Süd vəzi xərçəngi – risk və profilaktika

Qadında süd vəzi xərçənginin yaranmasına müxtəlif risk faktorları təsir göstərir. Onları bilmək sizə bu təhlükədən qaçmağa kömək edəcək.

Süd vəzi xərçəngi

Süd vəzi xərçəngi – qadın reproduktiv sisteminin ən çox rast gəlinən bədxassəli şişidir. Süd vəzi xərçəngi qadınlar arasında bəd xassəli şişlərdən ölüm göstəricisinə görə birinci yeri tutur. Son vaxtlar Azərbaycanda süd vəzi xərçəngindən xəstələnmə və ölüm göstəricisi artır.

Süd vəzi xərçənginin xəstələnmə göstəricisi iri şəhərlərdə yaşayan qadınlarda daha çox olur.

Süd vəzi xərçənginin risk faktorları

Süd vəzi xərçənginin ən əsas risk faktoru – yaşdır. Yaşanan hər ildə süd vəzi xərçənginin inkişaf ehtimalı durmadan artır. Beləki, 40 yaşına qədər xərçəngin inkişaf ehtimalı 0,5%-dirsə (hər 231 qadından biri xəstələnir), 40-60- yaşlar arası – artıq 4% (hər 25 qadından biri), 60-80 yaşlarda isə – 7%-dir (hər 15 qadından biri). 90 yaşa çatmış hər yeddi qadından biri süd vəzi xərçəngi ilə xəstələnir (onlarda xəstələnmə riski 14,3% təşkil edir).

Digər risk faktorlarına aiddir:

• yaxın qan qohumlarında (analarda, bacılarda və ya qızlarda) süd vəzi xərçənginin olması. Şiş qohumlarda nə qədər erkən tapılmışsa, onun yaranma riski də bir o qədər çox olur;
• süd vəzi və yumurtalıq xərçənginin ailəvi assosiasiyasının (nəsildən-nəslə təkrarlanan çoxsaylı hallar) olması. Əksər hallarda bu cür assosiasiyanın olması məlum iki gendən birində (BRCA-1 və ya BRCA-2) irsən ötürülən mutasiyanın olması ilə əlaqədardır;
• keçmişdə keçirilmiş süd vəzi xərçəngi. Bu halda həm əvvəlki xərçəngin residiv verməsi, həm də yeni xərçəngin əmələgəlmə riski artır;
• süd vəzlərində xoşxassəli dəyişikliklərin (mastopatiya) olması. Xərçəngin inkişaf ehtimalı, proliferasiyanın (hüceyrələrin tezləşmiş bölünməsi) hüceyrə atipiyası (hüceyrələrdə xərçəng hüceyrələrinin xüsusiyyətlərinə oxşar dəyişikliklər baş verir) ilə birgə rast gəlinməsi zamanı artır. Proliferasiya və atipiyanı yalnız biopsiya ilə təyin etmək olar, onu isə həmişə etmirlər. Buna görə də mastopatiya zamanı, xərçəngə görə diqqətli olmaq lazımdır;
• aybaşının erkən başlaması və gec qurtarması;
• birinci doğuşun gec olması və ya doğuşun heç olmaması. Doğmamış qadınlarda süd vəzi xərçəngi daha çox rast gəlinir;
• postmenopauzada estrogenlərlə əvəzedici terapiya (risk uzun müddət istifadə etdikdə, ya da sonuncu aybaşı kəsilməsindən bir neçə il keçdikdən sonra müalicə başlandıqda artır). Bu faktorun rolu haqqında hələ diskusiyalar gedir;
• siqaret çəkmə. Xərçəngin inkişaf riskini bütün yaş qruplarında çox artırır;
• alkoqol istifadəsi. Bəzi məlumatlara görə alkoqolun həddindən artıq istifadəsi, xərçəngin inkişaf riskini 50% artırır;
• piylənmə, II tip şəkərli diabet, qaraciyər çatmamazlığı və qalxanvari vəz hormonunun sintezinin azalması (hipotireoz). Bütün bu amillər hormonal fonun dəyişməsinə və xərçəngin inkişafına səbəb olur;
• ionlaşdırıcı radiasiya.

Süd vəzi xərçənginin erkən aşkarlanma üsulları

Süd vəzi xərçənginin əsas müayinə üsullarına öz süd vəzlərinin müntəzəm yoxlanılması, USM və mammoqrafiya, həmçinin süd vəzlərin ginekoloq və ya mammoloq tərəfindən yoxlanılması aiddir.

Bizim klinikada süd vəzlərin professional müayinəsi üçün hər bir şərait var.

Süd vəzi xərçənginin profilaktikası

Süd vəzi xərçənginin əsas profilaktika üsulları aşağıdakılardı:

• müntəzəm cinsi həyat və erkən (28 yaşadək) ilkin doğuş;
• südvermə;
• siqaret və alkoqoldan imtina;
• yüksək risk qrupunda olanlar üçün hormonal kontraseptivlərdən və əvəzedici hormonal terapiyadan imtina;
• piylənmə, şəkərli diabet, qaraciyər və mədəaltı vəz xəstəlikləri ilə mübarizə;
• ətraf mühitin zərərverici amillərinin təsirinin azaldılması, streslə mübarizə.