Uşaqlıq – boşluqlu əzələvi orqan olub, reproduktiv funksiya daşıyır. Saya əzələlərin elastiklik xassəsinə görə, uşaqlığın ölçüləri bütün ömür boyu dəyişir. Amma, statistik məlumatlara görə, müəyyən təxmini parametrlər təyin olunub ki, onlardan kənaraçıxma patologiyadan danışmağa imkan verir. Forma, uzunluq və en parametrləri təkcə qadının yaşı ilə deyil, həmçinin həyat anamnezi ilə uyğun gəlməlidir. Bədən quruluşunun tipi morfometrik parametrlərə demək olar ki, elə də təsir göstərmir.

Cinsiyyət orqanlarının inkişafı

Cinsiyyət orqanlarının mayası hamiləliyin təxminən 4-5 həftəsində qoyulur. Hüceyrələrdə 2 X (XX) xromosomu olduqda, qadın orqanizmi formalaşır. Paramezonefral borudan daxili cinsiyyət orqanlarının bir hissəsi yaranır:

• uşaqlıq boruları;
• uşaqlıq;
• uşaqlıq yolu.

Paramezonefral və ya Müller boruları – cüt törəmələrdi. 7-8 həftədə onlar qapalı olur. Amma, tədricən yuxarı ucdakı hüceyrələr parçalanır və axacaqlar qarın boşluğu ilə əlaqələnir. Embrionun ölçüləri böyüdükcə, axacaqların aşağı ucları yaxınlaşaraq bir-birilə birləşir. Axacaqların yuxarı sərbəst ucları 10-16 həftədə uşaqlıq borularını formalaşdırır. Əvvəlcə onlar nazik və burulmuş olur, amma, yaxşı inkişaf etmiş əzələ qatı olur. Sonra onlarda həəkət əmələ gəlir.

Uşaqlıq cismi 13-14 həftədən təyin olunur. Müller axacaqlarının aşağı ucları bir-birilə birləşir, ona görə də, uşaqlıq əvvəlcə ikibuynuzlu formada olur. Borular öz son vəziyyətlərinə gəldikdən sonra uşaqlıq yəhərvari görkəm alır. Bəzən belə vəziyyət doğulana qədər qalır.

Uşaqlıq cismi və boynunun ayrılması 16-20-ci həftələrdə baş verir. 33-34 həftəyə qədər orqanın çox hissəsi boyundan ibarət olur, 40-cı həftədə serviks uşaqlığın ümumi uzunluğun ⅔-sini təşkil edir.

Doğuşdan dərhal sonra uşaqlığın vəziyyəti, son vəziyyətindən fərqlənir. Yenidoğulmuş qızlarda, o, çanaq böşluğundan qalxaraq qarın boşluğuna yerini dəyişir. İlk 7-10-cu günlər uşaqlığın normal ölçüsü 3 sm-dir. O, bu uzunluğunu estrogenlərin yüksək konsentrasiyası hesabına saxlayır. Sonra ölçülər tədricən kiçilir, 1 yaşda onun uzunluğu 2,5 sm, kütləsi isə 2,3 q olur. Ölçülər 3 yaşa qədər azalmaqda davam edir. Bundan sonra, ləng böyümə başlayır və 6 yaşına orqanın ölçüləri doğulandakına çatır.

Uşaqlığın cismi ilə boynu arasındakı nisbət də qızın yaşından asılı olaraq dəyişir:

• 1 yaşında – 2:1;
• 3 yaşında – 3:1;
• 8 yaşında – 1,4:1;
• 12-13 yaşında – 1:1-ə olur.

12-13 yaşlarında qızda qonadotropinlərin tsiklik ifrazı stabilləşir və orqanizm menarxeyə hazırlaşır. Orqanın uzunluğu pubertat dövrün sonunda 6,5 sm təşkil edir. Amma, onun böyüməsi dayanmır. Struktur dəyişiklikləri aydın görünür, endometriumda funksionlal və bazal qatlar dəqiq ayırd edilir. Uşaqlıq tez böyüyür. 16 yaşında onun uzunluğu 7 sm, cisim-boyun nisbəti 3:1-ədir ki, bu da artıq reproduktiv yaşlı qadınlarınkına uyğundur.

