Vitaminlər – bioloji aktiv maddələr olub, orqanizmdə baş verən biokimyəvi reaksiyaları sürətləndirir. Hamiləlik dövründə uşağın inkişafı üçün və ananın əksər sistemlərinin gərgin işləməsi səbəbindən vitaminlərə tələbat xeyli artmış olur. Amma, ”hamiləlik zamanı vitamin qəbul etmək lazımdırmı?” sualı hələ də sona qədər öz həllini tapmayıb.

Vitaminlərin əhəmiyyəti

Aparılmış tədqiqatlar göstərir ki, qadınların əksəriyyəti vitamin və mikroelement defisiti fonunda hamilə qalır və onu hamiləlik vaxtı bərpa etmək lazım gəlir.

Hamiləlik dövründə C və B qrupu vitaminlərinə, həmçinin fol turşusuna tələbat xeyli artır. Eyni zamanda mikroelementlərə də böyük ehtiyac yaranır. Ola bilsin qadında çatmamazlıq əlamətləri hiss edilməsin, lakin, o, uşağın formalaşmasında özünü göstərəcək.

Sübut olunmuşdur ki, erkən dövrlərdə fol turşusunun defisiti sinir borusunun inkişafında defektlərə səbəb olur. Buna görə də, həkimlər mayalanmaya qədər, yəni, hələ hamiləliyə hazırlıq dövründə tərkibində fol turşusu və tokoferol olan vitamin komplekslərini qəbul etməyi məsləhət görür. O, yumurtahüceyrənin yetişməsini təmin edir və mayalanmanın uğurlu keçməsinə səbəb olur.

Gələcək ana öz orqanizmini hamiləliyə hazırlamalı, bioloji aktiv maddələrin ehtiyatını yaratmalıdır. B6 və B12 vitaminləri hemoqlobinin sintezində iştirak edir. Onların defisiti zamanı aplastik anemiya inkişaf edir, hansı ki, hamiləliyin gedişini ağırlaşdırır.

Mütəxəssislər vitaminlərin qəbulunu trimesterlərə görə aparmağı məsləhət görürlər.

1-ci trimester

1-ci trimester bütün orqanların mayasının qoyulduğu, sinir sisteminin formalaşmağa başladığı dövrdür. Bu prosesin düzgün getməsindən dölün sonrakı həyat qabiliyyəti və hamiləliyin qalması asılıdır.

Qeyd etmək lazımdır ki, embrionun inkişafı təkcə qəbul edilən vitaminlərin miqdarından asılı deyil. Məsələn, genetik və xromosom patologiyalarında qida rasionunda aktiv maddələrin miqdarının artırılması vəziyyəti düzəldə bilməz.

Vitaminləri ginekoloq risk faktorlarını nəzərə almaqla, hamiləlik trimesteri və hamilənin fərdi xüsusiyyətlərinə görə təyin edir. Başlanğıc dövrdə əsas preparatlara aiddir:

• fol turşusu – B9 vitamini;
• tokoferol asetat – E vitamini;
• retinol – A vitamini.

Əgər 1-ci trimesterdə qadın lazımi qədər qidalanırsa, vitamin qəbulu mütləqdirmi? Qeyd edim ki, hamiləlik vaxtı onlara tələbat dəfələrlə artdığından, təkcə qida ilə ehtiyacı tam ödəmək mümkün olmur.

Fol turşusu

Fol turşusu yaşıl rəngli tərəvəzlərdə (keşniş, şüyüd, cəfəri) olur. Onu hətta heyvani mənşəli məhsullarda da aşkar etmişlər. Fol turşusunun əsas xüsusiyyəti – tez parçalanmasıdır. Ləkdən təzə yığılmış salat və kələm fol turşusu ilə zəngin olur. Amma, soyuducu və ya otaq temperaturunda saxlanılmış tərəvəzlərdə onların miqdarı bir neçə saatdan sonra iki dəfə azalır. 60 dərəcəyə qədər qızdırıldıqda isə, artıq bir neçə dəqiqədən sonra məhsulda folatların izi belə qalmır.

Fol turşusu həm ana, həm də döl orqanizmində hüceyrələrinin bölünməsi üçün vacibdir. O, hüceyrənin bölünməsi zamanı DNT-nin replikasiyasında (ikiləşməsində) iştirak edir. Folatların çatmamazlığından əsasən aktiv bölündüyü üçün qırmızı sümük iliyi əziyyət çəkir. Qadınlarda bu özünü meqaloblast anemiyanın inkişafı ilə göstərir.

