Hamilə qadının orqanizmində baş verən dəyişikliklər normada arterial təzyiqin düşməsilə nəticələnir. Ciftdə sintez olunan estrogen və progestronun təsirindən damarlar angiotenzin-II hormonuna həssaslığını itirir və onlar genələrək, dölün qanla yaxşı təchiz olunması üçün zəmin yaradır.

Normada birinci trimestrdə təzyiq 5-15 mm c. s. düşür, ikinci trimestrdə bir qədər də azalmalıdır. Üçüncü trimestrdə isə, normal fizioloji səviyyəyə qayıda bilər. Amma, bəzi qadınlarda mayalanma yüksək təzyiq fonunda baş verir və ya elə hamiləlik vaxtı təzyiq qalxır. Bu vəziyyət ana və döl üçün təhlükəlidir.

Təzyiqin qalxmasından hansı halda danışmaq olar?

Hamilələrdə 4-8% halda arterial hipertoniya diaqnostika olunur. Belə az faizə baxmayaraq, o, ana ölümünün səbəbləri arasında ikinci yerdə durur. Buna görə də, yüksək təzyiqi vaxtında aşkarlayıb, müalicə etmək lazımdır.

Əgər yüksək təzyiq cəmi bir dəfə təyin olunmuşsa, bu hələ heç nə demək deyil. Diaqnoz üçün aşağıdakı şərtlər uyğun gəlməlidir:

1. Arterial təzyiq 140/90 mm c. s. və ondan yüksək olmalıdır.
2. Hamiləlikdən qabaqkı dövrə nisbətən sistolik təzyiq 25, diastolik isə – 15 mm c. s.-dan çox qalxmalıdır.
3. Dəyişiklik iki ardıcıl ölçmədə təyin olunmalıdır, hansı ki, aralarında ən azı 4 saat vaxt keçməlidir.
4. Diastolik təzyiq bir dəfə 110 mm c. s.-dan yuxarı qalxmalıdır.

Hamilələrdə təzyiqin qalxması adi mərhələlərlə keçir:

• 1-ci mərhələ – təzyiq 140/90-dan 159/99-a qədər olur;
• 2-ci mərhələ – təzyiq 160/100-dən 179/109-a qədər olur;
• 3-cü mərhələ – təzyiq 180/110 və daha yuxarı olur.

Təsnifata görə, patologiyanın bir neçə növü ayırd edilir:

• Hamiləliyə qədərki hipertoniya – qadında hipertoniya diaqnozu var və ya ilk əlamətlər hamiləliyin 20-ci həftəsinə qədər yaranmışdır; belə formanın simptomları doğuşdan sonra 42 gün qala bilər.
• Hamiləlik hipertoniyası – başlanğıcda normal olan təzyiq, 20 həftədən sonra normadan xeyli yuxarı qalxır.
• Preeklampsiya – təzyiqin qalxmasının sidikdə zülalla eyni vaxtda rast gəlinməsi.
• Xəstədə həm hipertoniya, həm də proteinuriya var, amma, 20 həftədən sonra simptomlar artmağa başlayır.
• İnformasiya çatmamazlığı ucbatından təsnif olunmayan hipertoniya.

Xəstəliyin gedişi mərhələlidir. Başlanğıc mərhələdə nişan orqanların zədələnməsi təyin olunmur. Vəziyyət proqressivləşdikcə böyrəklərdə dəyişikliklər başlayır, hətta böyrək çatmamazlığı inkişaf edə bilər. Ürəkdə işemiya əlamətləri artır, stenokardiya, ürək çatmamazlığı formalaşır. Həmçinin baş beyin və gözün torlu qişasında damarlarının zədələnməsi müşahidə oluna bilər.

Hamiləlikdə təzyiq niyə qalxır?