Uşaqlığın normal ölçüləri

Uşaqlığın ölçülərinin təyini nisbi əhəmiyyət daşıyır. Əgər reproduktiv sistemdə problem yoxdursa, menstrual tsikl requlyardırsa və qadını heç nə narahat etmirsə – normadan bir neçə mm kənaraçıxma patologiya hesab edilmir, onu fərdi xüsusiyyət kimi qəbul edirlər.

Uşaqlığın ölçüsünü ginekoloqun qəbulunda bimanual müayinə və USM vasitəsilə təyin etmək olar. Fərdi norma haqqında düzgün mülahizə sürmək üçün, ginekoloji müayinənin nəticələri aşağıdakı məlumatlarla tutuşdurulur:

1. Süd vəzlərinin vəziyyəti: Ma1 – giləətrafı şişkinlik, gilənin piqmentasiyası yoxdur, Ma2 – süd vəzisinin forması konusa bənzəyir, amma, piqmentasiya yoxdur və gilə qalxmayıb, Ma3 – girdə formalı, giləsi formalaşmış və piqmentasiyalı yeniyetmə döşü, M4 – yetişmiş döş.
2. Tüklənmə: Р0Ах0 – qasıq və qoltuq nahiyələrində tüklənmə yoxdur, Р1Ах1 – tək-tək tüklər əmələ gəlib, Р2Ах2 – qasıq və qoltuğun mərkəzində yerləşmiş sıx və uzun tüklər, Р3Ах3 – tüklər qasıq və qoltuq nahiyələrini tam örtür, hətta cinsiyyət dodaqlarında da əmələ gəlir.

Əgər, bu əlamətlər yaş normasına uyğundursa, telarxe və adrenarxenin belə vəziyyəti cinsi hormonların normal səviyyəsindən və cinsi yetişmə prosesinin normal getməsindən xəbər verir.

Bimanual müayinədə uşaqlığın ölçüləri

Uşaqlığın ölçülərini ginekoloji müayinə zamanı təyin edirlər, hansı ki, ildə ən azı bir dəfə aparılması məsləhət görülür. Bəzi ginekoloji patologiyalarda baxışı hər yarım ildən bir aparılır. Uşaqlıq cisminin ölçüsünə görə xəstəliklərin proqressivləşmə və yaxud stabilləşməsini təyin etmək olar.

Bimanual müayinə bir neçə üsulla aparılır:

• vaginal-qarın divarı;
• düz bağırsaq-vaginal;
• düz bağırsaq-qarın divarı.

Ginekoloji baxışa hazırlaşmaq lazımdır. Həkimə getməzdən qabaq sidik kisəsi və düz bağırsaq boşaldılmalıdır. Bu, qəbizlikdən əziyyət çəkən qadınlar üçün xüsusən aktualdır. Bərk nəcis kütlələri həkimə uşaqlıq yolunu yaxşı müayinə etməyə imkan vermir, bəzi hallarda isə ağrı verir.

Xüsusi hazırlıq düz bağırsaqdan aparılan bimanual müayinə tələb edir. Bu müayinəni aşağıdakı hallarda aparırlar:

• qızlarda;
• cinsi həyat yaşamayan reproduktiv yaşlı qadınlarda;
• himenin atreziyasında;
• cinsiyyət orqanlarında iltihabın diaqnostikasında parametral toxumanın və uşaqlıq bağlarının vəziyyətinin diaqnostikasında;
• uşaqlıq boynu və yumurtalıqların xərçəngində, şiş prosesinin qonşu orqanlara keçmə dərəcəsini təyin etmək üçün;
• retroservikal endometriozu olan qadınlarda, patoloji prosesin yayılma dərəcəsini dəqiqləşdirmək üçün.

Ginekoloji qəbula aybaşı qurtardıqdan bir neçə gün sonra yazılmaq yaxşıdır. Bu vaxt hormonlar hələ sakitlikdə olur, ona görə də, orqanizmin vəziyyətini dəqiq qiymətləndirmək rahatdır. Əgər baxış düz bağırsaqdan aparılacaqsa, onu boşaltmaq kifayət etmir, həm də təmizləyici imalə etmək lazımdır.

