Hamiləliyin ilk günlərindən gələcək ananın orqanizmində uşağın tələbatına uyğun intensiv dəyişikliklər başlayır. Onlar təkcə zahiri olmur. Daxili orqanların funksiyaları da əhəmiyyətli dəyişikliklərə məruz qalır.

Yeni vəziyyət özünü əhvalın, dad hissiyyatının və psixoemosional fonun dəyişməsilə göstərir. Qadını başqa hansı yeniliklərin gözlədiyini anlamaq üçün, hamiləliyin orqanizmə təsirlərinə baxaq.

Zahiri dəyişikliklər

Əksər qadınlar əmindirlər ki, hamiləlik onların xarici görkəmlərinə pis təsir göstərir. Əgər gələcək ana öz yeməyinə nəzarət edərsə, yaxşı yatıb-durarsa, həmişəki kimi cəlbedici qalar. Lakin, biz, həm hamiləlik, həm də doğuşdan sonrakı dövrdə rast gəlinən xarakter zahiri dəyişiklikləri də sadalamalıyıq:

1. Bədən çəkisinin artması. Normada hamiləliyin 40 həftəsi ərzində bədən kütləsi 9-12 kq artmalıdır. Bu ədədlərdən yuxarı göstəricilər qidalanmanın pozulması, gecikmiş toksikoz, böyrək patologiyaları və şəkərli diabetdən xəbər verir. Çəkinin artması dölün hipoksiyasına və doğuş zamanı çətinliklərə səbəb ola bilər.
2. Süd vəzlərinin böyüməsi. Bütün hamiləlik dövründə döşlər gələcəkdə qidalandırmaya "hazırlaşır", doğuşdan bir qədər qabaq isə, süd vəzlərindən molozivo gələ bilər. Doğuşdan sonra süd vəzlərinin forması dəyişir, əsas da çox süd vermiş analarda.
3. Sinə, qarın, budun dərisində dartılma zolaqlarının əmələ gəlməsi. Onlar irsiyyət, qarnın tez böyüməsi, hormonal fonda olan dəyişikliklər, az hərəkətli həyat tərzi, əzələlərin zəif olması ilə əlaqədar yarana bilər.
4. Piqment ləkələrinin əmələ gəlməsi. Adətən ləkələr üzdə, sinədə, qarında yerləşir və yumurtalıq və qaraciyərin fəaliyyətində pozğunluq, hormonal dəyişiklik, fol turşusu defisitini göstərir. Piqment ləkələri sağlamlıq üçün ziyanlı deyil, amma diskomfort verə bilər.
5. Ödemlərin əmələ gəlməsi. Bu əlamət hamiləliyin ikinci yarısı üçün xarakterdi və gecikmiş toksikozun ilk simptomudur.
6. Saçların tökülməsi. Bu problem vitamin və mineral defisitilə əlaqədar ola bilər, çünki orqanizm "iki nəfər" üçün çalışır.

Əgər zahiri dəyişikliklər göz qabağındadırsa, daxili dəyişikliklər haqqında məlumat azdır.

Hamiləliklə əlaqədar orqanizmdə gedən daxili dəyişikliklər

Hamiləlik dövründə ürək-damar, sümük, həzm, immun və sidik-ifrazat, həmçinin tənəffüs sistemi tərəfindən dəyişikliklər daha çox baş verir. Ən xarakter dəyişikliklərə aiddir:

1. Sirkulyasiya edən qanın həcminin və ürək vurğularının tezliyinin artması.
2. Damar tonusunun yüksəlməsi.
3. Kiçik çanaq orqanlarında qandövranının güclənməsi.
4. Uşaqlığın böyüməsilə əlaqədar diafraqmanın qalxması, tənəffüsün tezləşməsi və səthiləşməsi.
5. Dad hissiyyatının dəyişməsi və toksikoz əlamətləri.
6. Uşaqlığın böyüməsilə əlaqədar bədənin kütlə mərkəzinin dəyişməsi.
7. Çanaq sümüklərinin doğuşa hazırlıq mərhələsində bir-birindən aralanması.
8. Endokrin sistemin işinə nəzarət edən hipofizin aktivliyinin artması.
9. Hipofizdə süd vəzlərini uşağı yedizdirməyə hazırlayan, prolaktin hormonunun sekresiyasının stimulyasiyası.
10. Hamiləliyi saxlamağa cavabdeh olan sarı cismin fəaliyyətə başlaması (4 aydan sonra bu funksiyanı cift öz üzərinə götürür).
11. Böyrəküstü, qalxanvari və mədəaltı vəzlərin fəaliyyətlərinin aktivləşməsi.
12. Böyrək və sidik kisəsinin intensiv fəaliyyəti.
13. Hamiləliyi saxlamağa və dölün normal inkişafını təmin etməyə yönəlmiş immun sistemin yenidən qurulması.

