FOTO: Boru hamiləliyi

Uşaqlıqdankənar hamiləlik – çox yayılmış qadın xəstəliklərindən biridir. Onun ən geniş yayılmış forması – boru lokalizasiyasıdır. O, təxminən 100 hamilə qalmış qadından birində olur. Bu forma uşaqlığdankənar hamiləliyin 95-96%-ini təşkil edir.

Döl yumurtasının belə yerləşməsi son vaxtlar durmadan artır. Bu, aşağıdakı amillərlə izah olunur:

• son dövrlərdə cinsi aktivliyin artması, partnyorların tez-tez dəyişilməsi, abortların və uyğun olaraq uşaqlığın infeksion-iltihabi xəstəliklərinin çoxalması;
• sonsuzluğun müalicəsində süni mayalanmanın daha çox istifadə edilməsi;
• uşaqlıqdaxili kontrasepsiyanın daha geniş tətbiqi.

Boru hamiləliyinin səbəbləri və risk faktorları

Uşaqlıqdankənar hamiləliyin, o cümlədən, boru hamiləliyinin səbəbləri axıra qədər aydın deyil. Şübhəsiz ki, xəstəliyin əsası – döl yumurtasının boru ilə hərəkətinin pozulmasıdır. Lakin onun bilavasitə səbəblərini aşkarlamaq çətindir, ona görə də, həkimlər daha çox boru hamiləliyinin risk faktorlarından danışırlar.

Boru hamiləliyinin baş verməsinə əsas anatomik meyl aşağıdakılardı:

• artımlarda iltihabi proses (salpinqooforit);
• borularda əvvəllər keçirilmiş əməliyyatlar;
• uşaqlıqdaxili kontrasepsiya.

Boru hamiləliyinin əsas şəraityaradıcı amili – kəskin və ya xroniki adneksit, yəni uşaqlıq borularının iltihabıdır. Boruların kəskin iltihabını keçirmiş pasientlərdə boru hamiləliyi riski, sağlamlara nisbətən 6 dəfə çoxdur. Salpingit zamanı uşaqlıq borularının keçiriciliyi pozulur. Bundan başqa, döl yumurtasının uşaqlığa normal keçməsini təmin edən maddələrin sintezi azalır. Eyni zamanda, tez-tez iltihabi prosesə qoşulan yumurtalıqlarda hormonal funksiya pozulur, bu da öz növbəsində, fallop borularının işinin pozulmasını daha da dərinləşdirir.

Uşaqlıqdaxili kontraseptivlərin (spiral) tətbiqi, döl yumurtasını uşaqlığa doğru itələyən, uşaqlıq borularının daxili səthini örtən hüceyrə kirpikciklərinin hərəkətinin dayanmasına səbəb olur. Kontrasepsiyanın bu üsulunun istifadəsi zamanı ektopik hamiləliyin rast gəlinməsi, digər qorunma üsullarından istifadə edən qadınlara nisbətən, 20 dəfə çoxdur.

Bir çox xəstəliklərdə uşaqlıq artımlarında əməliyyat aparılır, hansı ki, bu patoloji vəziyyətin inkişaf riskini xeyli artırır. Bu cür nəticənin ehtimalı əməliyyatın həcmindən, texnikasından, qarına giriş növündən (laparoskopiya və ya açıq) və digər amillərdən asılıdır. Əgər qadın əvvəllər bu cür hamiləliklə əlaqədar əməliyyat olunmuşdursa, belə vəziyyətin təkrarlanma riski 16%-ə çatır.

Əgər qadın iki və daha artıq abort keçirmişsə, onda uşaqlıqdankənar hamiləlik riski xeyli artır.

Əlavə risk faktorlarına infantilizm, uşaqlıq və artımların inkişaf qüsurları və şişləri, endometrioz aiddir.

Hormonal risk faktorlarına aiddir:

• sonsuzluğun müalicəsində ovulyasiyanın induksiyası;
• süni mayalanma;
• ovulyasiyanın gecikməsi;
• yumurtahüceyrənin transmiqrasiyası.

