Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı ana südü ilə qidalanmanı körpə üçün ən optimal üsul hesab edir. Qadın südündə əsas qida maddələri ideal nisbətdə olur. Onun tərkibində vitaminlər, mineral maddələr və həmçinin ilk aylar körpəni infeksiyadan qoruyan immunoqlobulinlər var.

Amma bəzən ana südü ilə qidalandırma mümkün olmur və laktasiyanı dayandırmaq lazım gəlir. Bunu ciddi göstərişlər əsasında edirlər, qadının arzusu bu məsələdə əsas rol oynamır.

Südün əmələ gəlmə mexanizmi

Laktasiyaya hazırlıq bütün hamiləlik dövründə gedir. Reproduktiv yaşlı qadının süd vəzlərində süd yolları olur, lakin, süd istehsal edən hüceyrələr olmur. Hamiləlik zamanı progestron və estrogenlərin konsentrasiyası qalxaraq, süd vəzlərini transformasiya edir. Onlarda alveollar yaranır, hansı ki, epitel hüceyrələri – laktositlərdən təşkil olunub. Məhz bu hüceyrələr süd istehsalına cavabdehdir.

Hamiləliyin ortasından süd vəzlərində molozivo deyilən ilkin süd əmələ gəlir. Amma onun miqdarı çox olmur və həqiqi südə çevrilmir, çünki, laktasiya prosesi ciftdə yüksək miqdarda sintez olunan progestronun təsirindən ləngiyir.

Cift doğulduqdan sonra progestronun səviyyəsi sürətlə azalır və prolaktin aktiv təsir etməyə başlayır. Süd istehsalı mexanizmi işə düşür və doğuşdan 2-3 sutka sonra süd vəzlərində süd əmələ gəlməyə başlayır.

Hər südvermə zamanı prolaktinin konsentrasiyası artır, hansı ki, öz növbəsində südün əmələ gəlməsini stimulyasiya edir. Məhz bu səbəbdən, uşağı döşə tez-tez qoymaq və doğulan kimi bir neçə damcı molozivo vermək vacibdir.

Hazır südün alveollardan çıxması oksitosinin təsiri altında (oksitosin refleksi) baş verir. O, laktositləri əhatə edən saya əzələlərə təsir edərək, onların yığılmasını stimulyasiya edir.

Oksitosin refleksinin mərhələləri aşağıdakılardı:

1. Əmmə zamanı gilənin qıcıqlanması hipofizə ötürülür və nəticədə qana oksitosin ifraz olunur.
2. Oksitosin alveolları əhatə edən əzələlərə təsir edir, maye axacaqlara çıxarılır.
3. Süd yolları genəlir, süd sərbəst xaricə axır.

Hər südvermə zamanı refleks bir neçə dəfə işləyə bilər. Qadın bu zaman döşlərin gərginləşməsini qeyd edir və susuzluq hiss edə bilər.

Sekresiya döşlərin özündə əmələ gələn zülal – laktasiyanın inhibitor amili ilə zəiflədilir. Əgər uzun müddət uşaq döşə qoyulmazsa, onda toplanan polipeptidin miqdarı artır, nəticədə südün istehsalı pisləşir.

Oksitosinin əmələ gəlməsini stress hormonu – adrenalin tormozlayır. Döşdə südün miqdarı bir müddət əvvəlki kimi qalır, amma oksitosin refleksi baş vermir və südün ifraz olunması pozulur. Tədricən laktasiyanın inhibitoru da artır və sekresiya azalır. Buna görə də, döşlə qidalanmanı saxlamaq üçün qadında yaxşı emosional əhvalı təmin etmək lazımdır.

Bundan başqa, dofaminin təsiri altında prolaktinin istehsalı blokada olunur.

Ana südü ilə qidalandırma haqqında eyni adlı məqaləmizdə geniş tanış ola bilərsiniz.

Laktasiyanı nə vaxt dayandırmaq lazımdır?

Laktasiyanı azaltmaq və ya dayandırmaq doğuşdan dərhal sonra və ya daha gec mərhələlərdə – laktasiyaya əksgöstəriş olan xəstəliklər əmələ gəldikdə və ya uşaq böyüdükdə lazım gəlir.