Qarnın ön divarında güclü piylənmə olarsa, bimanual müayinə çətinləşir. Əgər qarın divarı nazik olarsa, bütün parametrlər asanlıqla təyin edilir.

Palpasiyada uşaqlıq necə olur?

Vaginal müayinədə göstəricilər təxmini təyin olunur. Hesab edilir ki, uzunluq uşaqlıq boynu ilə birlikdə 7-10 sm təşkil edir, lokalizasiya – qasıq bitişməsindən aşağıdadır. Konsistensiya elastiki, bərk, səthi hamardır. Forması dəyişkəndir:

• normada – armudvari, bir qədər öndən-arxaya sıxılmış;
• hamiləliyin erkən mərhələlərində – şarşəkilli;
• qeyri-düzgün forma – şişlərdə, uşaqlıq miomasında olur.

Ölçülərin kənaraçıxması fərdi təyin olunur, həkim öz təcrübəsinə əsaslanır. Doğmamış pasientlərdə və klimakterik dövrdə olan qadınlarda palpator olaraq ölçüsü təxminən 5-7 sm olan uşaqlıq təyin olunur.

Rektal müayinədə ölçü analoji qiymətləndirilir. Amma, bunlar dəqiq göstəricilər deyil, çünki, qonşu orqanlar qimətləndirməyə mane ola bilər.

USM-də uşaqlığın ölçüləri

Uşaqlığın ölçüsünü millimetr dəqiqliklə USM vasitəsilə təyin etmək olar. Müayinəni qarnın ön divarından və ya vaginal sensorla aparmaq olar. Müayinə üsulu nəticəyə təsir etmir. Amma, birinci halda hazırlıq tələb olunur. Daxili cinsiyyət orqanlarını öndən sidik kisəsi örtür, hansı ki, qarnın ön divarından müayinəyə mane olur. Buna görə də, müayinədən 1 saat qabaq 1 litrdən az olmayaraq su içilməlidir. O, sidik kisəsini dolduraraq müayinənin daha dəqiq aparılmasını təmin edir.

Vaginal USM-də su içmək lazım deyil, burada sensora heç nə mane olmur. Yaxşı olar ki, müayinə günü səhər bağırsaq boşaldılsın. Uşaqlığın ölçüsü qadının yaşından və yumurtalıqların vəziyyətindən asılıdır. Onların funksiyası sönəndə, uşaqlığa göstərilən stimuləedici təsir azalır və uyğun olaraq onun ölçüləri kiçilir. Müayinə zamanı 3 parametr nəzərə alınır:

• uzunluq – uşaqlıq dibinin mərkəzindəki ən yüksək zirvədən uşaqlıq boynunun xarici dəliyinə qədər olan məsafə;
• en – uşaqlıq cisminin yanlarındakı ən maksimal məsafə;
• qalınlıq – ön-arxa ölçü, ön-arxa istiqamətdə ən maksimal məsafə.

Doğmamış qadınlar üçün norma

Reproduktiv sistemin funksiyası uşaqlığın ölçüsünə təsir edir. O, 45x46x34 mm təşkil edir. İlk iki parametr 3-4 mm bu və ya digər istiqamətə dəyişə bilər, lakin, qalınlıq 1 mm-dən çox dəyişə bilməz.

Hamiləlik

Hamiləlik həmişə miometriumun hipertrofiyasına gətirir, hətta, qadında abort olsa belə, uşaqlığın ölçüsü dəyişir. 53x50x37 mm norma hesab olunur, uzunluq 3mm, en 5 mm-ə qədər artıb-azala bilər, qalınlıq isə, ya normada qalır, ya da 1 mm dəyişə bilir.

Hamiləlik doğuşla sonlandıqda, miometrium tədricən geri inkişaf edir. Lakin, əvvəlki parametrlər tam bərpa olmur. Doğmuş qadınlarda uşaqlığın normal ölçüləri 58x54x40 mm təşkil edir. Həmçinin uzunluq 3 mm, en 6 mm, qalınlıq isə – 2 mm dəyişə bilər.