Qəbul olunub ki, arterial hipertoniya bütün hallarda nevrotik səbəblərdən yaranır. Bu, dərin nevroz olub, damar fəaliyyətinin pozulmasına gətirir. Əgər xəstədə əvvəlcədən damar, baş beyin və böyrək xəstəlikləri olarsa, patologiyanın inkişafı sürətlənir. Artıq çəki, xörək duzundan çox istifadə, siqaretçəkmə və alkoqol qəbulu vəziyyəti daha da ağırlaşdırır.

Hipertoniyanın inkişaf mexanizmi sirkulyasiya edən qanın həcminin artması ilə əlaqədardır. Əgər bu zaman, plasentar 17-oksiprogestronun çatmamazlığı olarsa, damarların vazopressin hormonuna qarşı həssaslığı qalır, onlar asanlıqla spastik vəziyyətə keçir, hansı ki, təzyiqi qaldırır.

Yüksək təzyiq zamanı ürəkdə baş verən dəyişikliklər (hipertrofiya) hipertenziyanı kompensasiya etmək üçün baş verir, amma, bu, vəziyyəti daha da ağırlaşdırır. Tədricən böyrək damarları zədələnir.

Təzyiqin qalxmasının hamiləlik üçün nə təhlükəsi var?

Hipertoniya və hamiləlik – təhlükəli gedişdir. Yüksək təzyiqdə damarların mənfəzinin daralması baş verir. Belə olduqda, demək olar ki hamiləliyin lap erkən dövrlərindən cift qandövranı pozulur. Döl qida və oksigeni tam ala bilmir, onun inkişafı ləngiyir və USM-də öz yaşına uyğun gəlmir. Hətta bəzi hallarda hamiləliyin özbaşına pozulması ilə nəticələnir.

Daha gec mərhələlərdə damarların generalizə olunmuş spazmı normal yerləşmiş ciftin qopması ilə nəticələnir. Hadisələrin bu cür inkişafında çox vaxt uşağı xilas etmək mümkün olmur.

Yüksək təzyiq hamiləlik toksikozu ilə nəticələnə bilər. Bu zaman prosesə müxtəlif dərəcəli ödemlər qoşulur, sidikdə zülal əmələ gəlir. Ağır hallarda xəstəlik proqressivləşib preeklampsiya və eklampsiyaya keçir – qıcolmalar və huşun itirilməsi baş verir.

Bu patologiyada ciftdə gedən dəyişikliklər plasentar çatmamazlıqla nəticələnir, hansı ki, dölün hipoksiyası, inkişafdan qalması və ağır hallarda – ölümü ilə özünü göstərə bilər.

Yüksək təzyiqin səbəbi nədir?

Hamiləlik zamanı xroniki hipertoniya həm birincili, həm də digər patologiyaların fonunda inkişaf edərək, ikincili ola bilər. Bu zaman onu simptomatik adlandırırlar.

Hamiləlik zamanı arterial təzyiqin yuxarı qalxma səbəbləri aşağıdakılardır:

• mövcud arterial təzyiq (90% halda);
• böyrək patologiyaları: qlomerulonefrit, pielonefrit, polikistoz, böyrəyin infarktı, diabet, nefroskleroz;
• endokrin sistemin xəstəlikləri: akromeqaliya, hipotireoz, feoxromositoma, hiperkortisizm, İtsenko-Kuşinq xəstəliyi, tireotoksikoz;
• damar patologiyaları: aortanın koarktasiyası, aortal klapanın çatmamazlığı, arterioskleroz, düyünlü periarteriit;
• neyrogen və psixogen səbəblər: stress və sinir gərginlikləri, hipotalamik sindrom;
• hamiləlik toksikozu.

Hipertoniya böyrək, ürək və baş beyin xəstəliklərinin, həmçinin, dölün inkişafdan qalma riskini artırır. Amma, öz növbəsində daxili orqanlarda patologiyalara da səbəb ola bilər.

Hipertoniya özünü necə göstərir?