Doğuşdan sonra laktasiyanın dayandırılması iki qrupa bölünən ciddi göstərişlər əsasında aparılır. Mütləq göstərişlərə aiddir:

• uşağın ölü doğulması;
• hamiləliyin açılışla başa çatması;
• anada alkoqolizm və narkomaniya olduqda;
• gilələrdə herpetik səpgi yarandıqda;
• SPİD fonunda;
• ağciyərlərin aktiv vərəmində;
• kimyaterapiya və ya radioterapiya tələb edən bədxassəli şişlərdə;
• yenidoğulmuşda qalaktozemiya olduqda.

Laktasiyanın dayandırılmasına nisbi göstərişlər – fərdi qaydada baxılan vəziyyətlərdir. Bəzən onlara fikir verməmək, südü sağmaq və ya onun əmələ gəlməsini azaltmaq – laktasiyanı ləngitmək olar. Bunlara aşağıdakı vəziyyətlər aiddir:

• ananın ağır somatik xəstəlikləri;
• gilələrin inkişaf qüsurları;
• infiltrativ və ya irinli mastit;
• süd vəzlərində patoloji vəziyyətlər: çapıqlar, mastopatiya, giqantomastiya, əvvəllər keçirilmiş irinli mastit.

Mastit zamanı südvermənin dayandırılması

Bu məsələ hələ də mübahisələr doğurur. Belə vəziyyətin səbəbi aşağıdakılardır:

• gilənin çatı;
• gilənin formasının dəyişməsi;
• süd vəzi toxumasında çapıq, mastopatiya olması;
• şəxsi gigiyena və südvermə qaydalarının pozulması;
• immunitetin azalması.

Bir tərəfdən, südvermə davam etdirilərsə, uşağı qızılı stafilokoklarla yoluxdurmaq olar. Eyni zamanda, körpə südlə mikroorqanizm və toxumaların parçalanma məhsulları olan toksiki maddələr alacaq.

Amma, süd vəzlərində aydın kliniki əlamətlər yalnız mikrob aktiv surətdə çoxalmağa başladıqdan sonra əmələ gəlir. Həmçinin, uşağa ana südü verməmək onun immun müqavimətini azaldacaq, hansı ki, qida ilə artıq “stafilokok payını” almış olur. Buna görə də, müalicə taktikası konkret vəziyyətə uyğun seçilməlidir.

Mastitin ağır formaları

Mastitin bəzi formalarında laktasiyanı zəiflətmək üçün tabletlər qəbul etmək lazım gəlir. Göstərişlərə aiddir:

• aparılan müalicəyə baxmayaraq, iltihabın proqressivləşməsi;
• irinli mastit, hansında ki, cərrahi müalicədən sonra yeni ocaqlar əmələ gəlir;
• müalicəyə tabe olmayan, lənggedişli irinli mastit;
• fleqmonoz və qanqrenoz formalı mastit;
• mastitin digər orqanların ağır patologiyaları ilə eyni vaxtda rast gəlinməsi.

İnfiltrativ mastit

Bu elə vəziyyətdir ki, irin ocağı hələ əmələ gəlməyib, amma süd vəzlərində iltihabi reaksiya var. Laktostaz zamanı süd vəzləri bərkiyir, ağrılı olur, qızarır, süd axını çətinləşir. Bədən temperaturunun qalxması, ümumi zəiflik, başağrısı qeyd olunur.

Bu halda, laktasiya müvəqqəti zəiflədilir. Qadının vəziyyəti yaxşılaşmalıdır. Müalicə 2-3 gün ərzində kompleks şəkildə konservativ aparılır. Əgər yaxşılaşma olmasa və xəstəlik proqressivləşərək irinli formaya keçərsə – süd istehsalı azaldılır.

Süd vəzlərinin birtərəfli zədələnməsi

Əgər iltihabi dəyişikliklər yalnız bir vəzi zədələyərsə, laktasiyanı zəiflətmək deyil, xəstə vəzdən südü sağmaq olar. Xəstə döşdən gələn süd qidalandırmaya yararlı deyil. Sağlam vəzdən sağılan süd isə, pasterizasiya olunduqdan sonra qidalanma üçün istifadə edilir.

