FOTO: Atrofik vaginit

Atrofik və ya postklimakterik vaginit – uşaqlıq yolunun selikli qişasının atrofiyası ilə xarakterizə olunan patoloji vəziyyətdir. Bu pozğunluq fizioloji qocalma və ya süni menopauza nəticəsində uşaqlıq yolu divarlarında olan involyutiv distrofik dəyişikliklərin nəticəsidir.

Atrofik vaginitin səbəbləri

Qadınlarda təxminən 40 yaşından sonra yumurtalıqların funksiyalarının tədricən sönməsi baş verir, hansı ki, menstruasiyanın dayanması (menopauza) və postmenopauza ilə nəticələnir. Bu dövr cinsi hormonların, əsasən estrogenlərin artan defisiti ilə xarakterizə olunur.

Klimaks haqqında daha ətraflı "Klimaks nə vaxt və necə başlayır" adlı məqaləmizdə geniş məlumat ala bilərsiniz.

Adi şəraitdə estrogenlər uşaqlıq yolunun selikli qişasında qlikogenin əmələ gəlməsini stimulə edir, hansı ki, proliferativ proseslərə şərait yaradır. Sonra, selikli qişadan qopub düşən hüceyrələrdən ayrılan qlikogen qlükozaya çevrilir, hansı ki, öz novbəsində laktobakteriyalar tərəfindən süd turşusuna çevrilir. Bunun nəticəsində uşaqlıq yolu mənfəzində daimi turş mühit olur, hansı ki normada 3,5-dən 5,5-ə qədər dəyişir.

Estrogenlərin təsiri nəticəsində vaginanın divarlarında qandövranı və mikrosirkulyasiya yaxşılaşır, onların elastikliyi artır, vəz hüceyrələrinin sekresiyası yaxşılaşır. Bütün bunlar vaginal möhtəviyyatda laktobakteriyaların sayını artırır, hansı ki, süd turşusu yaratmaqdan başqa, hidrogen peroksid və digər antibakterial maddələr istehsal edir.

Bundan başqa, estrogenlərin normal konsentrasiyası yerli immuniteti stimulyasiya edir ki, bu da uşaqlıq yolunda xəstəliktörədən bakteriyaların inkişafının qarşısını alır.

Beləliklə, uşaqlıq yolunda xəstəliktörədən bakteriyaların inkişafının qarşısının alınması aşağıdakı amillərdən asılıdır:

• qanda estrogenlərin konsentrasiyası;
• selikli qişanın epitelial hüceyrələrindəki qlikogenin miqdarı;
• laktobakteriyaların miqdarı;
• mühitin turşuluğu.

Sadalanan bu faktorlar xəstəliyin əlamətlərinin inkişafında və müalicə taktikasının təyin olunmasında əsas rol oynayır.

Atrofik vaginitə xas patoloji dəyişikliklər bəzən hətta 40 yaşından özünü göstərməyə başlayır. Onların rast gəlinməsi və ağırlıq dərəcəsi klimakterik dövrün davametmə müddəti ilə düz mütənasibdir. Mneopauzadan 6-10 il sonra atrofik proseslər qadınların 50%-ində, 7-10 il sonra isə – artıq 75%-ində aşkarlanır.

İnkişaf mexanizmi

Estrogenlərin istehsalının azalması səbəbindən baş verən atrofik proseslər uşaqlıq yolu divarında qandövranının zəifləməsinə, kollagen və elastik liflərin parçalanmasına, bərpa proseslərinin zəifləməsinə, urogenital traktın selikli qişasının nazilməsinə və onların quruluğuna gətirir. Sonuncu 40-71 yaşlı qadınların 21%-ində aşkar olunur.

Atrofik proseslər təkcə selikli qişada deyil, hamçinin uşaqlıq yolunun əzələ qatında və damar kələflərində inkişaf edir. Bunun nəticəsində əzələ lifləri fibroz toxuma ilə əvəz olunur, uşaqlıq yolunun divarları elastikliyini itirir və mənfəzi daralır.

Damar şəbəkəsinin kiçilməsi toxumalarda oksigen aclığına səbəb olur, hansı ki, estrogenlərin defisiti fonunda sitokinlərin və endotelin (selikli qişanın daxili səthini örtən hüceyrələr) böyümə faktorunun sintezini stimulə edir.