Sonsuzluğun və süni mayalanmanın müalicəsində istifadə edilən ovulyasiyanın induktorları, uşaqlıq borularının yığılmasına cavabdeh olan hormonların və digər maddələrin sekresiyasını dəyişir. Ektopik hamiləlik bu preparatları qəbul edən qadınların 10-dan birində mümkündür.

Bu xəstəlik ehtimalını tərkibində yalnız gestagenlər olan hormonal kontraseptivlərin qəbulu da artırır, hansı ki, uşaqlıq borularının yığılmasına təsir göstərir.

Yumurtahüceyrənin qarın boşluğu ilə bir yumurtalıqdan əks tərəfin borusuna düşməsi prosesi – transmiqrasiya (yerdəyişmə) adlanır. Orada isə artıq formalaşmış döl yumurtası daha tez birləşir. Digər variant: gecikmiş ovulyasiyada yumurtahüceyrə mayalanır və uşaqlığa düşür, lakin implantasiya etməyə macal tapmır. Növbəti menstruasiya vaxtı, bu döl yumurtası yenidən uşaqlıq borusuna "atılır".

Döl yumurtası boruya implantasiya etdikdən sonra, onun embrion birləşdirməyə uyğun olmayan divarını dağıtmağa başlayır. Boru hamiləliyinin pozulması qaçılmazdır. Bu iki variantda ola bilər:

• boru abortu;
• borunun cırılması.

Uşaqlıqdankənar hamiləlik haqqında daha ətraflı bu məqaləmizdə oxuya bilərsiniz.

Boru hamiləliyinin gedişi

Döl yumurtası borunun divarında mənfəz tərəfdən selikli qişa ilə örtülüdür. Böyüdükcə bu qişa cırılır və dağılır. Eyni zamanda borunun əzələ qişasında distrofik dəyişikliklər baş verir, döl yumurtası pis qidalanır və ölür. Uşaqlıq borusu əks istiqamətdə yığılaraq (antiperistaltika) döl yumurtasını qarın boşluğuna atır. Əgər o həyat qabiliyyətini saxlamışsa, qarın boşluğu divarına bitişərək, təkrar ektopik hamiləlik yarada bilər.

Döl yumurtasının qovulması ilə eyni vaxtda, boru divarından qanaxma başlayır. Qan borunun antiperistalitik yığılması nəticəsində qarın boşluğuna düşür. Boru abortu baş verir.

Böyüyən döl yumurtası borunun bütün divarlarını dağıtdıqda, qarındaxili qanaxma ilə müşayiət olunan cırılma baş verir.

Ektopik hamiləliyin pozulma müddəti və variantı, onun yerləşdiyi yerdən asılıdır. Əgər döl yumurtası borunun uşaqlığa açılan ucuna yaxın yerləşərsə, hamiləlik təxminən bir ay sonra borunun cırılması tipində pozulur. Əgər döl yumurtası borunun orta hissəsində yerləşərsə, qalın əzələ qatı və yaxşı qan təchizatı hesabına onun inkişafı 16 həftəyə qədər davam edə bilər. Lakin bu hissədə cırılma zamanı güclü qanaxma başlayır, hansı ki, ölümlə qurtara bilər. Əgər hamiləlik ampulyar hissədə inkişaf edərsə, o, 4-8 həftədən sonra boru abortu tipində pozulur.

Nadir hallarda ölmüş boru hamiləliyi baş verir, hansı ki, döl yumurtası tədricən sovrulur və ya kalsifikasiya (daşlaşır) olur. Bu halda pozulma baş vermir.

Boru hamiləliyinin əlamətləri

Boru hamiləliyinin əlamətləri əksər hallarda qeyri-tipik, aydın olmayan və müxtəlif olur. Uşaqlıq borusunda proqressivləşən hamiləliyin əlamətləri adi hamiləlikdəkinə oxşayır: aybaşı olmur, dad və qoxu hissiyyatı dəyişir, ürəkbulanma və qusma əmələ gəlir, süd vəzləri bərkiyir.