Mastit haqqında daha ətraflı "Mastit: xəstəliyin formaları, əlamətləri və müalicəsi" adlı məqaləmizdə məlumat ala bilərsiniz.

Ana südünün kəsilməsi üsulları

Laktasiyanı müxtəlif üsullarla dayandırmaq olar. Bəzi üsulların sübutu var, digərləri isə tarixi əhəmiyyət daşıyır. Tibbi praktikada əsasən təsiri kliniki tədqiqatlarla sübut olunmuş dərman vasitələri tətbiq olunur.

Dərman preparatları

Laktasiyanı zəiflətmək üçün əsas iki dərman vasitəsi istifadə olunur:

• Bromkriptin;
• Kaberqolin.

Onlar Dofaminin sintezinə təsir göstərir, onun reseptorlarının aqonistləridir, yəni, onun kimi təsir edirlər. Dofamin isə, yuxarıda qeyd edildiyi kimi, prolaktin sintezini azaldır.

Bromkriptin

Daxilə qəbul edildikdən sonra tez sovrulur, 2-3 saatdan sonra qanda maksimal konsentrasiyaya çatır. Təsir mexanizmi beyində dofamin reseptorlarının stimulyasiyasına əsaslanır. Nəticədə, hipofizin ön payında sintez olunan hormonlar – prolaktin və somatotropinin istehsalı zəifləyir.

Prolaktinin azalması Bromkriptin qəbulundan artıq 1-3 saat sonra qeyd olunur, maksimal azalması isə – 5 saat sonra müşahidə olunur. Effekt 8-12 saat ərzində qalır.

Bromkriptinin tətbiqinə prolaktinoma şişlərində, hiperprolaktinemiya ilə əlaqədar sonsuzluğun müalicəsində, akromeqaliyada, Parkinson xəstəliyində icazə verilir.

Qəbul sxemi müalicənin başlanma vaxtından və digər xüsusiyyətlərdən asılıdır.

Laktasiyanın başlamasının qarşısını almaq üçün

Doğuş günü Bromkriptin 2,5 mq qəbul olunur. Sonrakı sutkadan başlamaqla 14 gün ərzində 2,5 mq-dan gündə iki dəfə istifadə edilir. Dozanın dəyişdirilməsinə ehtiyac yoxdur.

Zahılıq dövründə laktasiyanı azaltmaq üçün

Birinci sutka 2,5 mq-lıq dozanı iki qəbula bölürlər. Sonrakı 2-3 gün ərzində dozanı 2 qəbula 5 mq-a çatdırırlar. Bu sxem 2 həftə ərzində davam etdirilir. Dozanı tədricən artırmağa və ya azaltmağa ehtiyac yoxdur.

Laktasion mastitdə

Qəbul sxemi laktostazın şiddətindən, süd ifrazının intensivliyindən və ümumi vəziyyətin ağırlığından asılıdır:

1. Artmış laktasiyada, laktostaz və ağır ümumi vəziyyətdə 2,5 mq-dan gündə 3 dəfə 2-3 gün ərzində və ya 2,5 mq-dan gündə 2 dəfə 11-12 gün təyin edilir.
2. Orta ağırlıqlı formada 2,5 mq-dan sutkada 2 dəfə 14 gün qəbul edilir.
3. Laktasiya azalmış olarsa, laktostaz və xəstənin ümumi vəziyyəti ağır olmazsa, 1,25 mq-dan sutkada 2 dəfə 7-14 gün təyin olunur.

Bromkriptinin tətbiqi aşağıdakı hallarda əksgöstərişdir:

• allergik reaksiyalar və preparata fərdi həssaslıq;
• idarə olunmayan arterial hipertenziya;
• hamiləlik toksikozu;
• ağır ürək-damar sistemi xəstəlikləri, keçirilmiş infarkt;
• mədə-bağırsaq traktından qanaxma, mədə və onikibarmaq bağırsaq xorası;
• ağır qaraciyər çatmamazlığı;
• əvvəllər keçirilmiş psixi pizğunluqlar;
• Reyno sindromu;
• siqaretçəkmə.

