Araşdırmalara görə qadınlar başağrısından kişilərə nisbətən daha çox əziyyət çəkir. Menstrual miqrendə başağrısı aybaşı qanaxmasından ya 2 gün əvvəl, ya da aybaşının ilk 3 günü ərzində başlayır və heç olmasa üç tsikl ərzində müşahidə olunur.

Menstrual tsikllə miqren arasında aydın əlaqə var. Beləki, əgər yetkinlik dövrünə qədər oğlan və qızlar arasında miqrenin yayılması eynidirsə, pubertatdan sonra qızlarda oğlanlara nisbətən xeyli çoxluq təşkil edir. Statistik tədqiqatlara əsasən, qadınların 50-70%-ində başağrısı menstrual tsiklin müəyyən günləri yaranır. Onların 14%-ində isə miqren yalnız aybaşı vaxtı baş verir. Bu əlaqə o qədər vacibdir ki, hətta, başağrısının III Beynəlxalq təsnifatında (2013-cü il) menstrual miqren üçün xüsusi işçi meyarlar verilmişdir.

Menstrual miqrenin bir neçə növü var. Sırf menstrual miqrendə başağrısı həmişə aybaşıdan 1-2 gün əvvəl başlayır. Predmenstrual sindrom ilə əlaqəli başağrısı isə — menstrual tsiklin ikinci fazasında istənilən gün başlaya bilər. Beləliklə, o, həm predmenstrual sindromun əlaməti, həm də sərbəst xəstəlik ola bilər.

Ümumiyyətlə miqren nədir?

Miqren — baş beynin xəstəliyi olub (çox vaxt irsi), güclü başağrıları ilə özünü göstərir. Ağrı 4 saatdan 72 saata qədər davam edir. Onu ürəkbulanma, işıq və səsə yüksək həssaslıq müşayiət edir. Ağrı o dərəcədə olur ki, hətta gündəlik həyat fəaliyyətini belə pozur.

Menstrual miqren tez-tezmi rast gəlinir?

Bəli, menstrual miqren çox yayılmışdır. O, ciddi tibbi problemdir. Miqreni olan qadınların üçdə ikisi qeyd edir ki, aybaşı vaxtı pristup ağır keçir. Tsiklin əvvəlində pristupun başlama ehtimalı digərlərindən 2-3 dəfə çoxdur. Qeyd etmək lazımdır ki, bu dövrdə baş vermiş tutmalar həm ağır, həm də uzunmüddətli keçir.

Xəstəliyin inkişaf mexanizmi

Beyin fəaliyyətinin idarə olunmasında cinsi hormonlar, yəni, estrogenlər, progesteron və testosteron aktiv iştirak edir. Estrogenlər baş beynin müxtəlif şöbələrində geniş yerləşmiş (əsas da hipotalamusda) reseptorları vasitəsilə neyronal aktivliyi stimulyasiya edir.

Estrogenlər reseptorlara təsir edərək miqreni müşayiət edən əlamətlərin yaranmasına gətirir: qida fəaliyyəti pozulur, əhval dəyişir, allodiniya — işıq və səsin təsirindən ağrı başlayır.

Əhvalın idarə olunmasında və ağrı impulslarının ötürülməsində orta beynin serotonin neyronları da aktiv iştirak edir. Bu neyronlarda eyni zamanda çoxlu sayda estrogen və progesteron reseptorları da var. Bu hormonların səviyyəsinin dəyişməsi ilə miqrenin inkişaf etməsi, onların arasında sıx əlaqənin olmasını göstərir.

Progesteron reseptorları da beyində çoxdur. Görünür, o, estrogenə əks effekt verir. Beləki, onun qıcolmaəleyhinə təsiri var.

Ağrı sindromunun şiddətini testosteron azaldır. Bunun sübutu kimi kişilərdə və testosteronu yuxarı olan qadınlarda başağrısının az olmasını, həmçinin, homoseksualistlərin (hansı ki, qanlarında testosteron azdır) miqrenə meylli olmasını göstərmək olar.

Cinsi hormonların tədqiqatı göstərdi ki, aybaşı miqreni olan qadınlarda bütün tsikl ərzində estrogen və progesteronun səviyyəsi sağlam adamlara nisbətən çox olur. Qeyri-normal artım tsiklin ikinci, yəni, lütein fazasında qeyd olunur. Bunlara əsasən demək olar ki, menstrual miqrendə hipotalamusun disfunksiyası olur. Beynin bu hissəsi təkcə cinsi hormonların və kortizolun sintezinə cavabdeh deyil, həm də sirkad ritmlərin idarəsində iştirak edir.