Bu isə öz növbəsində, kompensator olaraq çoxlu miqdarda yarımçıq və səthi yerləşmiş kapillyarların inkişafına səbəb olur, hansı ki, selikli qişaya atrofik vaginitə xarakter görkəm verir – rəngi laka çalır, aseptik iltihab və hiperemiya fonunda nöqtəvari qansızma və limforeya ilə müşayiət olunur, hətta ən yüngül toxunmada belə asan qanayır. Prosesin proqressivləşməsi sonda selikli qişada kiçik xoraların yaranmasına, ikincili infeksiyanın qoşulmasına və kiçik çinsiyyət dodaqlarında atrofik dəyişikliklərə gətirir.

Selikli qişanın nazilməsi və onun epitelial və birləşdirici toxuma qatlarının dəyişməsi yerli immunitetin zəifləməsinə səbəb olur. Epitel hüceyrələrində qlikogenin sintezi və ehtiyatı azalır ki, bu da vaginal möhtəviyyatda laktobasillərin miqdarını azaldır. Bu, süd turşusu sintezinin və uşaqlıq yolu mühitinin turşuluğunun azalmasına gətirir – pH 5,5-i keçir və 6,8-ə çatır.

Selikli qişanın müdafiə funksiyası xeyli zəifləyir və xəstəliktörədən mikroorqanizmlərin inkişafı üçün yaxşı şərait yaranır. Bunun nəticəsində, residivlərlə keçən xroniki bakterial vaginoz və infeksiyanın sidik-ifrazat sisteminə keçmə riski artır.

Beləliklə, atrofik vaginit sağlamlığa bilavasitə təhlükə törətmir. Buna baxmayaraq, selikli qişanın nazilməsi, onun quruluğu və büküşlərinin hamarlanması, divar əzələlərinin atrofiyası nəticəsində mənfəzinin kiçilməsi, divarlarının elastikliyinin azalması – müəyyən əlamətlərlə özünü göstərən bir sıra sidik-cinsiyyət, trofik və seksual pozğunluqlara gətirir.

Orta və əsas da yuxarı yaş qruplarında olan qadınlarda hormonal sferada olan dəyişikliklər tez-tez karbohidrat mübadiləsinin pozulmasına, yəni 2-ci tip şəkərli diabetin inkişafına səbəb olur, hansı ki, müəyyən vaxta qədər qadınların orta hesabla 5%-ində diaqnostika olunmamış qalır.

Peri- və postmenopauza dövründə atrofik vaginit şəkərli diabetin ilk əlamətlərindən biri olur, hansında ki, selikli qişanın zədələnməsi daha ağır keçir.

Buna görə də, əgər atrofik vaginit zamanı şəkər yuxarı qalxmışsa, sonuncunun gedişi daha ağır, əlamətlər daha şiddətli və tez-tez kəskinləşmələrlə keçəcək. Bu cür gedişli vaginitin müalicəsi zamanı qanda şəkərin səviyyəsini normallaşdırmaq üçün, endokrinoloqun konsultasiyasına ehtiyac yaranır.

Atrofik vaginitin əlamətləri

Bu patologiya zamanı ən çox rast gəlinən şikayətlərə aiddir:

1. Uşaqlıq yolunda və kiçik cinsiyyət dodaqları nahiyəsində quruluq və qaşınma.
2. Periodik olaraq vaginal axıntı, bəzən az qan qarışıqlı.
3. Kontaktdan və fiziki gərginlikdən sonra (cinsi əlaqədən, çox gəzdikdən, ağırlıq qaldırdıqdan sonra) qan ifrazı.
4. Cinsiyyət orqanları nahiyəsində cinsi əlaqə zamanı ağrı – dispareuniya.

Bundan başqa, atrofik vaginit qarnın aşağısında dartıcı və ya göynədici xarakterdə ağrılar törədə bilər, hansı ki, ağrıkəsicilərin qəbulundan sonra yüngülləşir.

Bütün bu əlamətlər adətən postmenopauza dövründə rast gəlinən digər simptomlar – cinsi meylin azalması, orqazmın gec-gec olması, sidik ifrazının pozulması fonunda özünü büruzə verir.