Preparat alkoqol, oral kontraseptivlər, antidepressantlar və neyroleptiklərlə uyğun gəlmir.

Yanaşı təsirlərə ağızda quruluq, ürəkbulanma, qəbizlik, əl barmaqlarının keyiməsi, arterial təzyiqin azalması, zəiflik, yuxuluq, başağrısı, burunun tutulması, ayaqlarda qıcolmalar aiddir.

Dozanın artıqlığı zamanı yanaşı təsirlər bir neçə dəfə güclənir. Arterial təzyiq qəflətən azalır, başağrısı narahat edir, hallüsinasiyalar yarana bilər.

Apteklərdə preparat müxtəlif adlarla satılır: Parlodel, Bromkriptin-KB, Abergin, Broerqon, Serokriptin.

Dostineks (Kaberqolin)

Dostineks – laktasiyanı dayandıran uzun təsir müddətli dərmandır. Tədqiqatlar göstərmişdir ki, o, bilavasitə adenohipofizdə prolaktin istehsalını azaldır. Preparat qəbul edildikdən 2-3 saat sonra plazmada konsentrasiyası maksimuma çatır. Orqanizmdən çox ləng xaric olur, bu səbəbdən effekti xeyli müddət qalır. Tədqiqatlarla aşkar olunmuşdur ki, yarımparçalanma dövrü 3 sutkadan çoxdur, prolaktini azaltmaq effekti isə 14 sutkaya qədər davam edə bilər.

Dostineks allergiya, aritmiya, arterial hipertenziya olduqda, əksgöstərişdir. Qaraciyər xəstəliklərində, preeklampsiya, eklampsiya zamanı onun istifadəsini məhdudlaşdırırlar. Onun sovrulmasına qida qəbulu təsir göstərmir, bu səbəbdən, Dostineksi istənilən vaxt qəbul etmək olar.

Doza qəbul vaxtından asılıdır. Əgər südün əmələ gəlməsinin qarşısı alınmalıdırsa, Dostineks doğuşdan dərhal sonra 1 mq-dan bir dəfə qəbul olunur.

Əgər qadın artıq süd verirsə, amma onu dayandırmaq tələbatı yaranmışsa, sutkada 2 dəfə olmaqla (12 saatdan bir) 0,25 mq-dan təyin olunur. Kurs – 2 gündür. Belə kiçik doza süd verən qadında ortostatik hipotenziyanın profilaktikası məqsədi güdür.

Yanaşı təsirlərə patoloji yuxululuq, həyəcan, başağrısı, dispeptik pozğunluqlar, ürək fəaliyyətinin pozğunluqları aiddir. Dozanın artıqlığı özünü qəbizlik, ağızda quruluq, başağrısı, təzyiqin qəflətən düşməsi, hallüsinasiyalar kimi göstərir.

Preparatın analoqlarına aiddir: Berqolak, Aqalates.

Bitki mənşəli vasitələr

Qadınlar laktasiyanı dayandırmaq üçün bitki mənşəli vasitələrdən geniş istifadə edirlər. Onların təsir mexanizmi tərkiblərində olan bitki mənşəli estrogenlərə – fitoestrogenlərə əsaslanır. Bu təsir hələ sona qədər öyrənilməyib.

Adaçayı (Şalfey) müxtəlif formalarda tətbiq olunur. Bunlara yağ, süzmə, həlim aiddir. Effekti gücləndirmək üçün, o, ot qarışıqlarında istifadə edilə bilər.

Süd istehsalını nanə azaldır. Onu qaynar suda dəmləyib kiçik dozalarla qəbul edirlər, dozanın artırılması əks effekt verərək, laktasiyanı artıra bilər.

Apteklərdə laktasiyanı dayandırmaq üçün xüsusi çay satılır. O, müxtəlif otlardan ibarət olub (ada çayı, nanə), xüsusi paketlərdə olur. Onu adi çay kimi dəmləyib içirlər, amma, çox içmək olmaz. Əks təqdirdə, mayenin çox daxil olması əks effekt verə bilər.

Bitki preparatları südü tez qurutmaq üçün yaramır. Bu üsul, çox vaxt tələb edir.