Amma, fol turşusunun defisiti nadir hallarda ağır nəticələr verir. Bağırsağın normal mikroflorası bu və bir sıra digər maddələrin sintezində iştirak edir. Bağırsaq disbakteriozunda orqanizmdə folatların miqdarı azala bilər, hansı ki, qida ilə az daxil olduğu zaman anemiya ilə nəticələnir. Onu təkcə dəmir preparatları ilə müalicə etmək mümkün deyil.

Hamiləlik planlaşdıranlar üçün fol turşusunun sutkalıq dozası 400-800 mkq təşkil edir. Amma, mütəxəssislər məhz maksimal dozanı məsləhət görür. Çünki, yalnız bu miqdar orqanizmi mayalanmaya qədər fol turşusu ilə təmin edə bilər. Mayalanma baş tutarsa, dozanı azaltmırlar. Əvvəlki hamiləliyində sinir sisteminin patologiyası ilə doğulan uşaqları, spontan açılışı olmayan hamilə qadınlar sutkada 800-1000 mkq qəbul edə bilər. Lakin, yuxarıda sadalanan patologiyaları olan qadınlar dozanı bir neçə dəfə artırmalıdır.

Qıcolmaəleyhinə preparatlar qəbul edən epilepsiyası olan qadınlar fol turşusunu yüksək dozada qəbul etməlidirlər. Karbamazepin və valproy turşusu orqanizmdə folatların miqdarını xeyli azaldır.

Fol turşusu təhlükəsizdir. O, suda həll olandır, yəni artıq miqdarı böyrəklərlə yuyulub xaric olur. Onun üçün dozanın normanı keçməsi haqqında məlumat yoxdur.

Tokoferol — E vitamini

Hamilələr üçün əhəmiyyəti olan ikinci preparat tokoferoldur (E vitamini). Bu, yağda həll olan maddə olub, mənası "nəsil törədən" deməkdir. Onun orqanizmdə funksiyası aşağıdakılardan ibarətdir:

• hüceyrə membranlarını oksigenin zədələyici təsirindən qorumaq;
• A və C vitaminlərini oksidləşməmiş şəkildə saxlamaq;
• seleni kofermentlərin tərkibinə daxil etmək;
• immun müdafiə;
• hüceyrələrin oksigenə tələbatını azaltmaq və hipoksiyadan qorumaq;
• zülal sintezi və toxuma regenerasiyasında iştirak etmək;
• hormonların sintezini stimulyasiya etmək.

Tokoferolun çatmamazlığı xarici görkəmdə, dəri, dırnaq və saçların vəziyyətində özünü göstərir. Onlar solğun olur, tüklər tökülür, dırnaqlar isə asan qırılır. Buna görə də, dərinin quruluğu zamanı rasiona tokoferol əlavə etmək məsləhət görülür.

Hamiləlik dövründə E vitamininə əlavə ehtiyac yaranır. O, aşağıdakı təsirləri göstərir:

• hormonal fonu yaxşılaşdırır;
• yumurtahüceyrənin yetişməsini təmin edir;
• erkən düşük riskini azaldır;
• mayalanma şansını artırır;
• erkən toksikoz simptomlarını götürür;
• cifti formalaşdırır;
• ciftin vaxtından əvvəl qopma riskini azaldır.

E vitamininin kapsullarda dozası sutkada 100-200 mq-dır. Onu hamiləliyi planlaşdırma dövründə, mayalanmadan 2 ay əvvəl ailə cütlüyünün hər ikisinə qəbul etməyi məsləhət görürlər. Hamiləlik təsdiqləndikdən sonra qadın tokoferolu 2-3 ay ərzində qəbul etməyi davam edir.

Tokoferol asetat yağda həll olan maddədir. Buna görə də, onun orqanizmdə toplanma riski var. Amma, toksiki təsir sutkalıq normanı 10-20 dəfə keçdikdə büruzə çıxır. Dozanı uzun müddət aşdıqda – toplanma effekti verə bilər. Onda dərmanın qəbulunu dayandırıb, qanaxma təhlükəsini azaltmaq üçün Vikasol təyin edirlər.

Retinol — A vitamini

A vitamini – Retinol bir çox metabolik proseslərdə iştirak edir:

• fermentlərin sintezi;
• əzələ toxumasının əmələ gəlməsi;
• cinsi hormonların sintezi;
• immunitetin tənzimlənməsi;
• reseptorların D3 vitamininə həssaslığının artırılması;
• qaranlıqda görmənin təmin olunması.