Patologiyanın diaqnostikası

Atrofik vaginitin diaqnostika ardıcıllığı aşağıdakı kimidir:

• şikayətlərin toplanması;
• onların arasından xarakter simptomları seçib ehtimal olunan diaqnozun təyini;
• diaqnozu təsdiqləyən və ya inkar etməyə kömək edən obyekstiv və əlavə müayinə metodlarının aparılması;
• müalicə planının tərtib olunması.

Obyektiv və əlavə müayinə üsullarına aiddir:

1. Güzgülərlə uşaqlıq yolu və boynuna ginekoloji baxış. Bu zaman, ağrının olması, axıntının xarakteri, xırda qansızmalar, alətlə toxunarkən zəif qanaxma qeyd edilir.
2. Uşaqlıq yolu yaxmasının bakterial floraya görə yoxlanması.
3. Genişləndirilmiş kolposkopik müayinə, hansı ki, selikli qişanın nazilməsini və kontakt zamanı asan yaranan qansızmaları, epitel qişanın altında şaxələnmiş damar torunu görməyə imkan verir.
4. Uşaqlıq yolu divarından götürülmüş materialın sitoloji müayinəsi. Götürülmüş material əşya şüşəsinin üstünə keçirilir, fiksasiya olunur və rənglənir. Bundan sonra, epitel hüceyrələrinin müxtəlif tipləri faizlə hesablanır. Bu müayinə orqanizmin estrogenlərlə zənginlik dərəcəsini, yəni, yumurtalıqların funksiyasını qiymətləndirməyə imkan verir. Bundan başqa, büzüşmüş nüvəsi olan hüceyrələrin ümumi saya olan nisbəti – kariopiknotik indeks təyin olunur, hansı ki, atrofik proseslərdə 15-20-yə qədər azalır.
5. Uşaqlıq yolu mühitinin turşuluğunun (pH) indikator zolaqları ilə müayinəsi. Patoloji dəyişikliklər olmadıqda pH 3,5-5,5 arası dəyişir, postmenopauzada isə, müalicə olunmadıqda – 5,5-7,0 arasında olur. Qeyd edək ki, seksual aktivlik saxlanıldıqda, bu göstəricilər aşağı olur. pH nə qədər yüksək olarsa, epitel qatın atrofiya dərəcəsi də, bir o qədər yüksək olar.
6. Qanda şəkərin təyini.
7. Sidiyin ümumi analizi.

Atrofik vaginitin müalicəsi

Atrofik vaginitin müalicəsində əsas məqsəd qandövranının bərpası, iltihabəleyhinə və antibakterial terapiya hesabına toxumaların qidalanmasının yaxşılaşdırılmasıdır. Tərkibində sintetik və ya bitki mənşəli cinsi hormonlar, məsələn, estrogen və estrogenəbənzər maddələr olan preparatların yaxşı effekti var.

Lakin klimaksın digər ağır əlamətləri olmadıqda, onların daxilə qəbulu məqsədyönlü sayılmır. Belə olduqda, yəni, təkcə atrofik vaginiti müalicə etmək üçün estrogen tərkibli vaginal şamlar məsləhət görülür.

Hormonal terapiyaya əksgöstərişlər olarsa, tərkibində regenerasiyanı yaxşılaşdıran, iltihabəleyhinə və antibakterial təsirli preparatlar olan vaginal şam və kapsullar tətbiq olunur. Onlara "Ekofemin" kapsulu və ya "Vaqikal" şamını misal gösətrmək olar.

"Vaqikal" şamının əsas komponenti kalendula ekstraktı, "Ekofemin" kapsullarının tərkibində isə canlı laktobasillər var, hansı ki, vaginal mühitin turşuluğunu təmin edir.

Bəzi hallarda, atrofik vaginiti xalq təbabəti vasitələrilə müalicə edirlər. Bu məqsədlə, kalendula, şalfey, çobanyastığı, palıd qabığı bitkilərindən hazırlanmış dəmləmələrlə gündəlik sprinsevasiya etmək məsləhət görülür.

Bir qayda olaraq, dərman bitkiləri xalq təbabətində qarışıqlar kimi istifadə olunur. Bəzən onlar yanaşı gedən urogenital patologiyalarda da effektiv olur. Lakin, qanda qlükozanın səviyyəsi yüksək olarsa, o, normaya gələnədək bütün müalicə üsulları effektsiz və ya az effektiv olacaq.