Normada təzyiq hamiləliyin ilk iki trimestrində qanunauyğun şəkildə azalır və yalnız üçüncü trimestrdə normal səviyyəyə qayıdır. Amma, hipertoniya olduqda təzyiq özünü müxtəlif cür aparır. Bəzi hallarda onun azalması və stabilləşməsi baş verir. Amma, vəziyyət pisləşə də bilər – təzyiq qalxar, prosesə ödem və proteinuriya qoşular.

Həkimin qəbulunda qadınlar yorğunluq və başağrılarından şikayətlənə bilər. Bəzən onları aşağıdakı şikayətlər narahat edir:

• yuxunun pozulması;
• ürəkdöyünmə hissi;
• başgicəllənmə;
• əl və ayaqların soyuması;
• döş qəfəsində ağrı;
• təngnəfəslik;
• görmənin pozulması, göz qabağında nöqtələrin, bulanıqlığın olması;
• qulaqlarda küy və zənglər;
• "qarışqa gəzməsi" hissi;
• heç nə ilə izah olunmayan həyəcan hissi;
• burun qanaxması;
• nadir hallarda – susuzluq, tezləşmiş sidik ifrazı.

Əvvəllər təzyiq hərdən bir qalxır, sonralar artım daimi xarakter alır.

Əlavə müayinələr

Əslində hələ hamiləliyin planlaşdırılması mərhələsində arterial təzyiqin qalxmasına səbəb ola biləcək patologiyalar araşdırılmalıdır. Yaxşı olar ki, müsbət hamiləlik testi aldıqdan sonra, həkimin qəbuluna gələn pasientlər onlarda hamiləliyə qədər arterial təzyiqin qalxma epizodunun olmasını xatırlasın. Bu məlumatlar həkimə risk qrupunu təyin etmək, hamiləliyin gedişini planlaşdırmaq və lazımi müayinələri təyin etmək üçün lazımdır.

Qadının siqaret çəkməsi, şəkərli diabet və piylənmədən əziyyət çəkməsi barədə məlumatlar tələb olunur. Yaxın qohumlarda cavan yaşlarda hipertoniya xəstəliyinin olması və ya ondan ölməsi böyük əhəmiyyətə malikdir.

Arterial hipertenziya terapevtik xəstəlikdir, ona görə də, belə qadınların müayinə və müalicəsini ginekoloq terapevtlə birlikdə aparır.

Şikayətlərin başlanma vaxtı, tez və ya ləng inkişaf etməsi, onların hamiləlik müddəti ilə əlaqəsi mütləq dəqiqləşdirilir. Gələcək ananın çəkisinə xüsusi diqqət yetirilir. Çəki indeksinin 27-dən yuxarı olması hipertoniyanın inkişaf riskini çox artırır. Buna görə də, indeksi bu göstəricidən yuxarı olanlar hələ hamiləlik baş verənə qədər bədən çəkisini ən azı 10% azaltmalıdır.

Baxış zamanı aşağıdakı müayinələr istifadə edilə bilər:

• yuxu arteriyalarının auskultasiya və palpasiyası – onların daralmasını aşkar etməyə kömək edir;
• ürək və ağciyərlərin auskultasiyası sol mədəciyin hipertrofiyası və ürək çatmamazlığının dekompensasiyasını aşkarlamağa imkan verir;
• böyrəklərin palpasiyası bəzən kistoz törəmələri aşkarlamağa kömək edir;
• qalxanvari vəzin böyüməsini aşkarlamaq üçün mütləq müayinə edirlər.

Əgər nevroloji simptomlar varsa, Romberq pozası yoxlanılır.

Diaqnoz qoymaq üçün arterial təzyiq bir neçə dəfə ölçülməlidir. Onu bir neçə variantda aparmaq lazımdır:

• hər iki qolda ölçülməli və alınmış nəticəni müqayisə etməli;
• uzanmış vəziyyətdə və sonra ayaqüstə ölçməli;
• bud arteriyalarında nəbzi yoxlamalı və baldırların aşağısında arterial təzyiqi ölçməli.