Klimaks

Menstruasiya kəsildikdən sonra estradiol minimal səviyyəyə enir. Bundan onun reseptorları olan bütün orqanlar əziyyət çəkir. Atrofik dəyişikliklər dəridə, vaginal epiteldə, endometriumda müşahidə edilir. Amma, involyusiya (geriyə inkişaf) tədricən gedir. Menopauzada uşaqlığın ölçüləri menstruasiyanın neçə il olmamasından asılıdır:

• 1 ilə qədər – 58x42x31 mm, uzunluq 40-70 mm, en 27-54 mm, qalınlıq 18-36 mm arası dəyişməsi mümkündür;
• 2-6 ilə qədər – orta ölçü 56x41x30 mm-dir, kənaraçıxma mümkündür: uzunluq 32-72 mm, en 26-54 mm, qalınlıq 15-44 mm;
• 7-13 ilə qədər orta parametrlər 54x39x28 mm-dir, kənaraçıxma mümkündür: uzunluq 35-69 mm, en 24-54 mm, qalınlıq 13-38 mm;
• 14 ildən çox – uşaqlığın ölçüsü 51x37x26 mm, kənaraçıxma mümkündür: uzunluq 33-54 mm, en 36-67 mm, qalınlıq 14-25 mm.

Premenopauza dövründə ölçülər həmişə norma daxilində olmur, gecikmiş reproduktiv dövr üçün hiperplastik proseslər xarakterdir, hansı ki, miometriumun həcmini artırır.

Uşaqlığın ölçüsü nə vaxt artır?

Cinsiyyət orqanlarının ölçülərinin dəyişməsi istənilən yaşda rast gəlinə bilər. Əgər onlar norma daxilndədirsə, narahat olmağına dəyməz. Yox, əgər uşaqlığın ölçüsü böyümüşsə və dərin müayinə ilə heç bir patologiya aşkar olunmamışsa – dinamik müşahidə tələb olunur. 6-12 aydan sonra aparılan USM-i əvvəlki nəticələrlə müqayisə edirlər. Bəzən bu zaman patologiyanın əlamətlərinin üzə çıxması üçün kifayət edir.

Hamiləlik

Parametrlərin USM ilə təsdiqlənmiş artması, hamiləliyi ehtimal etməyə imkan verir. 3 həftəlik müddətdə, hansı ki, bir neçə günlük ləngiməyə uyğun gəlir, USM-də döl yumurtası görsənmir, amma, uşaqlığın uzunluq, en və qalınlıq göstəriciləri artıq böyük tərəfə dəyişmiş olur.

Uşaqlıq mioması

Ölçülərin palpator təyin olunan artması uşaqlıq miomasında təyin olunur. Bir neçə millimetrlik kiçik düyünlər parametrlərə təsir etməyə bilər, amma, ağır patologiyalar zamanı uşaqlıq şar forması alır və ya tamamilə dəyişir. Orqanın mərkəzinə tərəf böyüyən submukoz miomalarda ölçülər nisbətən bərabər artır. İntersisial və çoxdüyünlü miomalarda uşaqlığın səthi nahamar olur.

Endometrioz və adenomioz

Endometrioz zamanı zədələnmə dərəcəsi nə qədər böyük olarsa, uşaqlıq da bir o qədər həcmli və kürəşəkilli olur. Amma, onun ölçüləri miomadakı qədər böyük ölçülərə heç vaxt çatmır.

Digər xəstəliklər

Yuxarıda sadalananlardan başqa, uşaqlığın ölçüləri aşağıdakı hallarda arta bilər:

• endometrit, miometrit – toxumaların iltihabi infiltratı və ödemi hesabına;
• endometriumun xərçəngi – toxumaların ödemi, şişin uşaqlıq divarına infiltrasiyası hesabına.

Endomteriumun hiperplaziyası fonunda uşaqlığın ölçüləri adətən yaş norması daxilində olur.

Uşaqlığın ölçülərinin kiçilmə səbəbləri

Yaş dəyişiklikləri

Qadınlarda 50 yaşdan sonra yumurtalıqların funksiyası azalır. Buna görə də, cinsiyyət orqanlarının qanunauyğun atrofiyası müşahidə olunur. Ölçülərin azalması tədricən baş verir və normaldır. Ölçülərin əvvəlik kimi qalması və ya əksinə – böyüməsi diqqəti cəlb etməlidir.