Digər üsullar

Bəzi qadınlar südü kəsmək üçün xalq təbabəti vasitələrindən istifadə edirlər. Bu metodların effekti sübut olunmayıb və ciddi fəsadlar verə bilər.

Sıx bintləmə üsulu ilə uşağı döşdən ayırırlar. Bundan ötrü süd vəzlərinə elastik bint bağlanılır. Mənfi tərəfi qan- və limfa dövranının pozulmasıdır. Qadın südün gəldiyini hiss eləmir. Belə üsul laktostaz və mastitə səbəb ola bilər. Bu halda tabletlərə keçmək lazımdır.

Qidada duzun artırılması suyun qan damarlarında qalaraq, süd vəzlərinə keçməsinin qarşısını almaq üçündür. Bu üsul effektsizdir. Duzun yüksək miqdarı susuzluğa və suyun normadan artıq içilməsinə gətirir. Nəticədə südün miqdarı artır.

Bəziləri orqanizmdə suyun miqdarını azaltmaq məqsədilə sidikqovucular qəbul edir. Lakin yadda saxlamaq lazımdır ki, sidiklə birlikdə orqanizm duzları da itirir, hansı ki, qıcolmalara və aritmiyaya gətirir. Diuretiklərin özbaşına qəbulu çox təhlükəlidir.

Südün duz işlədicilər – natrium və maqnezium sulfatla azaldılması üsulları mövcuddur. Bu dərman vasitələri bağırsaq peristaltikasını artıraraq, duru nəcisə səbəb olur. Amma, bu üsul da elektrolit balansına mənfi təsir göstərir və xəstənin əhvalını poza bilər.

Südverməni azaldaraq, sekresiyanı tablet qəbul etmədən təhlükəsiz azaltmaq olar. İlk növbədə gecə yedizdirmələrini azaltmaq lazımdır. Gündüzlər də bəzən qida qarışıqları vermək olar. Nəticədə tədricən döşlərdə süd azalacaq.

Xalq təbabəti vasitələrindən laktasiyanı soyudulmuş kələm yarpağı ilə qurutmaq olar. Onu əllə o qədər sürtürlər ki, şirəsi çıxır və sonra bir saat ərzində döşün üstünə qoyurlar. Bu üsulun da effekti sübut olunmayıb.

Soyuq kompreslərin istifadəsilə aparılan üsullar yalnız ziyan verə bilər: lokal soyuq süd durğunluğuna və infeksiyanın inkişafına səbəb ola bilər.

Süd verməkdən nə zaman imtina etmək olmaz?

Bəzən südü qurutmaq yox, uşağı yedizdirməyərək südü sağmaq olar.

Vaginal kandidoz südverməyə əksgöstəriş deyil. Şəxsi gigiyena qaydalarına əməl etdikdə və yerli preparatlarla müalicə zamanı uşaq üçün təhlükə yoxdur. İstisna hal – xəstəliyin ağır formalarında Flukonazolun daxilə istifadəsidir. Onda 3-4 gün uşağı yedizdirməyərək, südü sağmaq lazımdır.

Ananın infeksion xəstəlikləri həmişə südverməni dayandırmağa göstəriş deyil. Əgər bu SPİD-dirsə, südlə virusun ötürülməsi sübut olunub. Bakterial infeksiyalar antibiotiklərlə müalicə olunmalıdır. Ana südü ilə qidalandırma imkanı işlədilən preparatdan asılıdır. Əgər südverən qadınlar üçün onun istifadəsinə icazə verilirsə, qorxmaq lazım deyil və uşağı yedizdirmək olar. Metronidazol, Xloramfenikol qrupundan olan antibiotiklərin məcburi istifadəsi südverməni müvəqqəti dayandırmağı tələb edir.

Əgər laktasiyanın dayandırılmasından 1-3 həftədən çox vaxt keçməyibsə, onu bərpa etmək olar. Qadının yedizdirmə istəyi və həmçinin xüsusi üsullar, məsələn, uşağın döşə qoyulması və gilələrin qıcıqlandırılması, südün əmələgəlməsini bərpa edə bilər.