Ən böyük dəyişikliklərə uşaqlıq məruz qalır. Əgər hamiləliyin başlanğıcında onun ölçüləri 7-8 sm, çəkisi 50-100 q təşkil edirsə, doğuşdan qabaq hündürlüyü 35 sm, çəkisi 1 kq-a qədər artır. Həmçinin onda qan damarlarının genəlməsi və əzələ liflərinin böyüməsi baş verir. Uşaq doğulduqdan sonra uşaqlıq tədricən öz ölçülərinə qayıdır.

Hamilə qadının orqanizmində baş verən bəzi dəyişikliklər müəyyən patologiyaların yaranmasına səbəb olur.

Əksər qadınlar artıq erkən dövrlərdə tənəffüsdə problem – hava çatmamazlığı və təngnəfəslik qeyd edirlər. Kiçik çanaq orqanlarının intensiv qandövranı babasilin əmələ gəlməsinə səbəb ola bilər, hansı ki, doğuşdan sonra daha da aktivləşir. Erkən dövrlərdə adətən arterial təzyiq aşağı düşür, hamiləliyin ikinci yarısında isə bəzi hamilələrdə hestozun ilkin əlaməti kimi təzyiqin qalxma təhlükəsi var.

Böyrəklərin intensiv fəaliyyəti özünü tezləşmiş sidik ifrazı, sidikdə zülal və ya infeksiyanın sidikçıxarıcı yollara düşməsi nəticəsində pielonefrit və digər iltihabi xəstəliklərin kəskinləşməsi ilə göstərir.

Əzələ liflərinin tonusunun azalması və venoz təzyiqin qalxması venaların varikoz genəlməsinə səbəb ola bilər. Bəzi hallarda xəstəlik proqressivləşərək, xarici cinsiyyət və kiçik çanaq orqanlarını zədələyir.

Uşaq orqanizminin formalaşması üçün çoxlu vitamin və mineral maddələr tələb olunur. Qadın orqanizmi həmişə artmış təlabatın öhdsəindən gələ bilmir. Kalsium və digər maddələrin defisiti diş və sümüklərin vəziyyətinə mənfi təsir göstərir.

Doğuşların sayı, erkən hamiləlik (16 yaşa qədər), keysəriyyə əməliyyatları arasındakı intervalın iki ildən az olması – sağlamlığa mənfi təsir göstərə bilər.

Erkən dövrlərdə baş verən dəyişikliklər

Hamiləliyin ilk əlamətləri özünü mayalanmadan 2-3 həftə sonra göstərir. Qadın orqanizmində hamiləliyin erkən dövrlərində müəyyən dəyişikliklər baş verir. Onlarla aşağıda ətraflı tanış olaq.

Menstruasiyanın olmaması

Bu, hamiləlikdən şübhələnmək üçün əsas əlamətdir. Amma, tsikl hətta requlyar olsa belə, hər bir gecikmə mayalanmanın baş verməsindən xəbər vermir. Aybaşının olmamasının səbəbləri müxtəlif xəstəliklər, ağır fiziki və mənəvi gərginlik, qəflətən arıqlama, cərrahi əməliyyatlar ola bilər. Eyni zamanda, bu dövrdə bəzi hamilələrdə zəif yaxmaşəkilli ifrazat müşahidə oluna bilər.

Süd vəzlərinin şişməsi

Süd vəzlərinin südverməyə hazırlanması artıq hamiləliyin ilk həftələrindən başlayır. Qadın gilə nahiyəsində iynə batması, döşlərin bərkiməsi, həmçinin qarın nahiyəsində diskomfort və zəif ağrılar hiss edə bilər.

Ümumi zəiflik

Orqanizmin məruz qaldığı hormonal dəyişikliklər ümumi zəiflik, yuxuculluq və yorğunluq verir. Gələcək ananın iş qabiliyyəti qəflətən azalır, ayaqlarda, beldə və kürəkdə ağrılar əmələ gələ bilər.