Sonra boru cırıldıqda, qadının qarnında qəflətən düz bağırsaq və belə yayılan ağrı yaranır. O, daxili qanaxma əlamətləri – dəri və selikli qişaların avazıması, soyuq tər, tezləşmiş nəbz, təzyiqin düşməsi, başgicəllənmə, huşun itməsi ilə müşayiət olunur. Uşaqlıq boynunu zədədən əks tərəfə hərəkət etdirdikdə, çox güclü ağrı qeyd edilir. Baxış zamanı arxa tağ sallanır. Onun punksiyası zamanı tünd rəngli duru qan alınır. Cinsiyyət yollarından zəif qanlı ifrazat olur.

Boru abortu tipində pozulmuş boru hamiləliyi özünü zəif intensivlikli əlamətlər – qarında göynədici ağrılar, menstrual tsiklin pozulması ilə göstərir. Diaqnostikada vacib rolu əlavə müayinə üsulları oynayır.

Boru hamiləliyinin diaqnostikası

Bu patologiyaya şübhə yarandıqda, əsas diaqnostika üsulu transvaginal ultrasəs müayinəsidir (USM). O ilk növbədə, uşaqlıq hamiləliyinin əlamətlərini aşkar etməyə yönəlir, hansı ki, döl yumurtasının boruda olmasını praktiki olaraq inkar edir. Xüsusi vaginal sensorlardan istifadə etməklə, mayalanmadan demək olar ki, 1,5 həftə sonra döl yumurtasını uşaqlıq daxilində görmək olar.

Rüşeymin boruda olmasını təsdiq etmək üçün, uşaqlıq boruları nahiyəsində törəmənin, qarın boşluğunda mayenin olmasına diqqət yetirirlər. Təbii ki, ən informativ əlamət – döl yumurtasının uşaqlıq boşluğundan kənarda inkişaf etməsini aşkarlamaqdır. Lakin, inkişaf edən boru hamiləliyi hər 100 qadından 5-8-ində tapılır.

Əlavə diaqnostik metod – xorionik qonadotropinin (XQ) qanda səviyyəsinin təyinidir. Uşaqlıqdankənar hamiləlik kriteriyası kimi bu göstəricinin mütləq qiyməti yoxdur. Lakin, boru lokalizasiyasında çox vaxt onun səviyyəsi normadan aşağı olur. Dinamik müayinə daha çox əhəmiyyət daşıyır. Uşaqlıq hamiləliyində xorionik qonadotropinin (XQ) səviyyəsi hər 2 gündən bir 2 dəfə artır, ancaq boru lokalizasiyasında belə artım olmur.

Ən informativ üsul – laparoskopiyadır. O, inkişaf edən boru hamiləliyini və ya onun pozulmasından sonrakı vəziyyəti təyin etməyə, qanitirmənin həcmini, uşaqlıq və artımlarının vəziyyətini qiymətləndirməyə imkan verir. Lakin laparoskopiya, qeyri-invaziv üsullarla xəstəliyə diaqnoz qoymaq mümkün olmadıqda, istifadə edilməlidir.

Boru hamiləliyinin müalicəsi

Pozulmuş boru hamiləliyində cərrahi əməliyyat aparılır. Bu zaman laparoskopiyaya üstünlük verilir. Laparotomiyanı hemorragik şokda və ya güclü bitişmə prosesində tətbiq edirlər.

Əməliyyat vaxtı qanaxma dayandırılır və boru çıxarılır. Eyni zamanda, orqanların qan təchizatı bərpa edilir, qanitirmə ilə mübarizə aparılır. Bəzi hallarda, orqanı saxlamaq məqsədilə plastik-rekonstruktiv əməliyyat aparıla bilər. Orqansaxlayıcı əməliyyatdan sonra, müşahidə aparılması lazımdır ki, xorionun qalmış hissələri tam inkar edilsin.

Bərpa dövründə vitaminlər, dəmir preparatları, bitişmələrin profilaktikası üçün fizioterapiya təyin olunur. Hamiləlikdən qorunmaq üçün ən azı yarımil oral kontraseptivlər qəbul etmək lazımdır.

Laparoskopiyadan iki ay sonra uşaqlıq borularının keçiriciliyini yoxlamaq, süni mayalanmaya göstərişləri dəqiqləşdirmək məqsədəuyğun hesab edilir.