Dölyanı mayenin çox olması – mamalığın aktual və hələ də sona qədər öyrənilməmiş problemlərindən biridir. Hamiləlikdə suyun çox olması nə deməkdir?

Bu patologiya amniotik boşluqda mayenin artıq olması ilə xarakterizə olunur. Yəni, dölyanı maye hamiləliyin sonunda 1,5 l-dən, çoxsaylı xarici ədəbiyyatlara görə isə – 2 litrdən çox olur. Patologiyanın rastgəlmə tezliyi 0,3-1,2% təşkil edir. Adətən kliniki əlamətlər mayenin həcmi 3 l-dən çox olduqda ortaya çıxır.

Dölyanı mayenin funksiyası və mənbəyi

Dölyanı maye uşağın ana bətnində normal böyüməsi və inkişafı üçün vacib rol oynayır. O, böyüyən dölə hərəkət etmək üçün sərbəst sahə yaradır, mexaniki və səs müdafiəsini təmin edir, onun temperatur və qazlar mübadiləsi, qidalanma və ifrazatının təchizində, immunitet və hormonal vəziyyətin formalaşmasında iştirak edir.

Bundan başqa, hamiləliyin son həftələrində və doğuş zamanı dölyanı maye doğuş yollarını dölün keçməsi üçün hazırlayır, göbək ciyəsini sıxılmaqdan və onun qandövranını pozulmaqdan qoruyur.

Hamiləliyin erkən mərhələlərində amniotik mayenin formalaşma mənbəyi sona qədər aydın deyil. Hesab edilir ki, o, xorion və amnion damarlarından plazmanın sızılması hesabına yaranır.

Hamiləliyin ikinci və üçüncü trimestrində onun əmələ gəlməsi bir qədər öyrənilib. Əsas mənbə bilavasitə döl özüdür – onun alveolyar mayesi (hansı ki, ağciyərlərdə sutkada 400 ml-ə qədər əmələ gəlir) və sidiyidir (hansı ki, hamiləliyin sonunda sutkada 400 ml-dən 1200 ml-ə qədər əmələ gələ bilər).

Mayenin azalması onun ağciyərlərdə az yaranması, döl tərəfindən udulması (18-ci həftədə – 200 ml-ə qədər) və ağciyər epiteli tərəfindən sovrulması hesabına baş verir. Mayenin udulması intensivliyi tədricən artaraq 40-cı həftədə 500 ml-ə çatır.

Ağciyər alveollarında mayenin yaranmasının azalması həm onların xarici tənəffüsə hazırlaşması, həm də, döl orqanizmində bəzi bioloji aktiv maddələrin, məsələn, vazopressin və katexolaminlərin əmələ gəlməsilə əlaqədardır. Bundan başqa, onun artığı ana və döl plazmasındakı osmotik təzyiqin fərqinə görə hissəvi çıxarılır.

Dölyanı mayenin çoxluğu nə ilə təhlükəlidir?

Dölyanı mayenin artıq olması həm döl, həm də, ana üçün təhlükəlidir. Adətən erkən dövrlərdə ondan qabaq hamiləlik qusması (36%-də), plasentar çatmamazlıq, özbaşına düşüklər, dölün hipotrofiya və hipoksiyası, bətndaxili inkişafın ləngiməsi ola bilər.

Gec dövrlərdə də suyun artıq olması dölün inkişafdan qalmasına səbəb ola bilər. Dölün həddən artıq aktiv olması nəticəsində göbək ciyəsinin boyuna dolanması, xroniki asfiksiya, dölün uşaqlıq boşluğunda qeyri-düzgün (6% halda) yerləşməsi (çanaq gəlişi və köndələn vəziyyət) ola bilər. Bundan başqa hamiləliyin erkən pozulması, ciftin vaxtından əvvəl qopması mümkündür, hansı ki, təkcə dölün ölümü ilə deyil, həm də massiv qanaxma ilə təhlükəlidir.

Hamiləliyin gec dövrlərində və doğuş zamanı çoxsululuq gecikmiş toksikozlara (5-20% halda), erkən doğuşa, mayenin tez axmasına, göbək ciyəsi və dölün əl və ayaqlarının vaxtından əvvəl düşməsinə səbəb ola bilər. Həmçinin, doğuş gücünün zəifliyi ucbatından (uşaqlıq əzələlərinin həddən artıq dartılması nəticəsində) doğuşun uzanması istisna olunmur. Tez-tez üz və ya sarğı gəlişi və dölün hipoksiyası, plasentanın vaxtından əvvəl ayrılması və digər fəsadlar ola bilər.

Asfiksiya və bətndaxili ölümdən başqa (çoxsululuq zamanı bətndaxili ölüm orta hesabla 10% halda rast gəlinir), uşaqlar üçün digər fəsadlar – bətndaxili infeksiyalaşma, fiziki inkişafdan geri qalma, immun müdafiənin zəifliyi, respirator xəstəliklərə meyllik müşahidə olunur.