İnkişaf pozğunluqları

Reproduktiv yaşda uşaqlığın kiçik ölçüdə olması orqanın tam yetişməməsi nəticəsində ola bilər. Zərərverici faktorların təsir etdiyi mərhələdən asılı olaraq, orqanın ya quruluşu dəyişir, ya da ölçüləri bərabər kiçilə bilər:

• embriogenez dövründə müller axacaqlarının bitişməsi pozulur, arakəsməli, ikibuynuzlu və ya yəhərvari orqan formalaşır;
• 2-8 yaşlar arası – kiçik ölçü qala bilər.

İkibuynizlu uşaqlıq

Tam inkişaf etməmək və ya cinsiyyət orqanlarının infantilizmi cinsi inkişafın ləngiməsi zamanı müşahidə oluna bilər. Amma, morfometrik pozğunluqlara digər simptomlar da qoşulur. Qızlarda 12-13 yaşlarda cinsi yetişmə əlamətləri olmur:

• qasıq və qoltuqlarda tüklənmə olmur;
• döşlər Ma0 mərhələsində qalır;
• menstruasiya başlamır;
• bədən quruluşu qadın tipli formalaşmır.

İnfantilizm anadangəlmə genetik anomaliyaların nəticəsində ola bilər. Bu zaman, ya reproduktiv orqanların mayasının qoyulması, ya da, cinsi hormonların sintezi pozulur.

İkibuynuzlu uaqlıq haqqında eyni adlı məqaləmizdə daha ətraflı oxuya bilərsiniz.

Hamiləlik zamanı uşaqlığın ölçüləri necə dəyişir?

Hamiləlik dövründə miositlərin hipertrofiyası hesabına reproduktiv orqanların ölçülərinin böyüməsi baş verir. Dəyişikliklər 5-6 həftədən görsənir. 8 həftəyə uşaqlıq əvvəlkindən 2 dəfə böyük olur. Kiçik çanaqdan, o, 12-ci həftədə çıxır. 13-14-cü həftələrdə uşaqlıq dibini qarın divarından əlləmək olur.

2-ci trimestrdən başlamaqla hamilə hər dəfə ginekoloqa gələndə uşaqlıq dibinin hündürlüyü və qarın dairəsinin uzunluğu ölçülür. Bu göstəricilər dölün inkişafının hamiləlik müddətinə uyğun gəlməsini təyin etməyə imkan verir.

Hamiləliyin son dövrlərində uşaqlıq dibinin hündürlüyünün azalması orqanizmin doğuşa hazırlaşmasından xəbər verir. Qalan hallarda uşaqlıq dibinin hündürlüyü ilə hamiləlik müddəti arasındakı uyğunsuzluq dölün inkişafının pozulması və feto-plasentar çatmamazlıqdan şübhələnməyə əsas verir.

Doğuşdan sonra uşaqlığın ölçüləri tədricən normaya qayıdır. İlk sutkalar ərzində uşaqlıq dibi göbəkdən yuxarıda təyin olunur. Südvermə fonunda involyusiya, yəni, geriyə inkişaf sürətlənir. O, oksitosin sintezini stimulyasiya edir, hansı ki, miometrimun yığılmasına gətirir. 1-2 sutkadan sonra uşaqlığın dibi göbək səviyyəsində, daha 1 sutkadan sonra isə – ondan iki barmaq aşağıda təyin olunur. Sonra hər gün 1-2 barmaq aşağı düşür. Bir həftə sonra uşaqlıq qasıqdan bir qədər yuxarıda əllənir və onun arxasında gizlənir. Əgər bu baş vermirsə, ifrazat artır, əlavə müayinə və müalicə tələb olunur. Bunun səbəbi çox güman ki, uşaqlıq boynunun vaxtından əvvəl bağlanması və uşaqlıq mənfəzində döl qişaları qalıqlarının qalmasıdır.

Tam bərpa bir ay ərzində baş verir. Bu müddət ərzində ifrazat dayanır, uşaqlığın ölçüləri isə doğmuş qadın üçün uyğun olan normaya çatır. Əmin olmaq üçün bəzi həkimlər bu müddətdə USM aparmağı məsləhət görür.