Sızanaq xəstəliyi (prişik, akne, cizvə) – piy vəzlərinin iltihablaşması ilə əlaqədar baş verən dəri xəstəliyidir. Onlar adətən sifətdə, kürəkdə və sinədə, yəni, piy vəzlərinin çox olduğu yerlərdə əmələ gəlir.

Dərinin səthində çoxlu sayda deşiklər var. Bunlar tük follikullarının dəlikləridir. Follikullara dərinin altında yerləşən piy vəzlərinin axacaqları açılır.

Sızanaq – tük follikulları və piy vəzlərinin mürəkkəb xəstəliyidir. Follikulların və piy vəzlərinin axacaqlarının piy və ölmüş dəri hüceyrələrilə tıxanması zamanı adi sızanaqlar yaranır.

Əgər follikullar açıq olarsa, tıxaclar qara nöqtə kimi görsənir və açıq sızanaq adlanır. Sızanaqlar bağlı da olur, yəni dəri səthi ilə əlaqəsi olmur. Belə sızanaqlar ağ rəngdə olur.

Bağlı sızanaqlarda bakteriyaların yaşaması üçün ideal şərait yaranır. Onların aktiv çoxalması iltihaba gətirir ki, nəticədə sızanaqlar irinciklərə çevrilir.

Sızanaqların yaranma mexanizmi

Sızanaqların əmələ gəlməsinin ən əsas səbəbi – hormonal balansın yaşla əlaqədar pozulmasıdır. Gənclik sızanaqlarını steroid hormonlar törədir, əsas da – androgenlər, yəni kişi cinsi hormonlar, hansı ki, təkcə oğlanlarda deyil, həm də qızlarda sintez olunur. Cinsi yetişkənlik dövründə androgenlərin miqdarı artır. Onların təsirindən piy vəzlərindəki sekretor hüceyrələr çoxalmağa başlayır. Faktiki olaraq, demək olar ki, piy istehsal edən "fəhlələrin" sayı artmış olur.

Hormonlar təkcə dəri piyinin miqdarını artırmır, həm də tərkibini dəyişərək, onu qatılaşdırır. Adətən normada dəri yağı duru olduğundan sızanaq əmələ gəlmir.

Diqqət! Çoxsaylı tədqiqatlar göstərir ki, sızanaqların yaranmasında ilkin səbəb – piy vəzlərinin hiperfunksiyasıdır.

Tıxaclar piyin çölə axmasına mane olur. Əvvəlcə mikrosızanaqlar, onlardan isə – açıq və qapalı sızanaqlar formalaşır. Eyni zamanda, əlverişli qidalı mühitdə sızanaq bakteriyaları aktiv çoxalmağa başlayır. Bu bakteriyalar tük follikullarında və piy vəzlərində həmişə olur. Adi vəziyyətdə adətən xəstəlik törətmir.

Sızanaq bakteriyalarının həyat fəaliyyəti məhsulları ətraf toxumalara qıcıqlandırıcı təsir göstərir. Nəticədə iltihab inkişaf edir. Beləliklə, follikullar böyüyərək, irinciyə çevrilir.

Sızanağın yaranmasında dörd əsas faktoru göstərmək olar:

1. Hiperandrogeniya – testosteronun yüksək olması piy vəzlərini stimulyasiya edir.
2. Follikulyar hiperkeratoz. İnsanın dərisinin səthi qatı buynuzlaşan epiteldən təşkil olunub. Dərinin daimi təzələnməsi buynuzlaşan qatın tədricən qopub düşməsi nəticəsində baş verir. Analoji proses tük follikullarında da baş verir. Follikulyar hiperkeratoz – follikullarda buynuzlaşan qatın həddən artıq çox əmələ gəlməsidir, hansı ki, artmış və qatılaşmış piylə birlikdə tıxac yaradaraq, sızanağın əmələ gəlməsinə şərait yaradır.
3. Nəticədə, piy follikulunun daxilində toplanaraq onu genişləndirir və vəzdə aseptik (mikrobsuz) iltihab inkişaf edir.
4. Sızanaq bakteriyalarının (Propionibacterium acnes) çoxalması. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, hətta sağlam insanların tük follikullarında da sızanaq bakteriyaları və digər mikroorqanizmlər (stafilokok bakteriyaları, göbələklər, gənələr) yaşayır. Onlar çox nadir hallarda sağlam insanlarda sızanaq törədir. Yalnız axacaq tıxandıqda və piy artıq sintez edildikdə, mikroorqanizmlərin inkişafı üçün münbit şərait yaranır və irinli sızanaq əmələ gəlir.

Sızanaqların səbəbləri

İrsi amillər

Testosteron-sızanaq əlaqəsi irsən ötürülür. Biz genetik olaraq hormonal fonu və dərinin reaksiya xüsusiyyətlərini alırıq. Buna görə də, yeniyetmələrdə sızanaqların əsas səbəblərindən bir – irsi amillərdir.