Zahılıq dövründə qadının bərpası daha uzun müddət çəkir. Doğuşun uzanması ilə əlaqədar baş verən irinli və septiki fəsadlar, akuşer tədbirləri və ya cərrahi əməliyyata tələbin yaranması təhlükəlidir.

Patologiyanın inkişaf səbəbləri

Yuxarıda təsvir olunmuş proseslərin pozulması dölyanı mayenin artmasına səbəb ola bilir. Çoxsululuq adətən aşağıdakı hallarda əmələ gələ bilər:

1. Bətndaxili infeksiyalaşma və dölyanı mayenin infeksiyası sindromu. Bu, ən çox rast gəlinən səbəbdir. Özü də, əsas faiz cinsi yolla ötürülən infeksiyaların (xlamidiya, sitomeqalovirus, ureaplazma, sadə herpes virusu, sifilis və s.) payına düşür. Törədicilər həmçinin mikoplazma, respirator-virus infeksiyaları, sidik-cinsiyyət sisteminin iltihabi xəstəlikləri — kolpit, adneksit, pielonefrit, sistit və s. ola bilər.
2. Şəkərli diabet (orta hesabla 12%).
3. Ana və dölün rezus-faktora görə uyğunsuzluğu və hemolitik xəstəliyin inkişafı.
4. Çoxsululuq əkiz hamiləlikdə, dölün inkişaf anomaliyalarında, irsi xəstəliklərdə, qan xəstəliklərində, plasentanın patologiyalarında çox az müşahidə olunur.

60% halda patologiyanın səbəbi aşkar olunmur. Bəs çoxsululuğu necə diaqnostika etməli?

Dölyanı mayenin artıq olması əlamətləri

Gediş xarakterinə görə patologiyanın 2 növü ayırd edilir:

1. Kəskin, ikinci trimestrdə olan qadınlarda (16-20-ci həftələr) rast gəlinir.
2. Xroniki, bir qayda olaraq üçüncü trimestrdə rast gəlinir.

Kəskin gediş

Bu forma xronikə nisbətən daha ağır gedişlə xarakterizə olunur. Onun simptomları çox tez – bir neçə gün və hətta saat ərzində artır. Hamilə qarnının tez böyüməsindən, onun aşağısında və aralıq nahiyəsində ağırlıq hissindən, bəzən bel və aralıq nahiyələrində güclü ağrılardan, arterial təzyiqin artmasından şikayətlənir. Ümumi baxışda – qarnın ön divarı ödemli və hamardır, dartılıb, uşaqlıq gərgindir. Dölə qulaq asdıqda – ürək tonları kütləşib, çətin eşidilir.

Belə gedişdə uşağın ölməsi və ya qüsurlarla doğulması mümkündür. Kəskin fetoplasentar çatmamazlıq və ciftin vaxtından qabaq soyulması ilə əlaqədar hamiləliyin erkən pozulması, qadının həyatını təhlükəyə salan uşaqlıqdaxili qanaxma (41%), uşaqlığın cırılması və ya onun təhlükəsi ola bilər.

Xroniki gediş

Üçüncü trimestrdə xroniki çoxsululuq amniotik mayenin tədricən artması ilə xarakterizə olunur. Proqnoz adətən patologiyanın ağırlıq dərəcəsi və dölyanı mayenin artma sürətindən asılıdır. Bəzən onun həcmi ləng artıqda instrumental müayinəsiz patologiyanı aşkarlamaq mümkün olmur.

Xroniki gedişdə çoxsululuğun simptomları kəskinə nisbətən daha zəif büruzə çıxır. Ağrı simptomu olmur və ya ağrıların intensivliyi çox az olur. Diaqnozu şikayətlərə, ümumi baxış və instrumental müayinələrin nəticələrinə əsasən qoyurlar.

Xroniki gedişdə qadın aşağıdakı şikayətləri edə bilər:

• dölün həddən artıq aktiv olması;
• hamilədə hətta yüngül fiziki gərginlik zamanı təngnəfəslik;
• qarında ağırlıq, bəzən ağrı hissi;
• qıcqırma və gəyirmə, hətta, çox az yedikdə belə;
• ürəkdöyünmə tutmaları və zəiflik;
• baldırların keçməyən ödemi;
• qarında striyaların əmələ gəlməsi.

Ümumi baxış zamanı aşağıdakıları aşkar etmək olar:

1. Uşaqlıq tonusunun artması.
2. Qarında flüktuasiya (maye hərəkəti).
3. Dölün həddən artıq aktivliyi.
4. Dölün kiçik hissələrinin təyin olunmasının çətinləşməsi.
5. Dölün ürəkdöyüntülərinin karlaşması.
6. Qarın dairəsinin və uşaqlıq dibi hündürlüyünün hamiləlik müddətinə uyğun gəlməməsi.
7. Ayaqların ödemi və venaların varikoz genəlməsi.
8. Doğuş zamanı vaginal müayinədə sancıların olmasından asılı olmayaraq döl qovuğunun gərgin olması.

Çoxsululuğun ağırlıq dərəcəsi və diaqnostikası

Dölyanı mayenin həcmindən asılı olaraq patologiyanın üç ağırlıq dərəcəsi ayırd edilir:

• I dərəcə – 3 000 ml;
• II dərəcə – 3 000-dən 5 000 ml-ə qədər;
• III dərəcə – 5 000 ml-dən çox.

