Mayalanma həmişə implantasiya və dölün inkişafı ilə başa çatmır. Bəzən qısamüddətli ləngimədən sonra hamiləliyin pozulması baş verir. Qadınların çox vaxt bundan heç xəbəri belə olmur. Amma, süni mayalanma geniş yayıldıqdan sonra, onun hər bir mərhələsini izləmək mümkün oldu və beləliklə biokimyəvi və ya kimyəvi hamiləlik anlayışı ortaya çıxdı. Əvvəlcədən qeyd edək ki, onu yalnız qan analizinin köməyilə diaqnostika etmək olur. Yəni, bu hamiləlik USM-də aşkar oluna biləcəyə qədər inkişaf eləmir, açılır. 

Bir qədər fiziologiya

Əksər məməlilərdə, xüsusən insanda yüksək reproduktiv itki qeyd olunur. Bu, o deməkdir ki, yumurtahüceyrənin mayalanması – hələ hamiləliyin sona qədər inkişaf etməsi demək deyil. Ola bilsin sizə təəccüblü gələcək, amma, mayalanmış yumurtahüceyrələrin üçdən biri implantasiya edə bilmir və o qədəri də çox erkən dövrlərdə (hələ USM-də görünmədən) uşaqlıq divarından qopub düşür. Beləliklə, mayalanmaların çox hissəsi (70%-ə qədər) kliniki hamiləliyə qədər gəlib çıxmır. Və bu təbii bioloji prosesdir, hansı ki, qadınlar onunla daimi qarşılaşır, hətta özləri də bilmədən. Bu dövrdə hələ aybaşı ləngiməsi yoxdur və ya gecikmə çox deyil. Bu səbəbdən, mayalanmış yumurtahüceyrənin aybaşı qanı ilə xaric olması şübhə doğurmur.  

Biokimyəvi hamiləlik nədir?

Biokimyəvi hamiləlik – elə bir vəziyyətdir ki, mayalanmış yumurtahüceyrə uşaqlıq divarına implantasiya etməyə cəhd edir, lakin, bu proses alınmır və açılış baş verir.

Süni mayalanma zamanı bütün mərhələlərə ciddi nəzarət olunur. Həkim-reproduktoloqlar alınmış embrionlardan xüsusi kriteriyalar əsasında implantasiya üçün ən yaxşılarını seçirlər. Lakin bu da çox vaxt uğursuzluqdan xilas etmir. İlk həftələrdə embrion USM-də görünmədiyindən, bu diaqnostika üsulunun istifadəsi mümkün deyil.

Embrionun elementləri XQ hormonu istehsal edir, hansı ki, ananın qanına keçir. Onun konsentrasiyasının dəyişməsinə əsasən hamiləliyin baş tutmasını bilmək olur. Analiz bir neçə dəfə verilir. Embrion sağ qalıb inkişaf edərsə, hormonun qanda səviyyəsi tədricən artır. Biokimyəvi hamiləlikdə isə əksinə – XQ-nin konsentrasiyası tədricən sıfıra düşür.

Hamiləliyin ilk günləri baş verən hormonal dəyişikliklər

Mayalanmadan sonra embrionda bir neçə tip toxuma əmələ gəlir. Onlardan biri də trofoblastdır ki, ilk gündən xorionik qonadotropin (XQ) sintez etməyə başlayır. Bu hormon quruluşuna görə lüteinləşdirici hormona (LH) bənzəyir. Kiçik fərqlər onun qanda sirkulyasiya müddətini bir neçə saatdan sutkaya qədər artırmağa imkan verir. LH-ın funksiyalarından biri – sarı cismin fəaliyyətini təmin etməkdir. Qanda daha çox qaldığı üçün, XQ bunu LH-dan effektiv edir.

Hamiləliyin erkən dövründə XQ-nin konsentrasiyası tədricən artaraq, hər 1-1,5 həftədən bir 2 dəfə artır. Əkiz hamiləliyi olan qadınlarda isə – konsentrasiya normadan 2 dəfə çox olur.

XQ-nin sidikdə təyini əsasında hamiləlik testi işləyir. Amma, hormonun böyrək filtrindən keçməsi üçün onun qanda səviyyəsi 150 BV/l-i keçməlidir. Bu konsentrasiya mayalanmadan 12-14 gün sonra alınır, yəni, 2-3 günlük gecikməyə uyğun gəlir. Bu səbəbdən, daha erkən dövrlərdə sidik testi ilə hamiləliyi təyin etmək mümkün olmur.