Menstrual tsiklin birinci yarısında hipotalamusda rilizinq-hormonların sekresiyası nisbətən stabil olur. Yumurtalıqlarda follikulların yetişməsi stimulyasiya olunur, hansı ki, öz növbəsində estrogen sintez edir. Sonuncunun səviyyəsi tədricən artır və ovulyasiyada maksimuma çatır. Bu zamana qədər progestron nisbətən aşağı konsentrasiyada olur. Ovulyasiyadan sonra rilizinq-hormonların sekresiyası dalğavari olduğundan, estrogen və progesteronunun da səviyyəsi qeyri-stabil olur. Bu isə öz növbəsində cinsi hormonlara həssas olan neyronların aktivliyini dəyişir.

Estrogenlər ağrıya həssaslığı artırır və ağrı impulslarının beyinə çatmasını asanlaşdırır.

Həmçinin, cinsi hormonlar emosiyalara cavabdeh neyronal yolları zədələməyə qadirdir. Bu səbəbdən hormonal requlyasiyası pozulmuş qadınlarda əhvalın tez-tez dəyişməsi, depressiyaya meyllik, stresə qeyri-adekvat reaksiya qeyd olunur.

Menstrual miqrenin əlamətləri

Menstrual başağrısı digər simptomlarla müşayiət olunur. Bəzi hallarda başağrısından qabaq aura yarana bilər. Bunlara pristupdan qabaq yaranan görmə pozğunluqları aiddir: görmə sahəsi düşür, işığa reaksiya pozula bilər və s.

Pristup menstruasiyadan 1-2 gün əvvəl və ya aybaşının 1-ci günü, nadir hallarda isə — 2-ci sutka başlayır, 2 saatdan bir neçə sutkaya qədər davam edə bilər. Ağrı pulsasiya xarakterində, adətən başın bir yarısında olunur. Eyni zamanda yanaşı əlamətlər müşahidə oluna bilər:

• ürəkbulanma və qusma;
• başgicəllənmə;
• işığa, qoxu və səsə həssaslığın yüksək olması;
• fiziki gərginlik və bədənin yerdəyişməsi zamanı ağrının artması.

Ağrı sindromunun şiddəti menstrual tsiklin günündən asılıdır. Ən intensiv pristuplar, hansı ki, dezadaptasiya və əmək qabiliyyətinin itirilməsinə gətirir, aybaşıdan 2-3 gün qabaq olur. Aybaşıdan 1-2 gün sonra başlayan başağrıları yüngül keçir.

Predmenstrual sindromun əlamətlərindən biri olan başağrısı, tsiklin ikinci, yəni, lütein fazasının istənilən günü başlaya bilər. Ovulyasiyadan nə qədər az vaxt keçərsə, predmenstrual sindrom da bir o qədər ağır keçir. Patologiyanın formasından asılı olaraq, o, aşağıdakı əlamətlərlə özünü göstərir:

• şişkinlik, qarında köp;
• süd vəzlərinin ağrılı olması;
• əhvalın tez-tez dəyişməsi, aqressivlik;
• ətrafların keyiməsi;
• qəbizliyə meyllik və ya ishal;
• dəri qaşınması, həddən artıq tərləmə;
• zəiflik, iş qabiliyyətinin azalması;
• ürəkdə sıxılma hissi, taxikardiya.

PMS nadir hallarda kriz kimi keçir. Onun üçün qəflətən arterial təzyiqin qalxması, başağrısı, ölüm qorxusu hissi, sinədə sıxılma, təngnəfəslik, əllərin keyiməsi xarakterikdir.

Predmenstrual sindrom haqqında daha ətraflı eyni adlı məqaləmizdə oxuya bilərsiniz.

Müayinə и diaqnostik meyarlar

Menstrual miqren və başağrısı ilə keçən predmenstrual sindromun diaqnostikası üçün ilk növbədə digər səbəbləri istisna etmək lazımdır. Cinsi orqanların patologiyalarını yoxlamaq üçün ginekoloji baxış lazımdır. Onu kiçik çanağın USM-i ilə tamamlayırlar.

Laborator diaqnostikada cinsi hormonların səviyyəsi təyin olunur. Minimal göstəricilərə aiddir:

• estradiol;
• progestron;
• LH və FSH, onların nisbəti;
• kortizol;
• prolaktin;
• testosteron.

Bundan əlavə, qalxanvari vəz hormonları və digər müayinələr tələb oluna bilər.

Arterial təzyiqin qalxmasına və taxikardiyaya meyllik olarsa, əsas da artıq çəkisi olanlarda, qanın biokimyəvi analizi və onun lipid profili yoxlanmalıdır. Böyrəklərin USM-i və funksional sınaqlar ikincili hipertenziyanın inkar etməyə kömək edir. 40 yaşından sonra damarların aterosklerozu ilə əlaqədar təbii hipertoniya riski dəfələrlə çoxalır. Aybaşıdan bir neçə gün qabaq şişkinlik — ödem yaranarsa, böyrəklərin müayinəsi və diurezə nəzarət tələb olunur.