Təcrübələr göstərir ki, hər iki cinsdən olan heyvanların qida rasionundan E vitamininin maksimal çıxarılması sonsuzluğa gətirir. Həmçinin, o, uşağın ana bətnində normal inkişafı üçün lazımdır. Amma, hamiləliyə qədər qadının A vitamininə olan tələbatı hamiləliyə qədərkindən elə də fərqlənmir. 1-ci trimesterdə o, qida ilə lazımi miqdarda daxil olur. A vitamininin yüksək dozası döl üçün ziyanlıdır – ürək və sinir sistemində inkişaf qüsurları verə bilər. Yalnız hamiləliyin ikinci yarısında və laktasiya zamanı ona tələbat artır.

2-ci trimester

Dölün bütün orqanları və cift əmələ gəldikdən sonra, aktiv maddələrə tələbat dəyişir. 2-ci trimester – uşağın aktiv böyüməsi, skeletin inkişafı dövrüdür. Bu səbəbdən orqanizmin kalsium və onun metabolizmində iştirak edən digər maddələrə tələbatı artır.

20 həftədən sonra əlavə olaraq A vitamini qəbul etmək məsləhət görülür. O, D vitamininin reseptorlarının aktivləşməsinə cavabdehdir. A vitamini gündə 1-2 draje təyin edilir, hansı ki, 3300-6600 BV-yə uyğun gəlir.

Hamiləlik zamanı D vitamininin çatmamazlığı kalsiumun mənimsənilməsində özünü göstərir. Əgər kalsium qida ilə lazımi miqdarda daxil olmursa, böyüyən dölü təmin etmək üçün orqanizm onu digər orqanlardan almalı olur. Bu səbəbdən hamilədə osteoporoz inkişaf edə bilər. Onun əlamətləri aşağıdakılardı:

• sümüklərdə ağrı;
• oynaqlarda ağrı;
• əzələ qıcolmaları.

Kalsiumun defisiti hamiləlikdən sonra da özünü göstərir. Bəzi qadınlarda hətta hamiləlik dövründən başlamaqla dişlər ovxalanır, kariyes yaranır. Kalsium çatmamazlığından eyni zamanda tük və dırnaqlar da əziyyət çəkir.

Qeyd etmək lazımdır ki, kalsium laxtalanma sisteminin komponentidir, yəni, onsuz qan laxtası normal əmələ gələ bilmir. Buna görə də, onun çatmamazlığı qanaxma verə bilər, hansı ki, hamiləlik zamanı daha təhlükəlidir.

Amma, hamilələrin hamısında D vitamini defisitinin aydın əlamətləri olmur. O, dəridə ultrabənövşəyi şüaların təsirindən sintez olunur. Bəzi hallarda bu proses pozula bilər:

• qara dərili qadınlar orta iqlim qurşağında yaşamağa başladıqda;
• ciddi vegetarian pəhrizi saxladıqda;
• günəşin altında az olduqda.

Hamilələr üçün D vitamininin sutkalıq dozası – 400-600 BV və ya 10-15 mkq-dır.

3-cü trimester

Hamiləliyin sonuna A, E, D vitaminlərinə yüksək tələbat saxlanılır. Əlavə olaraq, 3-cü trimesterdə C vitamini məsləhət görülür. O, antioksidant kompleksinə daxildir, yəni, hüceyrələri müxtəlif oksidləşdiricilərin zərərli təsirindən qoruyur. C vitamininin aşağıdakı təsirləri var:

• damar divarlarını bərkidir;
• qanaxma riskini azaldır;
• immuniteti möhkəmləndirir;
• dəmirin bağırsaqlardan sovrulmasını təmin edir.

Respirator infeksiyaların mövsümü artdığı dövrlərdə hamilələrin C vitamini qəbul etməsi tövsiyə olunur. Orqanizmin tələbatını təkcə qida hesabına ödəmək mümkün deyil. Askorbin turşusu (C vitamini) da folatlar kimi hava və temperaturun təsirinə dözümlü deyil, 60 dərəcədən yuxarı temperaturda parçalanmağa başlayır, qaynadıldıqdan sonra isə tamamilə yoxa çıxır.

Dəmirdefisitli anemiya orqanizmə dəmirin az daxil olması nəticəsində yarana bilər. Onun sovrulması askorbin turşusunun qəbulu ilə eyni vaxtda artır və kalsium fonunda zəifləyir. Sözügedən maddələrin bu xüsusiyyəti vitamin komplekslərinin tərkibində nəzərə alınır.