Ultrasəs müayinəsinin diaqnostik əhəmiyyəti çoxdur. Onun köməyilə 16-cı həftədən başlamaqla çoxsululuq indeksi, başqa sözlə, amniotik maye indeksi təyin edilir.

Metod ondan ibarətdir ki, qarın göbəkdən keçən iki perpendikulyar xətlə 4 zonaya bölünür. Sonra ultrasəs müayinəsilə hər zonada olan maye cibinin hündürlüyü ölçülür. Alınmış göstəricilərin cəmi millimetrlərlə ölçülən indeksdir.

Hamiləliyin 16-cı həftəsindən onun qiyməti tədricən artır və 27-ci həftədə maksimuma – 156 mm-ə çatır (normanın aşağı həddi 85 mm, yuxarı – 245 mm-dir), sonra isə hər həftə azalmağa başlayır. Misal üçün, 32-ci həftədə indeksin orta qiyməti 144 mm (76-269 mm), 33-cü həftədə – 143 mm (74-274 mm), 35 ci həftədə isə – 140 mm -dir (70-279 mm).

İndeksin normanın yuxarı sərhədində və ya ondan bir qədər yuxarı olması orta ağırlıqlı çoxsululuq hesab edilir, hansı ki, döl üçün təhlükə daşımır. Bu göstərici dölün funksional vəziyyətini göstərən ən əhəmiyyətli parametrdir. İndeksə daimi nəzarət döldə fəsadların qarşısını almağa imkan verir.

USM vasitəsilə həmçinin ciftin inkişafına nəzarət edilir. Bundan başqa, kardiotokoqrafiya vasitəsilə dölün ümumi vəziyyəti qiymətləndirilir, inkişaf qüsurlarını aşkarlamaq üçün əlavə müayinə üsulları təyin olunur. Bəs diaqnostika olunmuş patologiyanı necə müalicə etməli?

Çoxsululuğun müalicəsi

Çoxsululuq zamanı qadın hamilələrin patologiyası şöbəsinə qoyulmalıdır ki, diaqnoz dəqiqləşdirilsin, səbəbi aydınlaşdırılsın və müalicə planı tərtib edilsin. Müalicə taktikası patoloji vəziyyətin gedişindən, səbəb və ağırlıq dərəcəsindən asılıdır. Dölün inkişaf anomaliyaları hamiləliyin pozulmasına göstərişdir.

Hamiləliyin üçüncü trimestrində inkişaf edən I və II dərəcəli xroniki çoxsululuqda hamiləliyi saxlamağa və fizioloji doğuşa yönəlmiş ambulator müalicə təyin olunur.  28 həftədən sonra xəstəliyin II və III ağırlıq dərəcələrində müalicə dölün yetişməsinə qədər aparılır (effektivliyi təxminən 71%-dir). Göstərilən müddətə qədər yaranan kəskin forma hamiləliyin pozulmasına göstərişdir.

Müalicə dövründə xörək duzu, ədviyyat və turşuların qəbulu məhdudlaşdırılmalıdır. Dərman vasitələrindən sidikqovucular, kalium və maqnezium, antivirus, antibakterial preparatlar və geniş təsir spektrli antibiotiklər, həmçinin mikrosirkulyasiyanı yaxşılaşdıran preparatlar (Kurantil, Aktovegin) və vitamin kompleksləri təyin olunur.

Patologiyanın kəskin formasında və ya mayenin böyük həcmində təkrar amniosentez göstərişdir. Aparılan müalicə fonunda kliniki mənzərənin ağırlaşması hamiləliyin vaxtından əvvəl sonlandırılmasına göstərişdir.

Xalq təbabətinin əhəmiyyəti

Çoxsululuğun xalq təbabəti vasitələrilə müalicəsi müasir təbabət tərəfindən qəbul olunmur, çünki, onlar təmizlənməmiş komponentlərdən ibarətdir, hansı ki, anada və əsas da döldə yanaşı effektlər verə bilər. Bundan başqa, onların seçici təsiri və lazımi effekti yoxdur, bu da müalicə üçün vacib olan vaxtın itirilməsinə gətirir. Yalnız sidikqovucu təsiri olan və vitamin tərkibli vasitələrin istifadəsinə icazə verilir, ancaq o da həkimlə məsləhətləşdikdən sonra. Bəs çoxsululuqdan necə qorunmalı?

Dölyanı mayenin artmasının qarşısının alınması

Çoxsululuğun profilaktikasına hamiləlik planlaşdıran qadının xroniki infeksiya və şəkərli diabetə görə əlavə müayinəsi daxildir.

Qadın məsləhətxanasında rezus-mənfi qanı, şəkərli diabeti olan, anamnezində dölün inkişaf anomaliyaları, çoxsululuq, dölyanı mayenin patologiyası və cinsiyyət orqanlarının xroniki iltihabi xəstəlikləri olan qadınlar risk qrupuna aid edilirlər.