Əgər horizontal vəziyyətdən vertikal vəziyyətə keçdikdə diastolik təzyiq qalxarsa, bu hipertoniya xəstəliyinin olması deməkdir. Bu göstəricinin azalması – simptomatik hipertenziyadır.

Diaqnostikaya mütləq və əlavə müayinə üsulları daxildir, hansı ki, xəstəlik proqressivləşdikdə və ya müalicə effektsiz olduqda tətbiq edilir. Mütləq müayinə metodlarına aiddir:

• qanın kliniki analizi;
• qanın biokimyəvi analizi: qlükoza, zülal və fraksiyaları, qaraciyər fermentləri, əsas elektrolitlər (kalium, kalsium, natrium, xlor);
• sidiyin ümumi analizi;
• EKQ.

Hər dəfə qəbula gəldikdə bütün qadınların təzyiqi ölçülür. Qəbuldan qabaq qadın sidiyin ümumi analizini verməlidir.

Əlavə müayinələr kliniki mənzərədən asılı olaraq təyin olunur:

• sidiyin Zimnitski və Neçiporenko üsulu ilə analizi;
• Böyrəklərin USM-i;
• qanın lipid profili;
• aldosteron, renin, natrium kalium nisbəti təyin olunur;
• sidiyin 17-ketosteroidlərə görə analizi;
• qanda adrenokortikotrop hormon və 17-oksikortikosteroidlərin təyini;
• ürəyin USM-i;
• oftalmoloqun konsultasiyası və göz dibinin müayinəsi;
• arterial təzyiqin sutkalıq monitorinqi;
• sidiyin bakterialara görə analizi.

Dölün vəziyyətinə USM və cift damarlarının doppleroqrafiyası ilə nəzarət edilir.

Müalicə prinsipləri

Hamiləlik zamanı hipertoniyanın müalicəsi ana üçün fəsadların qarşısının alınmasına və erkən doğuş riskini azaltmağa yönəlib.

Təzyiq çox qalxmadıqda müalicə ambulator şəraitdə aparıla bilər, amma tez-tez həkimin qəbuluna gəlmək şərtilə. Hospitalizasiya üçün mütləq göstəriş təzyiqin 30 mm c.s.-dan çox qalxması və ya patologiyaya mərkəzi sinir sisteminin qoşulmasıdır.

Əgər xəstəlik ilk dəfə aşkarlanırsa, diaqnozu dəqiqləşdirmək üçün hospitalizasiya tələb oluna bilər. Həmçinin bu, hipertoniyanın toksikoza keçmə riskini təyin etməyə imkan verir. Ambulator müalicə alan, lakin, effekti olmayan pasientlər də hospitalizasiya olunur.

Hamiləlik zamanı hipertoniyanın müalicəsi üç istiqamətdə aparılır:

1. Qeyri-dərman müalicəsi.
2. Dərman müalicəsi.
3. Ağırlaşmalarla mübarizə.

Qeyri-dərman müalicəsi

Bu üsul hipertoniya aşkar edilmiş bütün hamilələrdə tətbiq edilir. Arterial hipertenziya – ilk növbədə psixosomatik xəstəlikdir, yəni, uzun müddət davam edən nevrozun nəticəsidir. Buna görə də, ilk növbədə elə şərait yaradılmalıdır ki, stress vəziyyətlərinin sayı maksimum azalsın.

Bəs evdə qalan qadınlar nə etməlidir? Gündəlik rejimi rasional planlaşdırmalı və gündüz dincəlməyinə vaxt ayrılmalıdır. Axşamlar saat 10-dan gec olmayaraq yatmağa getmək lazımdır. Kompüter və televizorun arxasında az oturmaq, həyəcanlı kino və verilişlərə baxmamaq tövsiyə olunur. Həmçinin sinir gərginliyi verən bütün həyat hadisələrindən uzaq durmaq və ya onlara münasibəti emosionaldan neytrala dəyişmək lazımdır.

