıdakıları aşkarlamaq olar:

• xəstəliyin bütün formaları üçün xarakter olan selikli qişanın qırmızımtıl və şişkin olması. Dəyişikliklər kiçik cinsiyyət dodaqqlarını, uşaqlıq yolu girəcəyini, himenal həlqəni və uşaqlıq yolu divarlarını əhatə edir. Əksər hallarda eyni zamanda uretranın dodaqlarının da şişib qızarması aşkarlanır;
• kandidoz, herpetik və difteriya mənşəli vulvovaginitlər üçün xarakter olan eroziyaların yaranması. Xətəliyin eroziv forması həmçinin immunodefisiti olan qız uşaqlarında qonoreya infeksiyalarında ola bilər;
• herpetik proseses üçün xarakter olan şəffaf tərkibli və qruplaşmağa meylli olan qovuqcuqların olması;
• sinexiyalar (kiçik cinsiyyət dodaqlarının, hətta sidik kanalını da bağlaya biləcək bitişmələr). Qızlarda onun yaranmasının səbəbi – xroniki və ya yarımkəskin vulvovaginitdir;
• xlamidiya mənşəli vulvovaginitdə uşaqlıq yolun divarında xırda səpgilər yaranır.

Kəskin vulvovaginit həm də ümumi əlamətlər verə bilər, əsas da məktəbəqədər uşaqlarda. Qızlar narahat, küsəyən olurlar, tez yorulur və yatırlar. Sidik ifrazı və defekasiya zamanı ağrının güclənə biləcəyindən yaranan qorxu hissi tez-tez nevrozabənzər reaksiya verir. Cinsi həyat yaşayan qadınlar cinsi meylin azalmasını, anorqazmiya, cinsi əlaqə zamanı ağrının olmasını qeyd edirlər.

Bir yaşına qədər qızlarda spesifik vulvovaginit digər orqanların zədələnmə əlamətləri ilə müşayiət oluna bilər. Bu, infeksiyanın bətndaxili dövrdə generalizə olunması ilə əlaqədardı və adətən xəstəliyin klinikasını başqa orqanların zadələnmə dərəcəsi müəyyən edir.

Diaqnostika

Xarakter kliniki mənzərə adətən diaqnoz qoymağa çətinlik yaratmır. Həkim tərəfindən təyin olunan müayinə isə xəstəliyin səbəbini araşdırmağa yönəlir.

Diaqnostikaya ginekoloji baxış və yaxmanın mikroskopik müayinəsi daxildir. Həmçinin törədicinin antibiotiklərə həssaslığını yoxlamaq üçün ifrazatın bakterioloji müayinəsi aparılır.

Lazım gəldikdə stimulyasiyaedici sınaqlar təyin olunur. Cinsi yolla ötürülən xəstəlikləri aşkarlamaq üçün PZR, virus infeksiyaları üçün isə İFA təyin olunur. Uşaqları mütləq qurda görə dəqiq yoxlamaq lazımdır. Ehtiyac olduqda qanın helmint panelinə görə seroloji müayinəsi aparılır.

Qızlarda uşaqlıq yolunun müayinəsi qızlıq pərdəsini zədələməmək üçün çox ehtiyatla aparılmalıdır. Bu zaman güzgülərdən istifadə olunmur. Uşaqlarda müayinə üçün xüsusi nazik vaginoskoplardan istifadə etmək olar.

Qadınlarda vulvovaginit olarsa, mütləq uşaqlıq boynu, cismi və artımları yoxlanılmalıdır. Göstərişə görə kiçik çanaq orqanlarının abdominal və vaginal USM-i aparılır. Cinsi həyat yaşamamış qadınlarda rektal USM aparmaq olar.

Qızların müayinəsi zamanı sidiyin ümumi və bakterioloji analizi aparılır. Bununla xroniki sidik infeksiyaları inkar olunur, hansı ki, tez-tez urogenital nahiyənin iltihabına səbəb olur.

Vulvovaginiti necə müalicə etməli?

Xəstəliyin müalicəsi əsas etioloji və şəraityaradıcı amillərin ləğvinə, iltihabi prosesin zəiflədilməsinə və əlamətlərin yüngülləşdirilməsinə yönəldilir. Müalicə sxemi fərdi seçilir və pasientin yaşından, xəstəliyin forma və gedişindən, törədicinin həssaslığından və yanaşı xəstəliklərdən asılıdır. Stasionar müalicəyə adətən ehtiyac olmur.

İnfeksion mənşəli vulvovaginitlərin müalicəsində əsas preparatlar – antibiotiklərdi. Onlar şamlar, vaginal tabletlər, sprinsevasiya, məlhəm şəklində yazıla bilər. Bəzən ümumi antibakterial müalicə məsləhət görülür. Amma fəsadlaşmamış göbələk və virus mənşəli vulvovaginitlərdə antibiotiklər təyin olunmur. Spesifik infeksiyaların müalicəsi ÜST-ün (Ümumdünya səhiyyə təşkilatının) protokolları əsasında aparılır.