Süni mayalanmada da hormonun artma mexanizmi eynidir. Embrionu mayalandırdıqdan 3-5 sutka sonra uşaqlığa yerləşdirirlər ki, normal fizioloji prosesə maksimum uyğun gəlsin. Transferdən artıq bir neçə sutka sonra qanda XQ-nin qalxması qeyd olunur. 2 embrionun köçürülməsi hormonun səviyyəsini daha çox artırır.

Hamiləlik nə üçün pozulur?

Biokimyəvi hamiləliyin səbəbləri ən çox embrionla əlaqədardır. Amma, bəzən ana ilə bağlı amillər də müəyyən rol oynayır. Aparılmış tədqiqatlar aşağıda sadalanan amillərin biokimyəvi hamiləliyin inkişafında rolunu sübut etmişdir:

1. Xromosom və genetik anomaliyalar – 60% halda. Açılış genetik materialında problem olan embrionun təbii yollarla çıxdaş edilməsidir. Defekt həmişə ağır irsi patologiya deyil, bəzən kiçik mutasiya ola bilər.
2. Hormonal səbəblər ana orqanizmində progesteronun çatmamazlığı ilə əlaqədardır. Onun konsentrasiyasından endometriumun vəziyyəti və onun embrionu qəbul etmək hazırlığı asılıdır. Bəzən progesteronun səviyyəsinin normal olmasına baxmayaraq, onun reseptorlarının çatmamazlığı olur, hansı ki, estrogenlərin konsentrasiyasının az olması ilə əlaqədardır.
3. Ananın autoimmun patologiyaları endometrium toxumalarına qarşı antitellərin əmələ gəlməsi ilə müşayiət oluna bilər. Antitellər embrionu implantasiya etməyə qoymur və ya onu zədələyir, nəticədə implantasiya mümkün olmur.
4. Trombofiliya və ya qanın laxtalanma sistemində tromboz riskini artıran digər patologiyalar. İmplantasiya zamanı embrion endometriumun bir hissəsini əridir və zədələnmiş damarlardan zəif qanaxma baş verir. Trombofiliya zamanı mikrotromblar həddən artıq əmələ gəldiyi üçün, onlar damarı bağlayaraq embrionun qidalanmasını pozur və nəticədə, o, ölür.

Erkən pozulma əlavə risk amilləri olan qadınlarda daha çox müşahidə olunur:

• zərərli vərdişlər (həm qadında, həm də kişidə);
• istehsalat zərərləri;
• pis ekologiya;
• endokrin pozğunluqlar (şəkərli diabet, hipo- və ya hipertireoz, böyrəküstü vəzlərin fəaliyyətinin pozulması);
• xroniki xəstəliklər;
• transferdən qabaq qeyri-steroid iltihabəleyhinə preparatlarla müalicə;
• stress, ağır əqli və fiziki gərginlik.

Siqaret çəkən qadınlarda hətta mayalanmadan bir qədər öncə siqareti atmış olsalar belə – yüksək risk saxlanılır. Siqaretdə olan nikotin və digər maddələr orqanizmdə toplanaraq damar pozğunluqları törədir.

Əvvəllər bir neçə dəfə uğursuz hamiləliyi olan pasientlər də risk qrupuna daxildir. Süni mayalanma zamanı bəzən embrionun preimplantasion diaqnostikası aparılır. Bundan ötrü xarici görünüşünə görə keyfiyyətli görünən embrionun DNT-sini öyrənmək üçün ondan bir neçə hüceyrə götürülür. Bu, genetik pozğunluğu olan embrionu vaxtında aşkar etməyə imkan verir.

Biokimyəvi hamiləlik hətta yaxşı embrion köçürüldükdə belə rast gəlinə bilər. Nə üçün belə olur? Bu, uşaqlığın daxili qişası ilə əlaqədardır. Onun mayalanmış yumurtahüceyrəni qəbul etməsi üçün selikli qişada lazımi miqdarda reseptor və elektrolitlər olmalıdır. Reseptiv xüsusiyyət aşağıdakı hallarda pozulur:

• xroniki iltihab;
• endometriumun hiperplaziyası;
• progesteronun həddən artıq yüksək olması;
• yumurtalıqların hiperstimulyasiyası.

Əgər qadında sadalananların hər-hansı biri olarsa, embrionun köçürülməsi uğursuz olacaq. Bu səbədən, endometriumun vəziyyəti yaxşılaşana qədər köçürülmə təxirə salınmalıdır. Qeyd edək ki, belə patologiyalarda hamiləlik təbii yolla da baş tutmur.