Əlavə olaraq, yüngül fiziki aktivlik lazımdır. Bu, təmiz havada gəzmək, üzgüçülük və ya hamilələr üçün xüsusi gimnastika ola bilər.

Stasionarda olduğu kimi, ev şəraitində də qida rasionunu dəyişmək lazımdır. Gündə 5 dəfə və az-az yemək məsləhət görülür. Sonuncu dəfə yatmazdan ən azı 3 saat qabaq qida qəbul olunmalıdır. Xörək duzunun qəbulu gündə 4 q-a qədər azaldılmalıdır. Yaxşı olar ki, yemək duzsuz bişirilsin və yalnız boşqabda bir qədər duz əlavə edilsin. Artıq bədən çəkisi olan qadınlar yağları və sadə karbohidratları məhdudlaşdırmalıdır. Bütün hamilələr öz rasionlarında meyvə-tərəvəzi, dənli bitkiləri və südturşusu məhsullarını artırmalıdır.

Əlavə olaraq psixoterapevtik müalicə, ümumi emosional vəziyyətin yaxşılaşdırılması tələb olunur.

Dərman vasitələrilə müalicə

Dərman vasitələri müəyyən şərtlərdə təyin olunur:

• təzyiq 130/90-100-dən yuxarı qalxdıqda;
• sistolik təzyiq qadın üçün normal göstəricidən 30, diastolik 15-dən çox qalxdıqda;
• arterial təzyiqin göstəricilərindən asılı olmayaraq, toksikoz əlamətləri və ya fetoplasentar sistemdə patologiya olduqda.

Hamilələrin müalicəsi dərman preparatlarının dölə mənfi təsirilə təhlükəlidir. Bu səbəbdən, dərman preparatları onlarda minimal dozada istifadə edilir, hansı ki, çox vaxt monoterapiya qismində tətbiq edilir. Tabletlərin qəbulu tonometrin göstəricisindən asılı olmayaraq, müntəzəm olmalıdır. Bəzən təzyiq normal, əhval yaxşı olduqda, qadın dərmanın qəbulunu özbaşına dayandırır. Bu, təzyiqin qəflətən qalxmasına səbəb ola bilər, hansı ki, erkən doğuş və dölün ölümü ilə nəticələnə bilər.

Hamiləlik zamanı qan təzyiqinin müalicəsində aşağıdakı preparatları qəbul etmirlər və ya yalnız həyati göstərişlər əsasında qəbul edirlər:

• APF blokatorları: Kaptopril, Lizinopril, Enalopril;
• angiotenzin reseptorlarının antaqonistləri: Valsartan, Lozartan, Eprosartan;
• diuretiklər: Laziks, Hidroxlortiazid, İndapamid, Mannitol, Spironolakton.

Müalicədə uzun təsir müddəti olan preparatlara üstünlük verilir. Effekt olmadıqda, bir neçə dərman vasitəsinin kombinasiyasından istifadə etmək olar.

Hamilələrdə hipertoniyanı müalicə etmək üçün bir necə qrupdan olan hipotenziv vasitələr təyin olunur.

Atenolol icazə verilən preparatlar siyahısına daxildir, amma az istifadə olunur, çünki, onun dölün inkişafını ləngitməsi barədə məlumatlar var. Konkret preparatın seçimi hipertoniyanın ağırlıq dərəcəsindən asılıdır:

• 1-2-ci dərəcədə – birinci xətt preparatı Metildopa, 2-ci xətt – Labetolol, Pindolol, Nifedipin;
• 3-cü dərəcədə – 1-ci xətt preparatı – Hidralazin və ya Labetolol venadaxili və ya Nifedipin hər 3 saatdan bir təyin olunur.