Amma, məsləhət görülən dozanı aşmaq olmaz. Buna cift reaksiya verir. Doza artıq olduqda, dölün qidalanması çətinləşir.

Trimesterindən asılı olmayaraq, hamilələr üçün B12 vitamini (siankobolamin) vacibdir. Orqanizmdə onun funksiyaları aşağıdakılardı:

• hüceyrələrdə DNT və RNT-nin sintezi;
• yağ turşularının metabolizmi;
• zülal sintezi;
• eritrositlərin yaranması;
• melatonin sintezi və yuxu tsiklinin tənzimlənməsi;
• reproduktiv sistemin sağlamlığının təmin olunması.

Hamilələrdə B12 vitamininin çatmamazlığı dəmir preparatları ilə müalicə oluna bilinməyən anemiyaya, yuxu problemlərinə, əsəbiliyə, yaddaşın pozulmasına gətirir. Aşağıdakı hallarda ona tələbat artır:

• vegetarian pəhrizi;
• şəkərli diabet;
• alkoqol istifadəsi;
• gələcək ananın yaşının 45-dən yuxarı olması.

Hamiləlik vaxtı və südvermə dövründə tələbat eyni olub, sutkada 3,5 mq təşkil edir.

B6 vitamini də hamilələrə tez-tez təyin edilir, amma, maqneziumla kompleks şəkildə. Bu maddələr bir-birinin təsirini gücləndirir. Onları 2-3-cü trimesterdən başlamaqla cift patologiyalarının profilaktikası məqsədilə təyin edirlər. Eyni zamanda, erkən doğuş təhlükəsində maqnezium B6 vitaminilə kompleks şəklində uşaqlıq tonusunu azaldır və hamiləliyin davam etdirilməsinə imkan verir.

Vitamin defisitinin bərpa üsulları

Hamiləlik zamanı hansı vitaminlərin qəbul edilməli olduğunu həkim hamilənin fərdi xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq təyin edir. Əgər hamiləlik fəsadsız keçirsə və döldə patologiya riski minimal olarsa və ya heç olmazsa, preparatların profilaktik dozası lazımdır. Kənaraçıxmalar aşkarlanarsa, dölün vəziyyəti ağır olarsa, erkən doğuş və digər patologiyaların riski yüksək olarsa, preparatların dozası artırılmalıdır.

Hamiləlik zamanı vitaminlərin qəbul sxemi dəyişə bilər. Qeyd etmək lazımdır ki, B6 və B12 vitaminlərini kombinasiya etmək olmaz, çünki onlar bir-birinin allergiya vermək qabiliyyətini artırır və səpgi verə bilər. A, E və C vitaminləri bir-birini tamamlayır və antioksidant təsirə malikdir. Bu səbəbdən onları bir preparat kimi təyin edirlər.

Qidalanma

Əksər həkimlər yaxşı qidalanmaya baxmayaraq, vitamin kompleksi qəbul etməyi məsləhət görür. Bunu, belə izah edirlər:

1. Qidada lazımi maddələrin miqdarı hətta hamilə olmayan qadınların tələbatını ödəmir. Qeyd edək ki, təkcə aktiv maddələrin miqdarı deyil, həm də onların bağırsaqdan sovrulması əhəmiyyət daşıyır, hansı ki, öz növbəsində metabolizm və digər xəstəliklərdən asılıdır.
2. Qış aylarında tərəvəz və meyvələrdə lazımi maddələrin miqdarı minimal səviyyədə olur, fol və askorbin turşuları oksidləşir.
3. Ərzaqların istifadədən qabaq işlənilməsi onların xeyirli xüsusiyyətlərini xeyli azaldır.

Həmçinin elə vəziyyətlər var ki, qidalı maddələrinin orqanizmə daxil olması azalır və ya onların metabolizmi sürətlənir. Onlara aiddir:

• qastrit;
• duodenit;
• şəkərli diabet;
• kəskin və xroniki infeksiyalar;
• qaraciyər patologiyaları;
• kolit.

Vitamin komplekslərinin istifadəsi düzgün qidalanmanı inkar etmir. Çünki, qidada müxtəlif zülallar, yağ turşuları və karbohidratlar olur. Demək olar ki onlarsız həyat və ümumiyyətlə inkişaf mümkün deyil. Bundan başqa, qidanın tərkibində həzmin normal getməsi üçün ballast maddələr olur.