Erkən pozulmanı necə təyin etməli

Biokimyəvi hamiləliyin simptomlarını həmişə təyin etmək olmur. Əgər tsikl zamanı qorunmamış əlaqə olarsa, menstruasiya vaxtında gəlməzsə və gecikmə müddəti az olarsa – ondan şübhələnmək olar. Adətən gecikmə bir həftəni keçmir və güclü menstrual qanaxma ilə başa çatır. Aybaşının davam müddəti arta bilər. Bəziləri ifrazatın qeyri-adi olduğunu qeyd edir: al rəngli laxta olur. Menstruasiya qurtardıqdan sonra qanaxma adətən olmur.

Mayalanmanın baş verməsinin digər əlamətləri biokimyəvi hamiləlikdə olmur. Yəni, qadında toksikoz inkişaf etmir, süd vəzləri yumşaq qalır, əhval dəyişmir.

Biokimyəvi hamiləlikdən sonra ovulyasiya vaxtında gəlir. Erkən dövrlərdə hamiləliyin bu cür pozulması güclü hormonal dəyişikliklərlə müşayiət olunmur. Menstrual tsikl normal qalır. Bu səbəbdən, növbəti mayalanma bir neçə həftədən sonra baş tuta bilər. Əgər açılışın səbəbi aradan götürülməyibsə, onun təkrarlanma riski yüksəkdir.

Müayinə üsulları

Biokimyəvi hamiləliyin diaqnostikası üçün sidik testləri yaramır. 3 gün gecikmə olduqda bəzən test zəif-müsbət ola bilər – ikinci zolaq solğun olur. Amma testi 1-2 sutkadan sonra təkrarladıqda nəticə mənfi çıxır.

Biokimyəvi hamiləliyin əsas diaqnostika üsulu – qanda XQ-nin təyinidir. Onu embrionun köçürülməsindən və ya təbii mayalanmadan sonrakı ilk 3 həftə ərzində qanda təyin etmək olur. Normada mayalanmadan sonra 12-14-cü sutkalarda XQ 100-150 BV/l-ə çatır. Əgər bu göstərici aşağıdırsa və ya tədricən azalırsa, biokimyəvi hamiləlikdən şübhələnmək olar.

İki embrion köçürüldükdə XQ əvvəlcə həddən çox artır. Əgər dölün biri ölərsə, hormonun səviyyəsi təqribən 2 dəfə azalır. Amma sonra yenə normal konsentrasiyaya qədər qalxır.

Hansı hallarda müayinə və müalicə lazımdır

Statistikaya görə təbii yolla mayalanmış sağlam qadınların yalnız 40%-ində normal döl inkişaf edir. Süni mayalanma statistikasına görə isə – uğurlu köçürmə 40%-dən çox olmur, hətta çox vaxt 30%-dən də aşağı olur. Bu onunla əlaqədardır ki, süni mayalanmaya təbii yolla hamilə qala bilməyən, yəni, patologiyası olan pasientlər müraciət edir.

Onu da qeyd etmək lazımdır ki, bir dəfə baş vermiş açılış hələ patologiya göstəricisi deyil. Amma, biokimyəvi hamiləlik 2 və daha çox dəfə təkrarlanan pasientlər hərtərəfli müayinə olunmalı və onun nəticələrinə əsasən uyğun müalicə almalıdırlar.

Süni mayalanmada 3 ardıcıl açılış diqqəti daha çox cəlb etməlidir. Bu səbəbdən, bir çox Tüb Bəbə Mərkəzlərində artıq ilk uğursuz transferdən sonra, xromosom patologiyalarını inkar etmək məqsədilə preimplantasion genetik diaqnostika aparmağı təklif edirlər.

Belə pasientlərə adəti düşük diaqnozu qoyulur və ona uyğun müayinə təyin olunur. Bu məqsədlə növbəti köçürmələr üçün dondurulub saxlanılmış embrionların hərəsindən 1 hüceyrə götürülüb genetik müayinə aparılır. Onun vasitəsilə aşağıdakı xəstəlikləri aşkar etmək olar:

• Daun, Edvards, Patau sindromları;
• hemofiliya xəstəliyi;
• oraqvari-hüceyrə anemiyası;
• mukovissidoz

Anaya geniş müayinə təyin olunur. Cinsi infeksiyaları aşkarlamaq üçün PZR diaqnostika aparılır, titr yüksək çıxdıqda isə – müalicə yazılır. Əgər anamnezdə endometrit və ya təkrar abortlar varsa – xroniki iltihabdan şübhələnmək olar. Diaqnoz endometriumun biopsiyası ilə dəqiqləşdirilir.