Emosional ləbillik

Hormonal fonun dəyişməsi onun disbalansına gətirir. Gələcək ana öz sağlamlığı və uşağın vəziyyətinə görə həyəcan keçirir. Adətən o küsəyən, ağlağan və ümumiyyətlə, həddən artıq həssas olur. Eyni zamanda, emosional vəziyyətin tez-tez dəyişməsi baş verir, məsələn, yüksək əhval-ruhiyə qəflətən apatiya və həyəcana keçir və əksinə.

Ürəkbulanma və qusma

Bu əlamətlər erkən toksikozun əsas simptomlarıdır. Çox vaxt ürəkbulanma qida qəbulu ilə əlaqəli olmur və səhərlər güclənir. Bəzi iyləri götürmür. Həmişə yediyi müəyyən qidaları bəyənmir və ya əksinə, əvvəllər laqeyd qaldığı qidalara qarşı hərislik yarana bilər.

Adətən erkən toksikozun əlamətləri dördüncü aya kimi keçir. Nadir hallarda onlar bütün hamiləlik dövründə qala bilər.

Yeyilməyən şeylərə (təbaşir, yer, gil və s.) qeyri-sağlam maraq yarana bilər. Belə dəyişikliklər orqanizmə müəyyən lazımi maddələrin çatmadığına işarədir. Məsələn, təbaşir yemək istəyi hemoqlobinin aşağı olmasını göstərir.

Uşaqlıq yolundan ifrazatın artması

Şəffaf selikli ifrazat norma sayılır. Onun məqsədi – dölü mümkün infeksiyalardan qorumaqdır.

Hamiləliyin erkən dövrlərində rst gəlinən dəyişikliklər barədə daha ətraflı bu məqaləmizdə oxuya bilərsiniz.

Hamiləliyin müxtəlif dövrlərində dəyişikliklərin xüsusiyyətləri

Hamiləliyin müxtəlif trimestrlərində qadın orqanizmi xeyli dəyişir. Həftəlik dəyişikliklərə baxaq.

1–4

Dölün əsas orqan və sistemlərinin əsası qoyulur, cift və dölyanı maye formalaşmağa başlayır. Gələcək anada müxtəlif ilkin əlamətlər, məsələn, yuxululuq, başgicəllənmə, ürəkbulanma, qarnın aşağısında dartıcı ağrılar əmələ gələ bilər. Uşaqlıq boynunun quruluşu dəyişir.

5–8

Bu dövrdə dölün ürəyi formalaşır, ilk dəfə ürəkdöyüntüsü eşidilir. Əllər və ayaqlar inkişaf etməyə başlayır, USM-də qarın və kürəyi seçmək olur. Dölün ölçüsü 6-10 mm-dir. Baş beyin yarımkürələri böyüyür, bağırsaq, mədəaltı vəz inkişaf edir. Hamilə toksikoz əlamətlərini hiss etməkdə davam edir, həmçinin bədən kütləsi artır.

9–10

Dölün əlləri və ayaqları uzanır, bədən vəziyyətinin aktiv surətdə yerdəyişməsi qeyd edilir. 10-cu həftənin sonunda embrional dövr başa çatır, döl dövrü başlayır. Dölün uzunluğu 3-4 sm-ə çatır. Bu dövrdə artıq uşağın çəkisi haqqında danışmaq olar, hansı ki, təxminən 5 q olur.

11–12

Əksər qadınlar toksikozun əlamətlərinin tədricən azaldığını qeyd edir. Ölçücə böyümüş uşaqlıq bütün çanaq nahiyəsini tutur və qasıq bitişməsindən yuxarıda asanlıqla əllənir.

13–15

Bu mərhələdə uşağın cinsini təyin etmək olar. Artıq qarnı sıxmayan, sərbəst paltarlara keçmək lazımdır. Dölün uzunluğu 10 sm, çıkisi isə 50 q-dır.

16–18

Təkrar doğan qadınlar dölün ilk hərəkətlərini hiss edə bilər. Uşaqlıq böyüyərək qaraciyərə çatır. Bu dövrdə qarnın yanlarında ağrı hiss oluna bilər. Bədənin kütlə mərkəzi dəyişdiyi üçün, kürəklərdə də ağrı ola bilər.