Valideynləri sızanaqdan əziyyət çəkən uşaqlarda risk yuxarıdır. Və bu yeniyetmələrdə sızanaqların ağır formalarına daha çox rast gəlinir.

Əlbəttə sızanaqların əmələ gəlməsində digər amillərin də rolu da az deyil.

Predmenstrual sızanaqlar

Menstrual tsiklin ikinci yarısında steroid hormonların səviyyəsi qalxdığı üçün qadınların təxminən 70%-i sızanaqları aybaşı ilə əlaqələndirir. Aybaşıdan qabaq 1-2 sızanağı ondan əziyyət çəkməyən qadınlar belə müşahidə edir. Bu xəstəliyi olanlar isə, ondan bir həftə qabaq irinli sızanaqların artmasını (bir qayda olaraq, çənədə) qeyd edir.

Hormonal sızanaqlar

Yüksək testosteron, sızanaqlar və 18 yaş – bu normaldır. Amma 30 yaşından sonra yaranan sızanaq – sağlamlığı dərindən müayinə etmək üçün ciddi əsasdır. Bir qayda olaraq, bunlar hormonal sızanaqlardı, yəni, cinsi hormonların istehsalında olan pozğunluqlarla əlaqədardı.

Ginekoloji xəstəliklər və sızanaqlar bir-birilə bağlıdır. Onlar adətən hormonal pozğunluqlarla müşayiət olunan xəstəliklərdə, məsələn, yumurtalıqların polikistozunda rast gəlinir.

Bu cür sızanaqlar hormonal statusun qəflətən dəyişdiyi bəzi vəziyyətlərdə də yarana bilər. Məsələn, hamiləlik zamanı və abortdan sonrakı aknelər.

Endokrin vəzlər və sızanaqlar bir-birilə qırılmaz əlaqədədir: hipofiz, böyrəküstü vəzlər, cinsiyyət vəzlərinin xəstəliklərində sızanaqlar yaranır. Beləki, hiperandrogeniya zamanı qadınlarda aknenin olması geniş yayılmış hadisədir. Buna görə də, böyük adamlarda sızanaqların səbəblərini axtararkən təkcə dermatoloqun konsultasiyası kifayət eləmir. Endokrinoloq və ginekoloqun konsultasiyası da tələb olunur.

Hormonal pozğunluqlar barədə daha ətraflı eyni adlı məqaləmizdə oxuya bilərsiniz.

Hiperkeratoz sızanaqların səbəbi kimi

Hiperkeratoz – dərinin səthi, buynuzlaşan təbəqəsinin qalınlaşmasıdır. A vitaminin çatmamazlığı, peşə zərərləri, dərinin uzun müddət sürtülməsi, sürtgü yağlarının təsirinə məruz qalması – hiperkeratozun əsas səbəbləridir. Piy vəzlərində hiperkeratoz hormonların təsirindən də yaranır. Gənclik sızanaqlarının əsas səbəbi də odur.

Kosmetika və sızanaqlar

Sızanaqlar və kosmetika da çox vaxt bir-birilə əlaqəli olur. İstifadə etdiyiniz kremlərə, lasyonlara, pudralara, qızardıcılara və s. diqqət yetirin... Ola bilsin sızanaqların səbəbi işlətdiyiniz kosmetik vasitələrdi.

Adətən bu əlaqəyə gec fikir verilir, çünki, başlanğıcda dəridə sızanaqların sayı çox olmur.

Sızanaqlara səbəb olan kosmetik vasitələrin tərkibində lanolin, skvalen, kükürd, qırmızı D və C piqmentləri olur. Bunlardan başqa, minerallar və bitki yağları akneni kəskinləşdirir. Bir qayda olaraq, kosmetika sızanaqları gizlətmək üçün istifadə edilir, amma nəticədə onun gedişini ağırlaşdırır və qüsurlu dövran yaranır.

İsti və rütubət – sızanaqların xarici səbəblərindəndir

Əgər siz cavanlıqda sızanaq xəstəliyi keçirmisinizsə, bilməlisiniz ki, isti və rütubətli iqlim şəraitində xəstəlik kəskinləşə bilər.

Toksiki vasitələr sızanaqların xarici səbəbi kimi

Bir çox peşə sahələrində xlor və neft məhsulları kimi, sızanaqlara səbəb olan toksiki vasitələrlə kontakt hələ də qalır.

Bundan başqa, sürtgü yağı dəri və piy vəzlərində hiperkeratoz verir.

Solyariya və sızanaqlar

Sızanaqdan əziyyət çəkənlər günəş vannası qəbul edə bilərlərmi? Ultrabənövşəyi şüalar sızanaqları müalicə edirmi?