Bəzi hallarda, sadalanan üsullar effektiv olmur və bu zaman ləng kalsium kanallarının blokatorları təyin olunur. Buna, o zaman gedilir ki, preparatın gözlənilən xeyri onun istifadə riskini üstələsin.

Əlavə olaraq, müalicə feto-plasentar çatmamazlığın korreksiyasına yönəlir. Bu məqsədlə damarların tonusunu normallaşdıran, plasentada metabolizm və mikrosirkulyasiyanı yaxşılaşdıran vasitələr təyin olunur.

Ağırlaşmaların müalicəsi

Ağırlaşmalar inkişaf etdikdə, müalicə üsulu hamiləliyin müddətindən asılıdır. Birinci trimestrdə onun pozulma təhlükəsinin qarşısını almaq lazımdır. Bundan ötrü sedativ terapiya, spazmolitiklər və progesteronla müalicə təyin olunur.

İkinci və üçüncü trimestrlərdə plasentar çatmamazlıq korreksiya edilməlidir. Bunun üçün plasentar mikrosirkulyasiya və metabolizmi yaxşılaşdıran preparatlar (Pentoksifillin, Flebodia), hepatoprotektorlar (Essensiale), antioksidantar (A, E, C vitaminləri) təyin olunur. Müalicə hipotenziv terapiya fonunda aparılır. Lazım gəldikdə, infuzion terapiya və detoksikasiya aparılır.

Doğuş vaxtının seçilməsi

Hamiləliyin saxlanılması aparılan müalicənin effektivliyindən bilavasitə asılıdır. Əgər arterial təzyiq yaxşı idarə olunursa, hamiləliyi dölün tam yetişməsinə qədər uzatmaq olar. Doğuşu antihipertenziv terapiya fonunda, ana və dölün vəziyyətinə nəzarət etməklə aparırlar.

Doğuşun vaxtından əvvəl başlanılması aşağıdakı hallarda göstərişdir:

• müalicəyə tabe olmayan ağır hipertenziyanın inkişafı;
• dölün vəziyyətinin pisləşməsi;
• hipertenziyanın ciddi ağırlaşmaları: infarkt, insult, torlu qişanın qopması;
• toksikozun ağır formaları: preeklampsiya, eklampsiya, HELLP-sindromunun inkişafı;
• normal yerləşmiş ciftin vaxtından əvvəl qopması.

Təbii doğuşa üstünlük verilir, amniotomiya tez aparılır. Doğuş mütləq ağrısızlaşdırılmalı və arterial təzyiq nəzarətdə saxlanılmalıdır. Doğuşdan sonrakı dövrdə qanaxma mümkündür, bu səbəbdən uterotoniklər (Oksitosin) yeridilir.

Profilaktikanın imkanları

Hamiləlik dövründə hipertoniyadan qaçmaq həmişə mümkün olmur, amma onun inkişafını dayandırmaq olar. Bundan ötrü hamiləliyi planlaşdırmaq lazımdır. Artıq çəkisi olan qadınlar düzgün qidalanmaya keçməlidir ki, çəki azalsın. Amma ciddi pəhrizə, aclığa ehtiyac yoxdur. Onlardan sonra adətən artıq çəki yenə də qayıdır.

Böyrək, qalxanvari vəz, ürək xəstəlikləri, şəkərli diabet stabilləşdirilməlidir ki, hamiləlik vaxtı vəziyyətin pisləşmə riski minimuma ensin.

Hipertoniyanın istənilən formasının müalicəsində tətbiq edilə bilən qeyri-medikamentoz üsulları unutmaq lazım deyil. Təzyiq az qalxdıqda və fəsadlar olmadıqda, vəziyyətin stabilləşməsi üçün onlar kifayət edir. Qalan hallarda həkimin məsləhətlərinə ciddi əməl etmək vacibdir.