Güclü başağrılarında törəməni inkar etmək üçün baş beynin KT və MRT-si lazımdır. PMS-in neyropsixoloji formasını miqrendən ayırmaq üçün bəzi hallarda EEQ tələb olunur. Menstrual miqrenin diaqnostik meyarları aşağıdakılardı:

• pristup aybaşı olan qadında olur və aurasız miqrenin meyarlarına uyğun gəlir;
• başağrıları menstruasiyadan ya 1-2 gün qabaq, ya da aybaşı başladıqdan sonrakı 2-3 gün ərzində olur;
• menstrual tsiklin digər günləri ağrı sindromu olmur;
• əlamətlər ən azı 3 tsikl ərzində müşahidə edilir.

Müayinəyə endokrinoloq, psixiatr, kardioloq və başqa mütəxəssislər cəlb olunur ki, başağrısı ilə müşayiət olunan digər patologiyalar inkar edilsin.

Menstrual miqrenin müalicəsi

Aybaşıdan qabaq yaranan başağrılarının müalicəsi fərdi qaydada seçilir. Bunun üçün qeyri-dərman və dərman müalicələri tətbiq olunur. Müalicə kəskin başağrısı pristupunu götürməyə və yeni pristupların qarşısını almağa yönəlir.

Qeyri-dərman müalicəsi

Bütün qıcıqlandırıcı amillərin təsirlərini götürmək tələb olunur. Televizoru, kompyüteri məhdudlaşdırmaq lazımdır, əsas da aybaşıdan bir neçə gün qabaq. Gündəlik rejimi dəyişməli, gecə yuxusu üçün 7-8 saat ayırmalı, özü də gecə saat 11-dən gec olmayaraq yatmaq tələb olunur. Həmçinin başağrısının ilk əlamətləri yaranan kimi gün ərzində çalışmaq lazımdır ki, uzanıb dincələsən.

Qadınlara məsləhət görülür ki, bu günlərdə duzun qəbulunu azaltsınlar və su rejiminə nəzarət etsinlər — sutkada 1,5 l-dən çox su içməsinlər. Artıq suyun orqanizmdə qalmaması üçün, diurezə mütləq nəzarət etmək lazımdır.

Qeyri-dərman müalicəsinin aşağıdakı üsulları var:

• fizioterapiya;
• akupunktura;
• manual müalicə;
• masaj kursları;
• kontrast duş.

Psixoterapiya, yoqa, tənəffüs hərəkətləri, özünümasaj üsulları yaxşı kömək edir. Bundan başqa fəaliyyət sahələrini tez-tez dəyişmək, çiyin qurşağı və boyuna düşən gərginliyi azaltmaq, stres hallarını götürmək menstrual miqrendə effektivdir.

Dərman müalicəsi

Dərman müalicəsi ağrı pristupunu götürmək və yenisinin qarşını almaq üçün aparılır. Aybaşı dövründə yaranan başağrılarının əsas dərmanları — qeyri-steroid iltihabəleyhinə preparatlardır. Bu məqsədlə aşağıdakılar məsləhət görülür:

• Parasetamol;
• İbuprofen;
• İndometasin;
• Nimesil;
• Meloksikam.

Miqren pristupunda iltihabəleyhinə qeyri-steroid preparatların effekti çox olmur. Bu zaman adətən aşağıdakılar təyin olunur:

• Sumatriptan;
• Zolmitriptan;
• Olmotriptan;
• Razitriptan.

Qısamüddətli profilaktika aybaşının başlamasından 2-3 gün əvvəl təyin edilir. Bundan ötrü triptan qrupundan olan preparatların biri təyin olunur. 30 yaşından yuxarı pasientlərdə aybaşıdan 2-3 gün əvvəl estrogen tərkibli transdermal gelin təyini effektivdir.

Tsiklin ikinci fazasında yaranan başağrısı ilə müşayiət olunan predmenstrual sindromda kombinəolunmuş oral kontraseptivlərin təyini yaxşı kömək edir. Onları menstrual tsiklin birinci günüdən 21 gün ərzində qəbul edirlər. Müalicə kursu 3 aydan az olmamalıdır.

Menstrual miqrenin qarşısının alınması

Aybaşı miqreninin qarşısını almaq üçün aşağıdakılar məsləhətlər:

• tsiklin 15-ci günündən maqnezium preparatları qəbul etməli;
• menstrual tsiklin 18-ci günüdən 28-ci gününə qədər В₆ vitamininin inyeksiyası;
• hormonal kontraseptivlərin transdermal plastırlar kimi istifadəsi.

Həmçinin bəzi qida maddələrindən uzaq durmaq lazımdır. Başağrısını kofe, şokolad, şirniyyat, xəmir, yağlı qidalar, alkoqol gücləndirə bilər. Profilaktika məqsədilə sakitləşdirici dərman bitkilərindən hazırlanmış tabletlər, çay və digər vasitələr təyin olunur.

Gündəlik rejim, yüngül fiziki aktivlik, stres və əqli gərginliyin azaldılması aybaşı dövründə yarana biləcək başağrıları riskini azaldır.