İstifadə üçün ən rahat vasitə vaginal tabletlərdi. Onların yağ əsası selikli qişaya əlavə sakitləşdirici təsir göstərir və menstruasiya vaxtı tətbiq etməyin mümkünlüyü kursunu bu dövrdə də davam etdirməyə imkan verir. Antimikrob təsirin effektivliyini artırmaq üçün tərkibində müxtəlif qrup antibiotiklər olan preparatlar təyin olunur. Antibakterial müalicə kursu başa çatdıqdan sonra qadına uşaqlıq yolunun normal biosenozunu bərpa edən vasitələr təyin olunur.

Vulvovaginitlərin müalicə sxeminə mütləq oturaq və vaginal vannalar əlavə edilir. Aptek məhlullarından Hidrogen peroksid, Furasillin, Rivanol, Xlorofillipt, Xlorheksidin, Ximotripsin, Lizosim geniş tətbiq olunur. Bu zaman kimyəvi yanığın qarşısını almaq üçün məhlullar məsləhət görülən dozalarda durulaşdırılmalıdır.

İltihabəleyhinə adaçayı, çobanyastığı, evkalipt, kalendula dəmləməsindən istifadə etmək olar. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, cavan qadınlarda xalq təbabəti vasitələri antibakterial müalicəni əvəz edə bilməz. O yalnız əlavə köməkçi vasitədir, çünki onun köməyilə infeksiyalardan, əsas da cinsi yolla ötürülən xəstəliklərdən qurtulmaq olmur.

Müalicə sxeminə yaxşı olar ki, aralığın ultrabənövşəyi şüalarla şüalandırılması, diadinamik cərəyan, aşağıimpulslu elektroterapiya, elektro- və fonoforez əlavə edilsin. Fizioterapiya müalicə müddətini qısaltmağa və toxumalara dərin terapevtik təsir etməyə kömək edir.

Antibakterial və iltihabəleyhinə müalicə vitaminoterapiya, desensibilizəedici, immunokorreksiya ilə tamamlanır. Lazım gəldikdə estrogen defisitini götürən, qurdəleyhinə preparatlar təyin olunur, xroniki infeksiya ocaqları sanasiya edilir. Postklimakterik dövrdə olan qadınlara selikli qişanın atrofiyasını dayandırmaq üçün məlhəm şəklində estrogen təyin oluna bilər.

Vulvovaginitin müalicə dövründə cinsi əlaqə ciddi şəkildə qadağan olunur. İntim həyata yalnız müalicədən sonra təkrar yoxlama zamanı qənaətbəxş nəticə alındıqda qayıtmaq olar. Cinsi yolla keçən xəstəliklər aşkarlandıqda qadının bütün cinsi partnyorları və ailə üzvləri yoxlamadan keçməlidirlər.

Qız uşaqlarında vulvovaginitin gedişi

Azyaşlı qızlarda antibiotiklərin və vaginal disbiozun korrektorlarının tətbiqi fərdi qaydada qiymətləndirilir. Xəstəliyin yüngül gedişində və yad cisim çıxarıldıqdan sonra həkim yerli iltihabəleyhinə müalicə ilə kifayətlənə bilər. Qurd xəstəlikləri zamanı da adətən antibiotiklər tələb olunmur.

Uşaqların müalicəsində vaginal şamlar və tabletlər təyin olunmur, üstünlük məlhəmlərə verilir. Bu zaman yerli prosedurlar geniş istifadə olunur: dərman bitkilərinin dəmləməsi və antiseptik məhlullarla vannalar, vulvanın steril yağ məhlulları ilə yağlanması, aralığın UBŞ-lə şüalandırılması və s.

Əgər uşaqda masturbasiyaya meyllik aşkarlanarsa uşaq psixiatrının, nevropatoloqun, psixloloqun konsultyasiyasına ehtiyac ola bilər. Lazım gəldikdə nevrotik və davranış pozğunluqlarını aradan götürən dərman preparatları təyin olunur.

Xəstə qızın valideynlərinə uşaqların xarici cinsiyyət orqanlarının gigiyena qaydaları öyrədilir, uşaq alt paltarlarını və yuyucu vasitələri seçmək üçün məsləhətlər verilir.

İstənilən yaşda vulvovaginitin əlamətlərinin yaranması həkimə müraciət üçün əsas verir. Antibiotiklərin və xalq təbabəti vasitələrinin özbaşına qəbulu pasientin vəziyyətini müvəqqəti yaxşılaşdıra bilər. Amma belə taktika sağalmaq əvəzinə xəstəliyin yarımkəskin və xroniki formalara keçməsinə səbəb olur. Vulvovaginitin tam effektiv müalicəsini yalnız həkim müayinədən sonra təyin edə bilər.