19–20

Dölün hərəkətini ilk dəfə doğanlar da hiss edə bilər. 20-ci həftədən başlayaraq orqanizm daha intensiv şəkildə çəki yığmağa başlayır.

21–23

Qarın artıq hiss olunur, amma o qədər böyük deyil ki, hərəkəti məhdudlaşdırsın. Hamiləliyin ortasını bəzən ən rahat dövr adlandırırlar, çünki ümumi vəziyyət yaxşılaşır. Lakin bəzi hamilələrdə ilk ödemlər və arterial təzyiqin oynaması başlayır, hansı ki, sonralar gecikmiş toksikoza keçə bilər.

24–26

Uşaqlığın dibindən qasığa qədər 25 sm-dir. Dölün uzunluğu – 20-22 sm, çəkisi isə 700 q-dır. Uşaqlığın daxili orqanlara artmış təzyiqi qəbizlik yarada bilər. Qəbizliyin qarşısını ciddi pəhriz alır.

27–30

Bu dövrdə çəki 8 kq-a qədər artır. Dölün çəkisi adətən 1 kq-a yaxın olur, bu dövrdə yetişməməsinə baxmayaraq, doğulmuş uşaq sağ qala bilər. Hamilədə dəmir defisiti və ona uyğun olaraq, anemiya yarana bilər. Bu halda dəmir tərkibli preparatlar təyin olunur və qida korreksiya edilir.

31–33

Qarnın ölçüsü çox artıb. Bəzi hərəkətlər (əyilmə, bədənin vəziyyətinin dəyişməsi) və fiziki aktivlik çətinləşir. Uşaq çox hərəkətlidir, doğuşdan qabaq öz yerini tutmağa çalışır.

34–36

Doğuş günü yaxınlaşdıqca, qadında onun nəticələri haqqında narahatçılıq yaranır. Belə emosional qeyri-stabillik ilk hamiləlik üçün xarakterdi. Uşağın hərəkətləri azalır, çünki onun üçün uşaqlıqdakı yer dar gəlir. Bu mərhələdə onun uzunluğu – təxminən 45 sm, çəkisi isə – 2 kq-dır.

36–40

Hamiləliyin sonunda qarın bir qədər aşağı düşür, nəfəs almaq asanlaşır. Gözlənilən vaxtdan bir neçə gün qabaq orqanizm aktiv şəkildə doğuşa hazırlaşır. Yüngül sancışəkilli ağrılar əmələ gəlir, hansı ki, müjdəçi adlandırılır. Uşağın orqan və sistemləri tam formalaşıb və o ana bətnindən kənarda yaşamağa hazırdır.

35 yaşından sonra hamiləlik

Ana olmaq üçün ən yaxşı yaş 20-dən 35-ə qədər hesab olunur. Bu yaşlarda mayalanmanın uğurlu keçməsi 86%, pozulma riski isə 10% təşkil edir. 35 yaşdan sonra fertillik pisləşməyə başlayır. Bu, yumurtahüceyrənin həyat qabiliyyətinin pisləşməsi ilə əlaqədardı. Lakin müasir qadınlar uşağın doğulmasını karyera qurmaq planına görə get-gedə gecikdirirlər.

Baxmayaraq ki, 35 yaşından yuxarı hamiləlik gec hesab olunur, həkimlərin bütün məsləhətlərinə əməl etmək şərtilə sağlam uşaq doğmaq şansı çoxdur. Amma, ananın sağlamlığı və uşağın inkişafı üçün bir sıra riskləri qeyd etmək lazımdır, hansıları ki, hamiləliyi apararkən nəzərə almaq lazımdır:

1. Dölün xromosom patologiyaları. Yaşlı qadınlarda xromosom patologiyaları olan, məsələn, Daun sindromu ilə uşağın doğulma riski yüksəkdir.
2. Erkən düşük təhlükəsi. Onun səbəbləri adətən genetik patologiyalar və ananın xroniki xəstəliklərinin kəskinləşməsidir. Adətən düşük 13-cü həftəyə qədər baş verir, ancaq böyük müddətlərdə (20-22 həftə) də ola bilər. Əgər anamnezdə düşük və çoxsaylı abortlar varsa, hamiləliyin pozuilma riski artır. Həmçinin uşaqlıqdankənar hamiləliyin yüksək inkişaf riskini də qeyd etmək lazımdır.
3. Çoxdöllü hamiləlik. Yaş 40-ı keçdikdə, onun riski də artır. Bu ananın orqanizminə əlavə yük yaradır.
4. Patoloji doğuşlar. 35-40 yaşından yuxarı qadınlarda erkən doğuş, çəki defisiti və ya digər tam yetişməmə əlamətləri olan uşağın doğulması tez-tez rast gəlinir. Eyni zamanda ciftin qopması, dölün hipoksiya və ya asfiksiyası, doğuş fəaliyyətinin zəifliyi riski artır. Patoloji doğuşla dünyaya gələn uşaqlarda nevroloji və psixoloji problemlərin, nitqi inkişafın ləngimə riski yüksəkdir.
5. Gecikmiş toksikoz. Bu yaşlarda ödemlərin və sidikdə zülalın əmələ gəlməsi, arterial təzyiqin oynaması, çəkinin həddən artıq artması kimi əlamətlər xarakterdi. Bu zaman erkən doğuşlar, ölü doğulma, dölün bətndaxili hipoksiyası riski yüksəlir.

Uşaq doğmaq qərarı verən 35 yaşından yuxarı qadınlar, bütün sadalanan riskləri nəzərə almalı və öz sağlamlıqlarına diqqətlə yanaşmalıdır. Bu zaman, qeydiyyata mümkün qədər tez durmaq (12 həftəyə qədər) və həkimin təyin etdiyi analizləri vaxtında vermək, mütləq şərtlərdəndir.

Dölün mümkün patologiyalarının erkən diaqnostikası üçün prenatal skrininq aparmaq lazımdır. O, genetik mutasiyaları 11-13 həftədən gec olmayaraq aşkarlamağa imkan verir.

Hamiləliyin xeyri

Mütəxəssislərin fikrincə hamiləlik və sonrakı doğuş bəzi xəstəliklərdə müalicəvi effekt verə bilər, məsələn:

• mastopatiyalarda (süd vəzlərinin xoşxassəli dəyişiklikləri) – progestronun yüksək istehsalı prosesin inkişaf etməsinin qarşısını alır;
• endometriozda – hormonal balansın dəyişməsi bu patologiyadan birdəfəlik qurtulmağa imkan verir;
• miqren pristuplarında – estrogenlərin azalması baş ağrılarını götürür;
• yumurtalıqların disfunksiyasında – hamiləlik menstrual tsiklin və bu orqanların fəaliyyətinin normallaşmasına müsbət təsir göstərir;

Hamiləlik və südvermə cinsiyyət orqanları və süd vəzlərinin bədxassəli şişlərinin ən yaxşı profilaktikasıdır.

Uşağın dünyaya gəlməsi yaşlı qadınların psixoloji vəziyyətinə yaxşı təsir göstərir.

Mənfi amillərdən necə qaçmalı

Hətta 21-ci əsrdə hamiləlik dövrü haqqında baxışlar çoxsaylı miflər və xurafatla əlaqəlidir. Hələ indiyə qədər elə fikirləşirlər ki, guya bütün hamilə qadınları toksikoz narahat etməli və ya hamısının dişləri tökülməlidir.

Əslində isə, əgər gələcək valideynlər hamiləliyin planlaşdırılmasına ciddi yanaşmış olsalar, hamiləlik tamamilə problemsiz keçə bilər. Bunun üçün aşağıdakılar məsləhət görülür:

1. Bütün həkimlərdə müayinədən keçməli, xroniki xəstəlikləri müalicə etməli.
2. Genetikdə konsultasiya olunmalı.
3. Qida rejiminə yenidən baxmalı, menyuya requlyar olaraq süd və dəniz məhsulları, meyvə, tərəvəz, balıq, qoz əlavə etməli, yağlı və acı qidaları, fastfudu çıxartmalı.
4. Siqaret və spirtli içkilərdən imtina etməli.
5. Aktiv həyat tərzi sürməli, yüngül fiziki gərginlik və idmanla məşğul olmalı, trenajor zalına getməli.
6. Sutkada 8 saatdan az olmayaraq yatmalı, emosional gərginliyi götürməli, stress vəziyyətlərini minimuma endirməli.
7. Vitaminlər və fol turşusu qəbul etməli.

Hamiləliyə hazırlıq barədə bu məqaləmizdə daha ətraflı oxuya bilərsiniz.