Xroniki endometrit rast gəlməsinə görə biokimyəvi hamiləliyin səbəbləri arasında ikinci yerdədir. Adətən kəskinləşmə zamanı antibiotiklərlə müalicə olunur. Amma, remissiya fazasında antibiotiklərin əhəmiyyəti olmadığından, qeyri-spesifik müalicə üsulları tətbiq olunur. Məsələn, uşaqlıq boşluğunun ultrasəslə kavitasiyası yaxşı effekt verir.

Qırmızı qurdeşənəyi və antifosfolipid sindroma şübhə olduqda, aşağıdakı biokimyəvi analizlər təyin olunur:

• qurdeşənəyi antikoaqulyantı;
• antifosfolipid antitelləri;
• kardiolipinə qarşı antitellər;
• III antitrombin;
• beta-glikoproteinə qarşı A, M, G immunoqlobulinləri.

Autoimmun xəstəliklər xroniki və müalicə olunmayandır. Lakin, immun sistemin aktivliyini zəiflətməklə tromboz riskini azaltmaq olar ki, nəticədə hamilə qalmaq şansı artar.

Bəzən biokimyəvi hamiləlikdə səbəbkar ana deyil, atanın genetik materialı olur. Spermatozoid həmişə keyfiyyətli olmur. Buna görə də, təkrar süni mayalanmaya ehtiyac yarandıqda – İKSİ və ya PİKSİ üsulları təklif olunur.

İKSİ – spermatozoidin yumurtahüceyrənin daxilinə inyeksiya edilməsidir. Embrioloq spermatozoidlərin ən keyfiyyətlisini seçib, xüsusi iynənin köməyilə yumurtahüceyrənin daxilinə yeridir.

PİKSİ – daha təkmil üsuldur. Beləki, bu zaman spermatozoidlər daha ciddi seleksiyadan keçir.

Biokimyəvi hamiləliyin müalicəsi aparılmır. Embrion uşaqlığın selikli qişası ilə birlikdə təbii yolla düşür. Ondan sonra qaşınma tələb olunmur.

Növbəti mayalanmaya nə vaxt hazırlaşmaq olar?

Təbii mayalanma artıq sonrakı ilk tsikldə baş tuta bilər.

Növbəti süni mayalanmanın aparılma vaxtı istifadə edilən protokolun tipindən asılıdır. Əgər dondurulmuş embrionlar varsa, onları növbəti tsikldə transfer etmək olar.

Ovulyasiyanın stimulyasiyasına ehtiyac olan pasientlər yenidən 2-3 aylıq hazırlıq dövrü keçməlidir.

Profilaktika

Biokimyəvi hamiləlik hökm deyil. Ondan sonra növbəti hamiləliyə hərtərəfli hazırlaşmaq lazımdır. Həyat tərzinə yenidən baxılmalı, stressin təsiri azaldılmalıdır:

• zərərli vərdişlərdən imtina edilməli (həm qadın, həm də kişi);
• kofeni gün ərzində 1-2 fincana qədər azaltmalı və ya ondan tamamilə imtina edilməli;
• yaxşı qidalanmalı, əlavə vitaminlər qəbul etməli;
• tez-tez təmiz havada olmalı;
• əgər peşə zərərləri və ya stress varsa – iş yerini dəyişməli.

Erkən açılışdan sonra növbəti hamiləliyə hazırlıq dövründə fol turşusu və E vitamini qəbul etmək lazımdır. Həmçinin, D vitaminini də qanda yoxlamaq olar, çünki, orta qurşaqda yaşayan qadınların əksəriyyətində onun defisiti aşkarlanır. Qeyd edək ki, D vitamini reproduktiv sağlamlığın əsas qarantlarından biridir. Anemiya olduqda – dəmir preparatları təyin olunur.

Xülasə...

Bəlli səbəblərə görə biokimyəvi hamiləlik diaqnozu süni mayalanma tsikli keçmiş pasientlər üçün ciddi xəyal qırıqlığıdır. Lakin, xatırlatmaq istəyirik ki, bu patologiya ilə təbii hamiləlik keçirən qadınların əksəriyyəti qarşılaşır və o gələcəkdə mayalanma qabiliyyətinə təsir etmir. Bundan əlavə, biokimyəvi hamiləlik diaqnozu əslində qadının hamilə qala bilmək qabiliyyətinin bir sübutudur. 

Bəli, ilkin arzu, həyəcan və gözləntilərin puça çıxması ağır psixoloji zərbədir. Amma! XQ-nin müsbət olması döl yumurtasının uşaqlıq divarına daxil olma cəhdindən xəbər verir və deməli sonrakı hamiləlik proqnozu ümumən yuxarıdır. Və bu faktı müəlliflərin əksəriyyəti təsdiq edir.