Bəli, ultrabənövşəyi şüalar dezinfeksiya edərək sızanaqları müalicə edir, zaqar isə – sızanaqların izini itirir. Amma onun yüksək dozası əks effekt verir. İmmun sistemi zəiflədib dərinin yağlılığını artırmaqla, ultrabənövşəyi şüalar sızanaqları kəskinləşdirir. Çox vaxt isti ölkələrdən qayıdan insanlarda sızanaq xəstəliyi kəskinləşir.

Bu cür nəticə solyariyə gedənlərdə də müşahidə olunur.

Sızanağın sıxılması – yeni sızanaqların səbəbi kimi

Bir çox insanlar sızanaqlardan can qurtarmaq üçün onları sıxmağa çalışır. Sızanağı sıxmaq olmaz, çünki, bu özü yeni aknelərin əmələ gəlməsinə səbəb olur: sıxarkən infeksiya dərinin dərin qatlarına keçir və ya çıxarılmış sızanaqlardan ətrafdakı sağlam dəriyə düşür.

Bu cür nəticələrə sifətə tez-tez toxunmaq da gətirir. Sızanaqlardan can qurtarmaq üçün mütəxəssislərə müraciət edin. Hazırda dermatologiya və kosmetologiya sızanağın müalicəsi üçün effektiv və təhlükəsiz üsullara malikdir.

Sızanaqlar həmçinin dərinin çox sürtünən hissələrində, məsələn, boyunda və sarğı nahiyələrində rast gəlinir.

Əgər dəridə sızanaqlar varsa, sifətin təmizlənilməsi proseduru aparıla bilməz.

Medikamentoz sızanaqlar

Bəzən bəzi xəstəliklərin müalicəsində, pasientlərə qlükokortikoid hormonlar təyin edirlər. Bu müalicə fonunda tez-tez sızanaq səpgiləri yaranır.

Oral kontraseptivlərin qəbulu dayandırıldıqdan sonra bəzi qadınlarda orta dərəcəli sızanaq səpgisi qeyd olunur. Amma onlar adətən ciddi müalicə tələb eləmir və 2-3 aydan sonra özbaşına keçib gedir. Dəriyə düzgün qulluq və qısamüddətli xarici müalicə çox vaxt kifayət edir ki, bu problem həll olunsun.

Həddən artıq təmizkarlıq – sızanaqların daha bir səbəbidir

Təəccüblənməyin, sızanaqlar pis gigiyena ilə əlaqədar deyil!!! Qara nöqtələr – oksidləşmiş dəri piyidir, kir deyil.

Sızanaqların səbəbləri dərindədir və siz gündə 20 dəfə də yuyunsanız, yenə də müsbət nəticə görməyəcəksiniz. Əksinə, tez-tez yuyunmaq dərini qurudur və onun infeksiyaya müqavimətini azaldır, nəticədə – özü sızanağa səbəb olur.

Bu xəstəlikdən əziyyət çəkən insanlar tez-tez psixoloji problemlər keçirir.

Sızanaqların növləri

Aknenin müxtəlif tipləri mövcuddur və dəridə onların eyni zamanda bir neçə növünə rast gəlmək olar.

Komedonlar

Bunlar dərinin səthində qara nöqtələrdi.

Düyünlər

Dərialtı sızanaqlar kimi də tanınır. Bunlar qızarmış düyünlərdi, hansı ki, ağrıya bilər.

İrinciklər

Adi sızanaqlara oxşayır. İltihablaşmış hissənin ortasında ağ nöqtə olur. Onun altında irin olur. Bu səpgi də ağrı və qaşınma ilə müşayiət olunur.

Kistalar

Sızanaqların ən mürəkkəb tipidir. O, dərinin altında yerləşən və bir qədər böyük irincikdir.

Sızanaq xəstəliyinin müalicəsi

Sızanağın müalicəsi zamanı patogenezin müxtəlif mərhələlərinə təsir etmək olar:

1. Qadınlarda androgenlərin yüksək səviyyəsini oral kontraseptivlərlə korreksiya edirlər. Bu müalicə hiperandrogeniyası olan pasientlərə yaxşı təsir göstərir. Kişilərdə bu müalicə yaramır.
2. Yağın miqdarını onun qarşısını alan preparatlarla azaltmaq olar. Bu preparatlara retinoidlər aiddir. Onlar xarici formada və daxilə qəbul üçün olur.
3. Follikulyar hiperkeratoza salisil turşusu və həmçinin retinoidlərlə təsir etmək olar.
4. Dərinin aktivləşmiş mikroflorasına antiseptik və antibiotiklərlə təsir etmək olar. Antibiotiklər həm xarici, həm də daxilə qəbul olunmaq üçündür, lakin, sonuncu halda onların uzun müddət qəbulu tələb olunur.

Müalicə seçimi xəstəliyin ağırlıq dərəcəsindən asılı olaraq fərdi seçilir. Yüngül gedişli sızanaqlarda xarici vasitələr tətbiq edilir.